Katalog

ırmaları stutar? ŞEKERLEMELERİN SÜRESİ Bu şekerlemelerın süresi ne olmalıdır? Bu, kısa bir şekerlemeden sonra ne kadar bir süre içinde kendinizi toparladığınıza bağlı olarak değişir. Uyanınca nasıl hissettiğiniz, uyandığınızda, uykunun lıangi evresinde olduğunuza bağlıdır. Yavaşdalga uykusu sırasında uyananlar kendilerini sersenılemiş hissederler. Buna uykualaletı (inertia) denir. Ve bu durumdan çıkmak bazen yarım saatı bulur. İnsanlar çoğunlukla uykularının hafif olduğu evrelerde kendıliklerinden uyanırlar ve hemen de kendilerini toparlarlar. CAA raporu ayrıca pek çok insanın bildiği bir fenomene de ışık tutuyor. Uykuya yalaıı bir kişi, mulıtenıel bir iş telefon sesiyle veya bebeğinin ağlaınasıyla uyandırılabileceği beklentisi içindeyse, daha hafif bir uykuya dalar. Bu fenomene ilk kez 1988 yılında dıkkat çekildi Qinetiq'ten Barbara Stone bu olguyu şöyle açıklıyor: "Tavşan uykusu olarak nitelendırebılecegımiz bu tedirgin uyku sırasında beyin sankı daha üst düzey bir çalışma sürecine geçer. Ancak hıınıı nasıl başardığını henüz bilmıyoruz." BEBEKLİ AİLELERİN DURUMU Bu arada yenı bebek sahıbi olmuş anababalar, en az pilotlar ve sürücüler kadar uykusuz kalıyor. Oldukça ihmal edilen bu insanlar, bebeklerinin ilk yılında uykularının en az 350 saatini feda ederler. Bu arada Alzheimer hastalarının yakınlarını da unutnıamak gerekiyor. Alzheimer ha.stalarmın uyku saatleri çok düzensizdir. Dolayısıyla bu insanların bakımını üstlenenlerin de uyku düzenleri bozulur. llorne bu durumdakilere şu önerılerde bulunuyor: "Fırsal bulduğuııuz anda uyuyun. Bunun 15 dakikalık bir şekerleme mi, yoksa 2 saatlik uzun bir uyku mu olacağına bakmayın." Horne, daha yayımlanmamış bir araştırma.sında kadınların uykusuzluğa daha dayanıklı olduğuııu ortaya çıkarltı. Uykusuz kalan kadınların bilişsel testlerde erkeklerden daha iyi bir perfoımans çıkarttığı goruldu. Kadınların testleri tamamlamaları daha uzun bir süre almasına karşın, performanslarında diişüş görülmedi. Oysa erkekler hızlarını sabıt tutmakla birlikte, performanslarında büyük düşuş meydana geldi. Kadınlar, çocuk bakmakla ile yükumlü olduklarından uyku ile mücadelede daha başarılı olacak şekilde evrimleşmiş olabilırler mi? Belki. Ancak uykusuzluğa dayanma yeteneği, bazı bilinı adamlarına göre öğrenilebilen bir (izelliktir. Horne deneyler sırasında kadınların daha sabit bir tempo tutturduklarını ve bu şekilde uzun vadede uykusuzluğa daha iyi dayandıklarını, oysa erkeklerin uyumamak için aşırı hareket ettikleri için enerjilerini daha kısa sürede tükettiklerini belirtiyor. Reyhan Oksay Kadınlar uykusuzluğa daha dayanıklı bir çalışma yaptı. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlara dayanarak CAA, geçen yıl ıki pilotlu hir uçakta, pilotların tıykuyla mueadclede nasıl bir strateji izlemeleri yönünde bir öneri paketi yayımladı.