Katalog

Yılın en önemli 10 bili malılar L'ger karanlık enerji krıtık bu deQı Ünlü bilim dergisi Science, 2003'ü astronomi yılı ilan ederek yılın en önemli bilim olayı olarak, daha guçlu ıse erunde sonunda galak den Dünya'mızm 400 bin yaşındaki halinin görüntülerini gönderen ve evrenin doğasına ilişkin tartış lerı, guneş sıstemlerını, gezegeıüeıı ve ha atomlan parçalayabılu Bılun adamları WMJ malara yeni bir boyut katan Wilkinson Mikrovvave Anisotropy Probe (WMAP) uydusunu seçti. SSDS ve dıger supenıova gozlemleıı sayes de Iklim, gen, kök hücreleri, RNA konusundaki çalışmalardan elde ed'ılen sonuçların da geçtlğimiz yenı sorular sormaya başladı Belkı de tı bunlar, uzmanlaruı evrerun başlangıcını an yıla damgasını vurduğunu kaydeden dergi, SARS, Columbia mekiğinin infılak etmesi gibi trajik rndlaruun saglayabüu olayları da anımsattı. Işte önemli 10 bilim olayı. 1) KARANLIK EVRENİ AYDINLATMA WMAP uydusu, evrenin 400 bin yaşındayken fotoğrafını çekti ve evrenin kesin yaşı saptandı.. Boşlukta gezınen yalnız bır uydu cvıe ıım en dprınlıkloıını yakaladı WMAP şubat ayında evtenm "bebek" halıne, yanı 400 bm yaşındaki halmden bıle daha esküere aıt bır goruntu elde ettı Renklerıdınlen bu fotograf, hern kozmolojı alanında bır donum noktası oldu hem de bu yıl çekılen dıger gonıntulerlc bırlıkte, evrenin doğasına ılışkın on yülardır suren tartışmalaıı bıtııdı ve evreramızm sanı landan çok çok daha tuhaf oldugunu kaıulladı Bundaıı 5 yıl oncekı Science ın kapagın da, 1998'ın en onemlı bılun olayından şok olmus Albeıt Emsteuı ın bır fotografı duruyoıdu Bu olay Hızlanan Evıeııdı Astronomlardan oluşan 2 ekıp, yıldızların olumunde etkılı olan "hayalet bır gucun" ızlerıne rastladı Belırlı bır supemova tıpmın çok beürgın parlaklıgı ast rorıomlann geçmışte faıklı zamdnlarda evrenın genışlemelısuu olçmelerını sagladı Bılım adamları evrenin yavaşlamak yeıuıe, çok da ha lıızlı gemşledıgıru gorduklerınde çok şaşu dılar Bu yeı çekımının etkılerıne karşı koyan ve galaksılerı bırbırmden uzaklaştııan büın meyen guç gızenılı "kdranlık ener]i"run varlı gırun ılk ışaretıydı Supemova veı üeı ı oldukça gerçekçı ol ınasına karşın bııçok evren büımcı kaıanlık ener]i gıbı tuhaf bu kavıaını kabulJenmekte çekımseıdı Dunyanın dort bır yamndan astıo nomJar, bu karşı koyulmaz gucun varlıgını aıa^üıdı olan sıcak, parlayan bır plazmaydı Buyuk Patlama'yla (Bıg Bang) bırlıkte tum kozmos aya ga kalktı ve basmç dalgalan madde bulutlannı sıkıp sıkıp genışleterek plazma ıçınde yan kilandı Geçmıştekı radyasyonda belıren sıcak noktalar soguyan evrenin sıkıştırılmış, yogun plazmasının goruntulerıdır Soguk noktalarsa, yogunlugu dzalülmış gaz bolgelermı ısaret eder Nasü ia bu çarun sesı, yapıldıgı madde ye ve şekluıe bagiıysa, ayra şey evrerun ük aşamalarında çıkaıdıgı "ses'e de baglıdır Mikrodalga geçmışınde bulunan soguk ve sı cak noktalann boyutları ve çokluklan, evrera olu^tman bıleşenlere ve onun şeklıne baglıdu Sonunda WMAR bılun adamlannın yüdızlann rnuzıgını duymalarını ve evrenımızın harıgı enstruman oldugunu ogrenmelerını sagladı Elde edılen yanıt rahatlatıcı olmanın ya nı sıra rahatsız da edıcıydı WMAP verüerı, dıger gozlemlerm halen çızdıklerı tuhaf evren resmını dogrular nıtelıkteydı Evıerun yalnızca yuzde 4 u, yıldızlar agaçlar ve ınsanlar gıbı sıradan, büındık maddelerle doluydu Yuzde 23 u kaıa kutle gıbı tuhaf egzotık maddeden ıbarettı Gen kalan yuzde /3'luk bu bolumse karanlık enerjıydı 2) AKIL HASTALIGINIh ŞİFRESİNİ ÇÖZME Karanlık enerji var Işte tum bu aayış bu yıl sona erdı Artık bılım adamlaıı, karanlık enerjının varlığuu dogrulamaya çalışmıyoı