Katalog

Biyoloji Biraz ördek, biraz kunduz agalı memelilerin (Ornithorhynchus anatinus) çiftleşrae dönemi geldiğinde erkek hayvan dişinin kuyruğuna yapışır ve yeni çift bu şekilde suda dolaşmaya başlar. Birkaç dönüşten sonra eğer dişinin keyfı gelirse, erkek gagalı dişinin üzerine atlar ve çiftleşme gerçekleşir. Bu komik sahne doğu Avustralya'daki göllerde ve ırmaklarda her yıl tekrarlanmakta. Bilim adamları son araştırmalarıyla, gagalı memelilerin çiftleşmesinde akan sıvının da en az hayvanın kendisi kadar ilginç olduğunu buldular. Her sperma hücresinde beş cinsellik kromozomu bulunmakta. Döllenmiş yumurta hücresi ve her beden hücresi ise bundan sonra on cinsellik hormonuna sahip oluyor ki bu bir dünya rekorudur. Ördek ve kunduz melezine benzeyen gagalı memeli, şu sıralar kalıtımını inceleyen biyologlar için bir sürpriz oldu. Memelilerin soyağacındaki özel yeri nedeniyle (bkz.grafik), ilkel bir yapıya sahip olduğu sanılan gagalı hayvan, artık memelilerin ortaya çıkışını açıklayacak ideal bir aday. G Gagalı memelinin kalıtımı, genom biliminin hazinesi gibi. Yumurtlayarak üreyen bu tuhaf hayvanın on tane cinsellik kromozomu var. Şaşırtıcı bir bulgu daha: Gagalı memelinin kalıtımmĞa sadece memelilerin elementleri değil kuşlannki ue var. sıcaklığına göre belirlenmekte. 25 derece sıcaklıkta erkek kaplumbağa yavruları, 30 derecede ise dişi yavrular çıkıyor yumurtadan. yaban domuzunun "köpek dişleri" gelişemezdi. Memelilerde cinsiyet X ve Y kromozomları, kuşlarda ise Z ve W kromozomlarınca belirlenir. Bilim adamları bugüne dek bu iki sistemin birbirinden farklı olarak geliştiğini sanıyorlardı. Fakat son olarak ortaya çıkan sürpriz şu: Gagalı memelinin kalıtımında sadece memelilerin elementleri değil kuşlarınkı de var. Öyle anlaşılıyor ki iki grubun cinsellik kromozom l a r ı arasında belirgin bir evrimseI bağ söz konusu diyor gagalı memeli araştırmasını yayımlayanların başında gelen biyolog P r a n k Grützner. Memeli gagalının kalıtım dizilerinden biri kuşlardaki Z kromozom una Ama 10 cinsellik hormonıı ile dünya rekoru onda. benzerken diğer bir dizi de memelilerin X kromozomuna yakın. Yoksa gagalı ilkel memeli, cinsellik konusunda da bir orta yol mu seçmişti? Bilim adamları özellikle de, şimdi aynı anda on cinsellik kromozomu üzerinde erkek ve kadını birbirinden ayıran sekansları bulabilme şansına sevindiler. Bu tür genler, mesela canlıları erkeğe dönüştüren ve insanda da erbezinin gelişiminden sorumlu olan SRY ("sexdetermining region Y") gibi genlerin henüz çok azı bilinmekte. KALITIMINDA KUŞLAR DA VAR Balaklık kaplumbağasmdaki sıcaklık neyse, kuşlarda ve memelilerde cinsellik kromozomu da odur. Bunların üzerindeki kalıtım bilgileri olmaksızın, horozun ibiği, 210 MİLYON YIL ÖNCE AYRILDI Araştırmacılar şimdi kiiçük farklılığı bulabilmek için gagalı memeli kalıtımını diğer memelilerinkiyle karşılaştırıyorlar. Sonuçta, Avustralya ve Yeni Gine'dekilerle birlikte özel bir grup oluşturan gagalı memeliler, 210 milyon yıldan bu yana diğer memelilerden ayrılmıştır. O zamandan bu yana iki grubun kalıtımında benzer kalanlar son derece önemli olabilir. Fakat kalıtım karşılaştırması öte yandan tam tersi olarak memeli evrimi süresince yeni gelişen kalıtım sekanslarını da açığa çıkartmakta. Graves, gagalı memeli ve kangurunun kalıtımında eksik olan on iki insan geni saptadı. Bu tür başarılarla umutlanan Washington Üniversitesi bilim adamları şimdi gagalı memelinin tüm kalıtımını analiz etmeye başladılar ve sonuçların önümüzdeki yıl hazır olabileceği sanılıyor. Geriye bir tek gagalı memelinin beş kromozomla ne gibi avantaja sahip olduğu sorusu kalıyor. Graves bir açıdan hayal kırıklığına uğramış. Çünkü rekor sayıda kromozoma sahip memelilerin üreme yetisi hiç de beklendiği kadar parlak değil. Araştırmalar gagalı memelilerin çok fazla yumurtlamadıklarını, yani üreme şansının zayıf ve biraz da rastlantısal olduğunu göstermekte. Der Spiegel 45/2004 Nilgün özbaşaran Dede BİR HAZİNE "Gagalı memelinin kalıtımı, karşılaştırmalı genom araştırmaları için bir hazine" diyor Avustralya Ulusal Üniversitesi'nden Jennifer Graves, Nature dergisinde. Araştırmacı, cinsellik kromozomlarımızın ne şekilde ortaya çıktığını ve cinsiyet gelişiminin hangi genler tarafından çalıştırıldığını öğrenebilmeyi umuyor. Doğa, erkek ve dişiyi birbirinden ayırma konusunda son derece yaratıcı. Mesela dikenli solucanın (Bonellia viridis) larvası yalnızca gelişimi sırasmda bir erkek solucana rastladığı zaman erkeğe dönüşmekte. Bazı mercan türleri cinsiyetlerini, içinde bulundukları koşullara göre yaşamları boyunca birkaç kez değiştirebiliyorlar. Avrupa'da yaşayan bataklık kaplumbağasının (Emys orbicularis) cinsiyeti ise yuvanın 927/6 25 Arahk 2004