Katalog

Toplumun kaybolan renkleri' üzerine Çocuk ve ergenlere yönelik koruyucu ruh sağlığı hizmetlebutun ı ulısal bozukluklaı m gehşım suıecın de genetık faktorlerle çevresel faktorlerm h toplumun renklerini yok eder mi? kaışılıklı etkıleşım ıçmde rol oynadıgı bılmı Nasıl bir yaklaşım? Sonuç olarak bu soıuya kendı yaıutı mı vermek îütıyoıum Bazı sorunlar vaıdu kı onlarla ortaya çıktıgı zaman başetmek çok daha kolay ve ucuza gelır bazı soı mı lar ıçm ıse ortaya çıkuguıdd aıtık çozum ıçm geç kalınmış demektır Ornegın madde bagımlılıgı gıbı bır bozuklugun ortaya çıkma ya da suç ışle meye yatkın brr kışüıgm oıtaya çıkma ııskı nuı yuksek oldugu bır dutumla karşı kaışı yaysak, bu sorurılaı oıtaya çıkmadan once heı turlu onlemı almak (buna yaşam boyı ılaç kullanmak da darul) gereklıdır Çunkt bu soıunlar ortaya çıktıgında genellıkle aı tık tedavı ıçuı çok geçtu ve yapüabüecel fazla buşey yoktur veya da çok uzun, zoılı ve çok masraflı buna kaışın duzelme oran çok az olan tedavüer gerekır Ancak dıyelım kı panık bozuklugu y da sosyal fobı gıbı bır bozukluk oıtaya çık ma olasüıgı yuksek ıse bu durumda kışıy onceden tedavı etmeye geıek yoktuı B tur bozukluklar alkol bagımhlıgı gıbı sorun laı eklenmedıgı surecp nıspeten kolay tc davı edılebılu soıunlaıdıı Burada koruyucu hızmet toplum egıtmektu Eger bıreyleı ve çevre ortay çıkan belırtılerı tanrr bunurı utanılacak b durum olmadıgını bılu etkılı tedavı yoı temlerı oldugunu büu ve bu tedavüer ulaşmak ıçrn kıme başvuracagmı bılırse zaman sorunu ortaya çıktıguıda halletme" tercıh etmek daha uygun ve ucuz bu yakl. şımdır Sonuç olarak nıhsal sorunlarla ılg koruyucu hızmet yakldşunı öncelikler belulenmesı rısklerrn ongorulmesı, ancc bazı rıskleruı sorun ortaya çıktıgında çozı lebıleceğme guvenüerek ızlenmesı ve kc zarar hesaplarırun uzun donemlı sonuçl, da goz onunde rutularak yapılmasmı ıçert bır yaklaşım olmalıdır Prof. Dr. Emine Ozturk Ku Ankara Unıveibitebi Tıp F'akultesı Ç cuk Psüayatrısı Anabüım Dalı Oğretı Uye zmnur77@yalıoo co Kaynaklar C umhunyet Büım Teknık'ın 29 Kanm 200 tarıhlı sayısmda Dr 1 Ömer Aydemir'm "Toplumun kaybolan renklen" başlıklı yazı sı çok onemlı bu taı tışmaya ışaret ettıgı ıçm bu konudakı gonışlerımı ozetlemek ıste dım Benım de katıldıgım Dr Aydenuı uı kısaca anlattıgı 39 Ulusal Psüayatrı Kongresuıde Dı Ronald Kessler ın konuşması gerçekten ılgı çekıeıydı Dı Kessler ergen lık donemmde ruhsal bozukluk ışaretı ve ren çocukların gelecekte ortaya çıkabüecek daha cıddı bozukluklaıı engellemek açısmdan onceden tanınması ve tedavıye almmasınm enşkın psıkryatrık bozukluklaıı açısından koruyucu ruh saghğı hızmetı kapsarnmda gorulmesı gerektıgıne ışaret ettı Ağııhklı olaıak ergen yaş grubu ıle çalışan bır psıkıyatnst olarak bu sozler benım ıçm de çok onemlıydı Çocuk ve ergenlerle çalışan psıkıyat rıstlerın heı zarridrı kafasında olan sorulardan bırısı şudur "Bu ergende gorduğumuz belutı, davranış bı çımı çevrenın bu etkılerınm suımesı üerde bu kışıyı nasü bıı eı ışkm halme getırır''1" G e 11 ş ı m s e 1 psıkopatolojı alanındakı draştıı malann gıderek artması sonucundada, aıtıken azmdan bazı ruhsal hastalıklaı soz konu su olduğunda bellı olasılıklar çeıçevesmde bu soruya yanıt ve ı ılebüıyor leımm artüarmdan yararlanıp eksıleı nıden korunacak şekılde uygun bıçırnde egıtıl meleıı geıekkdrt Egıtımde yapılacak du