artık bu gızemlı eneıjıyı oluştuıan yapıları ve enerjının evrenin doguşu ve gelışımı hakkında bıze neleı soyleyecekleıuu bulnıaya çalışıyor Karanlık enerjının vaı olup olnıadıgıyla ve evıenın yapısıyla ılgüı uzayıp gıden kuşku lar WMAP uydusunun kozmık mıkıodalga geçmısuıuı (CMB) bugune kadarkı en detaylı resmını elde etmesıyle oı tadan kayboldu Evrenm en eskı ısıgı olan CMB yenı olu şan evrenden henuz bıı plazrna halındeyken yayılan radyasyondu Bu bellı belırsız mıkıo dalga parlaklıgı bızı uzak bır ateşten duvar gıbı çevıeleı Duvarda yazılanlar yanı sıcak lıktakı kuçuk duzensız degışınıler evrenin neleı den olustugunu soyler Yıldızlar ve galaksıieı oluşmadaıı çok unce evıen yeı çekımı ıle ışıgırı etkısı altınd.ı Akıl hastalıklarıyla ilişkili bı lunan genler aracılığıyla, bilim, b hastalıkların tedavilerini bulmay yöneldi. Şi7ofrenı depresyorı ve bıpolar bo?u luk genellıkle kalıtımsal hastalıklaıdu ancc Kesin yaş: 13,7 milyar yıl Bu evren bılımcısı, bundan 1 yıl once evrenuı 12 rrnlyar ıle 15 milyar yaşuıda oldugunu soyleıdı Ancak bugunku tahrrun 13 7 milyar yıldır WMAP verılenyle bukkte, evreııın yaşı, genışleme hızı, kompozısyonu, yo gunlugu gıbı en temel ozellıklerı bu çupıda bıluııveıciı WMAP dışuıda bır başka onernlı katkıyı da yuz bınlerce galaksıyı ortaya çıkaran Slo an Dıjıtal Gokyuzu Aıaştunidsı (SDSS) yaptı Galdksıleıuı kumelenme ve dagılmalaıını ın celeyen bılun adamları, bu olayların nedenuıı ogıunebılırler bu nedenler karanlık madde nın kutlesel çekmu veya kaıanlık enerjmuı kutle kdişıtı ıtmesı olabılu SDSS ekıbı ekım ayuıda belırlenen ılk 250 bin yüdızm analızuu yayımladı Sonuçlaı WMAP araştırmacılaıııun sonuçlaı ıyla aynıydı Evıeıı karanlık eneıjı taranndan yonetüıyor Bılun adamlan bu yıl, karanuk enerjuıuı ışleyışıyle ılgüı ılk kez dognıdan bu füar sahı bı oldular Fızıkçıler temmu/î ayında, SDSS den alınan galaksüerın kumelenme verı lerını VVMAP'run mıkıodalga verılenyle buleştudı ve kesuı bu dılle, karanlık enerjmın var olması gerektıgı sonucuna vaıdı Çdüşmalarla bırlıkte karanlık enerjuıuı ozplhklen de gun ışıgma çıkma başlıyor bu eneıjı hakkuıda buçok fıkırlerı reddetmek zo runda kalan fızıkçıleı, aıtık evrendekı tum maddeleı uı buden ounelerıne neden olabıle cek bu enerjı şeklmı goz onunde bulundur Yenl araştırmalar, genler, beyln aktlvlteleı nln yönelimleri ve akıl hastalıklan arannü blr bağ saptadı. vVMAP uydusunca (üstte) elde edilen mikrodalga verileri, supemova (ortada) ve galaksl kümelerl (yanda), karanlık enerji tarafından blr yönetllen bir evrenin varlığına Isaret edlyor. aidşlumacüaı son zamanlarda kışmm hastalı rıslanı haylı yukseltecek belulı genler saptad Uzmanlaı, bu genleruı beynın bılgı ışlevuu ik sıl bozabılecegmı ve kışuıuı aklı bozuklugun yol açdbılecegmı ortaya çıkaımaya çalışıyoı lar Kırnyasdl mesajcı serotonuı smyalleıu bu reseptor aracüıgıyla gondeı u ve bu resep toı de antıdepresan ılaçlann hedefidıı Bu K septorun geıu ıkı oıtdk alel halınde buJunıı ve bu alellerden buı çok az da olsa depıesyo rıskını arttırabılıı Bu yıl araştu macılar baglan tuun dnlaşürnasunn neden bu kadar guç oldu gunu ortaya çıkaıdı Alel, depresyorı ııskını ancak süesıı bulundugu ortamda arttuu 20'lı yaşlannd, yalnız kalan, aşk acısı çeken veya ışlorıru kay bedenlerın vuoutlannda nsk lasıyan gen bulu nuyorsa bu kışılerm depresyona gırmelerı dıger alelı taşıyanlara gore daha olasıdır Ayııca yuksek rısk genuıı taşıyan kun seler korku fılmı seyıettıkleımde, beyuıleruuı amıgdala deıulen korkuya ayarlı bolgelenndc çok yuksek oranda aktıfkk gozlemlendı Tıuı bu çahşmaldi, bu gen çeşıdını bulıuıduranla 8/6/8