(www.caa.co.uk/docs/33/200308.p df). Bu raporda bir saatlik dinlenme süresi içinde 30 dakikalık uyuma süresi öneriliyor. Böylece 10 dakika uykuya hazırlık ve 20 dakika da seı\semlik hissini gidermeye vakit kalmış oluyor. Qiııetiq'm hazırladığı bir bilgisayar programı da ayrıca, pilotların ne zaman yorgunluk hissedeceklerini tahmin etmeye yarıyor. Böylece çok uzun mesafe uçuşlarında 4 pilotlu bir uçakta bu bilgisayar programı pilotların uyku düzenlerini ayarlıyor. kadar mahrum kalırlarsa, 3. ve 4.evre uykuya duydukları ihtiyaç o kadar artar" diyor. ÇÖZÜM, ÇOK EVRELİ UYKU Pek çok insanın geceleri uzun bir uykudan sonra gün boyıı uyanık kalnıa alışkanlığına karşın, tek haşına denize açılan denizciler "çokevreli" bir uyku düzeni tuttururlar. Bu düzende uzun uyku dönemlerinin yerini 2030 dakika süren, güne yaVılan 1015 adet kısa uyku alır. Son 20 yıl boyıınca Stampi tek başına denize açılan 100 kadar denizciyi inceledi. Ve bunlarm genellikle çokevreli uykularla yetindiğini keşfetti. Ru kısa uykular birbiri ardına eklendiğinde gün boyunca toplam 5 saati bulabiliyordu. Doğal olarak yarışmaya katılan denizcilere elektrotlar bağlayamadığı için Stampi çalışmalarını laboratuvarlarda, birkaç gün 24 saat içinde 3 saat uyumalarına izin verilen göniillüler üzerinde sürdürdü. Bıı koşullarda çokevreli uyku düzenindekilerin, tek evreli uykudakilerle aynı miktarda yavaşdalga uykusu uyuduğu görüldü. Stampi, bu bulgulardan yola çıkarak, yeterli miktarda uyku uyuyanıayanlann çokevreli uyku ile yetinmelerini öneriyor, çünkü çokevreli uyku "pilleri sık sık şarj ediyor". Ancak insanlar çokevreli uyku onerisine pek sıcak bakmıyor. Eğer çok kısa bir süre uyursak veya uykumuz sık sık kesintiye uğramışsa, gün içinde performansımızı sürdürmek için kısa şekerlemeler yapmamız gerekir. Horne'a göre 1015 dakikalık kısa şekerlemeler luzlı bir şarj için yeterlidir. Bu, 2.evreyi uyuduktan sonra ııyanmaya benzer. Bu da araba kullanmak gibi ğorevlerde performansı yükseltir. Sözgelimi, gece vardıyasında çalışan bir işçi 8 saatlik bir çalışma süresinden sonra işini gecenin 2'sinde bitirirse, evine dönerken aracını sürerken yeterli dikkati gösteremez. Bu işçi yola çıkınadan önce 1015 dakika kestirirse, birkaç saat boyıınca dikkatini toplayabilecek enerjiyi depolar. Önemli olan. insanın gerçekten çok yorgun olnıadıkça bu kadar kısa bir süre içinde yavaşdalga uykusuna geçememesidir. Yavaşdalga uykusu olmayınca, uyku ataleti gibi bir sorun yaşanmaz. 50 dakika süren bir uyku, performansı ddha uzun süre ayakta tutar. Ancak uyku sersemliğini üzerinden atmak için daha uzun bir süre gerekir. Kısaca, gece vardiyasında ağır makinelerle çalışan bir işçi veya uzun yol şoförü, kontrolleri yeniden ele almadan önce kendini toparlayabilmesi için 20 dakikalık bir süreyi göze alabiliyorsa, uzun bir süre uyuyabilir. ŞEKERLEMELERİN ZAMANLAMASI Şekerlemelerin yararlı olması için zamanlaması da önemlidir. İnsanların içlerindeki doğal saatleri uykulu ve uyanık oldukları zamanları belirler. Fek çok insan öğleden sonra saal 2 civarında kısa bir şekerleme yapma ihtiyacı duyar. Ancak sabah 8 ile akşam 6 arasında pek çok insan doğal olarak dikkatli ve uyanıktır. Uzun mesafe uçak yolculuklarında mürettebatın uyanık olması yaşamsal önem taşır. İngiltere'de Qinetiq adı verilen araştırma şirketi İngiliz Sivil Havacılık Dairesi (CAA) adına pilotlar için en uygun uyku stratejinin ne olacağın konusunda Kaynak: New Scientist. 6 Kasım 2004 923/13 27 Kasım 2004