zenlemeler tabıı kı geıekryoısa ılaç tedavı sı ıle de desteklenecektır yor DEHB ornegınden yola çıkaıak burıu şoyle basıtleşüıebıluız DEHB buyuk olçude genetık olarak aktarılan bu ozellıktu Ancak bazı toplumlaıda DEHB u çocuklaruı 0 o60'ında ergenlık donemmde suça yonelık davranışlar olaıak ozetleyebüecegımız davıanış bozuklugu bekrtüerı oıtaya çıkar ken bazı toplumlaıda bu oran "/iı lOkadaıdu Yapüan aıaştırmalar bu farkuı toplumun sosyoekonomık duzeymuı duşuklugu sıldh kulldiumının yaygınlıgı, şıddet kullarumırun yaygm ve kabul edılu bu tutum olu şu egıturı olanaklanrun duşuklugu ıle ıüşkılı oldugunu gosteımektedır (Garbarıno 2000) Bu durumda ıkı yaklaşımm bır arada kulldnılması gerekır 1) Yuksek rısk yaklaşımı ıle DEHB belırtılerı gosteıen çocukların eıken donemde tanınması ve uygun egıtımı 2) Toplum temellı stratejüer kullanılarak genel bu şıddet karşıtı egıtım, kurallaıı net olan bır toplumsal duzerı ve tum bıreylerm egıtım duzeyımn yukseltılmesını amaçlamak Bu ıkı koşul bu aıada saglanabüırse o zamon DEHB olan çocukların toplumun suçlu bıreyleıı degıl yaratıcı ve renklı bıleyleıı olması olanagı artacaktır Koruyucu tıp: İki farklı yaklaşım Koıuyucu saglık hızmetı alanuıda psıkıyatrıde çalısmalaı dıgeı tıp alanlaıına oranla daha yemdıı Bu nedenle dıger tıp alanlaıından orneklerle ıkı farklı komyucu hızrnet yaklaşınum ozetlemek ve rulı saglıgı alanındakı uygulamayı bu çerçevede tartışmak ısüyorum Bu koruyucu yaklaşımların ılkı 'yuk sek rısk stıatejısıdır' Bu yaklaşım 'ıleıde hastalanma rıskı yuksek bueylen onceden tarama testlerı ıle tespıt etmek ve tedavıye başlamak olarak O7etlenebüu Burıa oınek olarak kolesterol duzeyı yuksek bulunan kışıleıe hıç kalp kıızı ge çırmedıkleıı halde yaşam boyu kolesteıol duzeyını duşurucu ılaç veıümesı ve boylece olası kalp knzleıı ııın onlenmesı uygulamasını gosteıebüı ıız Bu yaklaşım ol dukça pahalı bır yaklaşımdır çunku bella de loıç kalp krızı ge çırmeyecek bıı bue yuı yaşam boyu ılaç kullarırridsmı gerektı ıu buna karşüık kolesterol duzeyı yuk sek filrnayan ve bu nedenle ılaç kullanmayan bııeylerın de kalp krızı geçırmesı ola sılıgı da hıç de duşuk degüdu (Rose 1992) Ancak oıncğın fenü ketonurı gıbı to puktan bır damla kan akmp uygulanacak bu testle hastalık tanısırım yuzde yuz konul dugu durumlarda tabu kı taıama testı uygularnası ve tedavı yaklaşımmın tercıh edıl mesı konusunda luçbu taıtışma yoktur Öncelikler konusu Koruyucu hızmet soz konusu oldugunda ıısk yaklaşımı dışmda çozumlenme sı gereken bır başka konu da oncehklenmızm ne oldugudur Standart bu egıtrm ve ruhsal sorunlara bueysel ozellıklere dıkkat etmeden yaklaşmak, toplumun genel ortalamasmı rulı saglıgı ve egıtrm duzeyı açısmdan yuksel tır Çocuklan yaratıcüıkları ve yeteneklermı kaybetmeden egıtmek ve ruh saglıgı des tegı vermek, çok daha ozel ve bıreysel yaklaşırnları gerektırır kı bu da ekonoıruk açı dan çok daha fazla yuk getırır Somut bir durum Dıyelını kı bellı bır belırtı gosteren çocukların ergenlıkte madde bagımlısı ol ma olasılıgmın yuksek oldugunu gosteıen araştırmalar vaısa eğer bu çocuklan hayat boyu suıecek daç tedavılerme başlatmaü mıdır'1 Ornek verecek oluısak Çocuklukta dıkkat eksıklığı hıperaktıvıte bozuklugu (DEHB) tanısı alıp ergenlık ve erışkınlık donernuıde behıtıleıı devam edenlerm daha fazla trafık kazası geçırdıklerı daha sık eh hyetsız aıaba