Katalog

Piyango... Size de çıkabilir? Şans oyunlan üzerine kısa bir ekonomi politik deneme... Piyango ikramiyeleri astronomik rakamlı olmamalı. Salt birkaç kişiye buyuk rakamlı paralar yerine, pek çok kişiye küçükorta hacimli paralar odenmelidir. Bu, belki bilet satış hacmini daraltabilir, ama ote yandan yapay zenginleşmeye karşı toplum vicdanmı rahatlatabilir. Irfan Kalaya (*) uyıık ıkrdmıye sıze do çıkabı lır1 " Yübaşı yaklaşırken sıkça duydugumuz bu sozun eko ııomı polıtıge kadar uzanan bır dermügı vdrdır Bır anda ve çok zengın olma duygu bimun dayanümaz agırlıgını taşı(ya)maydcdk ınsan yok gıbıdu Butun durıyada piyango culugun, taraflanna sagladıgı tatlı kârlard ve toplurnddkı gelır boluşumunde yarattıgı dal galandumalaıa bakılırsa kenduıe ozgu çok guçlu bır ışlevsellıgı sozkonusudur "B: eskı ve populer olanı piyango bıletıdır Ayrı ca kolayca zengmleşme yontemlen konu sunda arayışlar surdukçe ve dogal olarak teknolo]i gelıştıkçe ulusal ve kuresel duzey de ddhd bu çok şans oyunu çeşıdı ortaya çı kacaktır Yakın bu geçmışte Tuıkıye'den de katüımın sağlandıgı bır Avrupa Pıyangosu çekılışı yapılmıştı Insdiıoğlunun sınırsız pa rdsdlhdyallen bır 'dunya pıydngoculugu"nu rorlamaktadır Piyangonun anlamı ve tarihçesi Baü dülerınde "Lotarya" (Lotterıe) lerı mıyle arüatüan ve Tdtızunat'la bırhkte ortaya çıkaıı piyango sozcugunun kokenı, "bu za manlar Italyd'nın kunı yorelermde bazılan beyaz kaı tlarla oyndnan bır lotaryadd kazd nan kagıtlaım rengı olan beyaz'm (bıanro) Italyancası "(1) Dunyada ılk sıstemlı pıyangoculuga geçış 1530 taııhınde Italya'da "Floransd Pı yangosu' adı dltmda qerçekleşmış Piyango culuk, ulusal boyurunu ılk kez 1539'da Ptaıı sa da dlmış Kral I Frdiıçoii. gelırının bır kıs ıııınııı dcvlete buaküma^ı koşuluyla 'Pıansd Kralıyet Pıyangosu'nu kabul etmıs Ingütere'de ıse devlet pıyangosu ılk kez 1 568'de bu lıman ınşadtuım gıderleıuu kaışüamak aınacıyla duzerüenmış ve ardından lotaı yacılık butun Avnıpa'ya ydyümış (2) İİİŞKİSİ Kalkınma düzeyi, sınıfşal boyut ve ekonomik kriz Şdns oyunlannın ekonomi polıtıgı ıçın uç onerme ılen surulebüıı Şans oyunlannın ulkeleı ın gelışmışlık duzeyı ıle bır toplurrıun sınıfeal yapısı ıle, ve ekonomik krız ıle üışkı sı nedu • * 1 Gelışmış ulkeler de (GU) de az gc lışrnış ulkelerde (AGU) de çeşıtlı duzeyleıde Osnidiüı donemı ıçm tarıhsel pıyango ve beklentılerle şans oyunkıı oynaruyor çeküısı Şubat 1889 yılında olup çeküışın bı fablo l'de 2003 yüının ük 6 ayırıda gelışmıcı ıkıamıyesı 15 500 kuruş'tur Cumhuıımışlık duzeylerı farklı bu dızı ulkemn şans yet'm üarandan sonra, hdva savunma gucu oyunldiındd ne kadar para