Katalog

Sağlık GönüldenBilime Bir gönül sosyolojisi nasıl olanaklıdır? Etin cinsini saptayan DNA çipleri arketten satın aldığınız tavuk etinin ıçinde, daha hacimli görünmeM ıçin başka et artıklarının bulunup bulunmadığından nasıl emin olabilirsiniz? Balık tablasındaki mersin balığının aslında daha ucuz başka bir tür olup olmadığını nasıl anlarsınız? Kıyma makinesinde çekilen etin nelerden oluştuğunu nasıl anlarsınız? Sığır yeminde deli dana hastalığı taşıyan etlerin katılıp katılmadığını nasıl anlarsınız? Bütün bu sorular artık tek bir test ile yanıtlanabılecek. Bu test yediklerimizin içindeki 32 farklı et türünü saptayabilecek. DNA çipinden yararlanarak üretilen bu test Avrupa ülkelerindeki gıda tüzüklerini hazırlayan yetkililer tarafından değerlendiriliyor. Ayrıca süpermarketler ve gıda şirketleri bu testlerden yararlanarak stoklarmdaki malı kontrol edebilecekler. Fransız bioMerieux şirketi ile birlikte "FoodExpertID" çipini geliştiren Kaliforniya'daki Affymetrix şirketi klinik genetik bölümü sorumlusu Thomas Schlumberger "Bu testin güzelliğı aynı anda pek çok et türünü analiz edebilmesi" diyor. Çipin temel işlevi, et ürünlerinin satışında sahteciliği ortaya çıkartması. Sözgelimi, bu çipler "foie gras pate" olarak satılan ürünün gerçekten kaz ciğeri içerip içermediğinı anında tespit edebıliyor. Ancak bazı uzmanlar gıda sektöründeki sahtekârların çipi kandırabileceklerinden kuşku duyuyor. Sözgelimi bazı üçkâğıtçıla Ahmet inam M Gıda Uzmanı Çip 32 farklı türün DNA'sını tespit edebilecek: • Sığır «Kedı • Avrupa tavşanı • Keçı, Insan • Fare «Katır »Domuz •Tavşan *Sıçan, Geyık • Koyun • Tavuk, Kaz • Hınt tavuğu • Deve rın ete ılave ettikleri domuz ve sığır artıklarının DNA'larını tanınmaz hale getirmek için özel işlemden geçirdikleri söyleniyor. Çipin tutunması durumunda etlerin içine yasadışı hayvan artıklarının ılave edilmesinın önü alınmış olacak. DNA dızılimini çoztn çıpler daha önce laboratuvarlarda kullanılıyordu, ancak Affymetrix, FoodExpertID çipleri ile bu teknolojinin ilk kez ticari amaca hizmet edeceğine dikkat çekıyor. Çipin yüzeyı her et türüne özgu DNA parçaları (BlcTablo) içeriyor. Yiyecek orneğinden alınan DNA iplikleri RNA'ya dönüştürülüyor ve floresan ile etiketleniyor. Daha sonra çipin üzeri temizleniyor. Birbirine uyum sağlayan dizilimler birbirine yapışıyor. Floresanlı bölgelerdeki şekıl, lazer tarayıcı ile okununca hangi et tükuşu • Hındı, Kutup alabalığı • Atrunün varolduğu anlaşılıyor. lantik torıflı • Atlantık morınası, Schlumberger testi uygulamak Atlantık uskunırusu • Atlantık soiçin gerekli olan tüm düzeneğin malimonu • Dere alabalığı »Avrupa yılan balığı • Avrupa barlamı • yetini 250.000 sterlin olarak hesaplaGrönland morinası • Japon yılandı. Ancak test yalnızca 350550 sterlibalığı * Mozambık yılan balığı • ne mal olacak. Gelecekte bu çiplerin Gökkuşağı alabalığı • Denız alabadaha geniş bir spektrumu tarabileceği lığı • Sıçrayan orkınos «Beneklı söyleniyor. ton balığı