kullandıklan, kazalaıda hata payırun daha fazla oldugu, hızlı araba kul laıuıid kıımızı ışıkta geçme alkollu aıaba kuUanma nedemyle daha fazla ceza almış olduklaıım gosteıen araştırmalar bulunu yor (Barkley 1993) O zaınan ne yapmak geıek? Tabu kı çozum, dıkkat eksıklığı hıpeıaktıvıte bo /uklugu gıbı bu soıunu olanlara ehlıyet vermemek degıl, ama bu duıumlann top luında daha lyı tanınması sorunu yaşayan bıreylerın aılelerın ve okullaı ın bu ozellıgın bılmcınde olması gcreklıdır (Çurıku başka bır balaş açısıyla dıkkat eksıklıgı hıporaktı vıte bozuklugu adı verılen tablo bu bozuk luktan çok kışıye eksıleı ve artılar getırebı1 len bu ozellıktır ) Bu çocuklaı ın bu ozellık İkinci strateeji Ikıncı tıp koruyucu hıznıet yaklaşımı ıse 'Toplum ternellı koıuma stratejısı"dır Koroner kalp hastalıgı omegme do necek oluısak, bu stıatejı yalnızca rısk gıuplarının degıl tum toplumun saglıklı beslenme spoı yapma stresı kontrol edebılrne sıgara ıçmerne gıbı konulaıda bı lınçlendmlmesıru ve boylece toplumdakı koıoner kalp hastahgma yakalanma eşıgı nın yukselmesuu anıaçlar Ancak yaşam stıknden çok genetık yatkırılıkla ılıskılı bozukluklarda da bu yaklasmı yeterlı degıl Omegın rrıeme kanserı gıbı bozukluklaıda genetık yuklulugurı çok onemlı oldugu ve bu nedenle hıç belırtı gostermese bıle meme kanserı gorulen kışıieıuı kazlarının da duzerılı takıbı geıektıgı bılmmektedıı Aslmda ıdeal olan, hem yuksek ıısk yaklaşımı hem de toplum temellı yaklaşı rııın bıı arada uygulanmasıdu Aıtıkhemen Goruldugu gıbı ısteı normal ıster patolojık duıumlaıla karşı karşıya kalalırn aıada buyuk bır fark yoktur Heı duıumda BaıkleyKA (IueviL'inuntDC Anstopuldsi rısklerı ayırt etme, oncelıklere karar verme (1193) Drıvıng related rısks diıci outcomes of M ın ddoiescerıt aııd young adulls A 3to 5 year follı ve duruma uygun plan yapma zorunlulugu up.urvpy Ftedıatrıcs 9 2 ( 2 ) 2 1 2 218 ortaya çıkıyor Gdrbdrıno J (2000) l/rît Roys Why our sc Dr Omer Aydemir'm sorusuna gerı iıuıı vıolent how we carı save t h e m donecek oluısam (hatırlatmak ıçm soıuyu PııstAnchoı Books. NovvYorV kendı anladıgım şeklıyle tekıar soruyo R o * G (199?) The Stidtegy ül l'ıpv.ml rum) "1 Heı tur ruhsal sorunu onceden gormek ve engellemek ug 13/12/03 tarıhlı BılımTekrak deıgibinın teknulojı gundeıuııa toplumu sıradanlaş mı bolumunde hızb HIV testı başlıklı yazıda "standart HIV test turrıak dogıu muduı 7 Bu lerı 2 hafta ıçmde sonuç vermektedır" denmış ve soma hızlı bu şekılde buyuyen nesılteknıkle HIV anükorlaıuıın 20 dakıka ıçınde saptanabüdn^ı yenı lerden oluşaıı toplumlar bıı cyontemden bahsedılnıış Guııumuzde HIV antıkorları stan dan buyuk sarıatçılaı dart yontemle EUZA teknı^ıyle baküınakta ve soylendıgı crıbı renklı bıreyler, toplumu 2 haftada degıl aynı gun bırkaç saat ıçuıde sonuç veımektedır değıştırecek yenılıkler Daha uzun suıede sonuç veren ıse HIV dntıkoılarmın herhangı getuecek kışılıkleı çıkar bır yontemle pozıtıf saptandıgı hastalarda dogıulamdk ıçm ya 011'" ve d e ' 2 Bız bu kopılan "WesternBlot" adı verılen genetık bır araştrrrna yontemı nuda çaüşan profesyo dır Bu yontemle HIV antıkoıu degıl vuıısun genetık materydlı neller olarak mudahale araştırüır Yanı haberde yayuılaıidn yontem herhangı bır yerukk getırmemıştır sıruıımızı nerede tutmaDr Tolga Taşı, lıyız'1' ; HIV testinde yenilik yok tolgatdicı(g>hotmaıl con 876/12