Cildi güçlendiren güneş kremleri üneşe çıkmadan önce cildin kansere karşı savunma mekanizmasını harekete geçiren guneş kremleri üretilebilecek. Bu kremler aktif madde olarak "TT dı mer" denilen iki bazdan oluşan DNA parçası içerecek. Bu madde, morötesi ışığın DNA'lara verdığı zararlardan birıni taklit ediyor. Boston Üniversite si'nden Barbara Gilchrest'in, Hollanda'daki meslektaşlarıy la birlikte gerçekleştirdiği deneyde, tüyleri traş edılmış fareler günlük dozlarda morötesi ışınlara maruz bırakıldı. Cünlük dozlar yarını saatlik ikıııdi güneşine eşitti. Bu çalışmanın sonucunda, güneşe çıkmadan önce üzerine TT dimer sürülmüş farelerdeki DNA onarımı ile ilgili genlerin daha faal olduğıı görüldü. 24 hafta sonra guneşin zararlı ışınlarından bu krem Gönülün iki temel özelliğini vurgulamak gerekirse bunlar, "biitünlüğünü", ve kendini koruma gücü ile yaratıcılık gücüdür. Gönlü olan birey, bütünlüğünü yaşayabilen, bedeni, duygulan, düşüncesi ve diğer bireylerle olan ilişkisini uyum halinde yaşayarak, yaratıcı bir devingenlikle uretip, yaşadıklannın altında kalmayan bireydir. Yaşadığını gönülleyendir. Yaşadığına kendi gözleıiyle, kendi dünyasıyla bakabilen, anlam katabilendir. Toplumların da küllürlerin de, hatta belli sürekliliği olan ikili insan ilişkilerinin bile gönlü olur. Topluluğun, toplumun gunulü, bireylerinin gönüllerinin "toplamı" değildir. Artık yaşamayan toplumların kültürü, onu oluşturan toplulukların kültürünün "bir anlamda" "bileşke"si değildir. Birey olmayan gönül, topluluğun, toplumun, küllürün gönülü de bireyin gönülü gibiyukanda andığım iki temel özelliğini korur: Bütunlük ve kendi olma güçleri ile yaratıcı olma, yaşamı anlamlarla donatma guçleri. Buradan her kultürün, her toplumun gönül sahibi olamayacağını çıkarabiliriz: Ûretici, yaratıcı olup da özgüllüğü, bütunluğü olmayanların gönlü olmaz. Kendine özgu özellikleri varlığında toplamış, bütünlüğü olan toplumlarda yaratıcı atılımlar yoksa, gönül de yoktur. iki temel özelliğin de yokluğu, gönül yokluğudur elbette. Bu temel özellikleriyle ortaya çıkan gönül, aynı zamanda yaşantılarımızı kuşatan bir atmosferdir. Gönülü olan kültürler, toplumlu topluluklarda sanki gönül kokusu vardır. Gönül gücüne sahip gönülleyebilenler, kendilerini saran gönül küre içinde yaşarlar. Bu yazının sınırları için de, gönül varlığını oluşturan beş çift, on özellikten kısaca söz edeceğim. 1. Gönül a) Özden, b) özlemlidir. Gönül özden gelir, tarihsel köklerden ve geleceğe uzanır, özlemi, beklentisi, umudu, ütopyası vardır. Gönlü olanın geçmişi, geleceğinden gelir. Z Gönül a) Özerk, b) özverilidir. Bu iki özellikgönlün verdiğigüçle ilgilidir. Gücün, bağımsızlığından gelir. Yalnız bu bağımsız olan yapımla gönül sahibi olabilirim. Bu bağımsızlık ve fedakârlığımla bir bütün oluşturur. Gönlü olan biri olarak kimsenin kulu değilimdir ama efendisi de değilimdir. Özümden verebilmeye, güçsüze yardıma hazırımdır. Gücüm güçsüzlere bakışımdan, gücümden kolayca vazgeçebilmemden, güçsüzlüğümden gelir! 3. Gönül, a) "özge'ye yöneliktir, b) özümseyendir. Kısaca söylersek özüm, ötekinden (özgeden) gelir. Gönül sahibi, ötekini görebilendir. 4. Gönül, a) özgül, b) özgündür. uzgüllük, kendine özgü olmak, biricik olmak demektir. özgün, yenidir. özgül insan, kendine yabancı olmayan insandır. özgülözgün bütünlüğünden, gönül sahibi olan biri için özüne yakışması, özünü aşmasından gelir. özüne yakışma özgüllük, özünü aşma özgünlüktür. 5. Gönül, a) özgür, b) özenlidir. Özgürlük, başıbozukluk değildir, gönul sahibi özgür insan, başıbozuk olamaz. özenli olması, dış dünyaya ve kendine, saygısından, itina etmesindendir. özgürlüğüm, kendime ve ötekine gösterdiğim özenden gelir. özenim öıgürlüğümden gelir. Işte bu beş çift on özelliğiyle ortaya çıkan gönül, bireylerde beden, duygu, düşünme ve insan ilişkilerini uyum içine sokar. Gönlün toplumsal ve kültürel düzlemde varolabilmesi, en azından dört koşulun uygunluğuna bağlıdır. 1. Altyapı sorunlarının olmamasıya da gönulün oluşumunu engellemeyecek durumda olması, 2. Duygu kürenin o kültürü, o toplumu kuşatması, gönülün duygu küreye ulaşması, 3. Gönülün akılküreye girip, düşünen, aklıyla yaşayan insanları beslemesi, 4. Toplumsal ve siyasal ortamın uygun olması. Bir kültürde, bir toplumda gönülün varlığı, varolması istenir. Oysa, gönül sahibinden sürekli bir çaba ister. Salt akılkürede kalarak bilim ve teknoloji oluşturabilirsiniz. Gönül ortaya çıkmaz. Gönülküre, o kültürde uygun gönül çevresi ve gönül ortamı oluştuğunda meydana gelir. Gönül çevresi, maddi çevredir. Gönülküreyi besleyen doğal, ekonomik mekândır. Gönül ortamı ise, gönlü oluşturan duygular, düşünceler, hayata verilen anlamlardan oluşur. Gönül sosyolojisi, gönülün toplum ve kültür olarak (gönül antropolojisi!) yaşanabilmesinden dolayı olanaklıdır. 0 topluma ve kultürün ne gibi özellikleri vardı ki orada gönül oluştu? Oradaki eisanelerden, tolklörden, yaşam biçiminden, toplumsal siyasal ilişkilerden ortaya çıkan gönül hakkında ne öğrenebiliriz? Gönül toplumu, gönül kültürü olmak ne demektir? Kaç türlü gönül toplumu vardır? (örneğin ben, yukarıda saydığım beş çift özellikle bir' gönül insanı ve gönül toplumundan söz ettim. lleride bu özellikleri daha ayrıntılı anlatabilirim.) Bu yuzyıl, gönlü, geçmiş yüzyıllara göre bilim teknolojileri, sanat, düşünce ve inanç düzenleri açısından daha derinden incelemeli. 4koşul G ile korunmuş farelerın yalnızca yüzde 22'sı cilt kanserine yakalanırken, krem sürülmemiş farelerin yüzde 88'ınde cılt kanserı gorüldü. Bronzlaşmak isteyen insanlar bundan böyle güneşe çıkmak zahmetine de katlanmayacaklar. Fare cıldı melanın üretmemekle birlikte, kobaylar uzerinde gerçekleştirilen önceki deneylerde, TT dimer'in bronzlaşma tepkisini tetiklediği ortaya çıktı. Araştırma ekibi aktif hammaddeyi henüz insanlar üzerınde denemedi. (Proceedings of the National Academy of Sciences, DOI:10.1073/pnas.0306389101) Kaynak: New Scientist, 6 mart 2004 887/11 20 Mart 2004