yatırdıgı gosterünu destcklemek amacıyla pıyango duzenle dı Incelenen 58 ulke diasmdan şans oyun me hakkı 19?,6'dd TuıkTayyaıe Cemıyetı ne lanndd gerçekleştuüen sanş hacnune goıe veıddı 5 7 1939 tarıhlı 3670 sayüı ydsayla ılk sırayı 6 ?, müyar $ ıle ABD aluken onu yıne aynı drnaçld ve Malıye Bakarüıgı'na Fransd Almanya ve Japonya ızlıyor bağlı olaıak Mülı Piyango Idaresı (MPİ) ku Kışı bdşına yatuıldn para açısuıdan ıse ıuldu(3) ılk uç sırdda 122 97 ve 92 $ ıle Cebelıtank Norveç ve Fınlandıya yeı alıyor AGU kaıak Şans oyunları çok, ya şans? tennııı baskın oldugu Çuı toplam 1 mılyaı Ulkemızde MPl'nırı duzenledıgı pek $'dan fazla para yatırmasuıa karşuı bu raçok şans oyunu var Başta Piyango olnidk kam kışı bdşma 1 $'dan daha azdır uzere Sayısal Loto Super Toto Skoı Toto Tuıkıye cıro lıgmde 28 kışısel harca Kazı Kazan, 10 Numara, Şans Topu, Futbol mada 41 suada Dıkkat edılırse GU de şdiıs Şans ve Al Yanşlaıı Bunların aıasmdan en oyunlanna ılgı dahd fazla AGU'de ıse daha Tablo 1: Seçllmlş Ülkelen Cöre Şans Oyunlan dzdrr Ulkelerm gelışme du7eylerı ıle şans oyunlanna ılguun teıs oıantılı ol (OcakHaziran 2003) du<Jurıu olçen deneysel bır çdlışmaya Ulke Cuo rastlanmamaktddu (Brn$) Sıra Kb sauş($) Sıra II Şans oyunlannın smıfsal boyu6 223 061 1 67.36 12 ABD tu Ekonomik ust grupldila oıta ve alt Pransa 4 340 653 2 70 69 10 grupldrın şans oyunlanna ydklaşunı Almanya 3 761 189 3 49.24 18. bırbırmden faıklıdu Şans oyunlaıım Japonya 29 57 25. 3 752 750 4 paüatan ya da parlatan başat nedeıüeı 1 020 522 11 0 78 49 Çın ulkemız ozelmde şoyle sualanabılır 122 06 1 Cebehtank 3 662 51 (II1) Yoksulluk Bunun temel bı 97 39 443 885 17 Norveç 2 leşenlerı, ışsızlık, dusuk ve duzensız 92 37 Fınlandıyti 480 884 14 3 gelu duzeylendrr 258 634 28 3 69 41 Tuıkıye (II 1 a ) Ulkemızde ışsızlık oranı resmı ıstaüsuklere gore % 10 ıken, sıvü Kaynak Hüniyet G, 30.09,2003 (derleme). toplum kuruluşlannd gore %15 20 cı vdrmdadu Teorüc olarak şans oyunlanrun en kadun muşterüerı ışsızlerdu Her tur şans oyurıun ozeüüde ışsız katlesı uzermde kışkrrtıcı etkısmı unutmamalı (II1 b ) Kapıtalıst ekonomık yonetunlcrm en buyuk buluşlaruıdan bırısı (!) kabul edüebüecek "asgarı ucref'ın ulkemızdekı karşüıgı 260 müyon üradır Asgarı ucretlüe ruı şans oyunlanna yanracak paraları büe yoktur (II1 c ) Ulkemızde "açlık sının" (4 kışılık bır aüenm yasamsal gereksınımlerı ıçm) 700 müyon "yoksulluk sınrrı" 1 5 müyar TL olarak kabul edümektedıı (D 2) Bunuva hastalıgı oldrak açgozluluk Ortalama zengırüeruı olaruyla yetınmeyıp daha fazlasma sahıp olma hırsına kapümalanyla bu durum ortaya çıkmaktadrr Ultra zengınlerm ıse, piyango çeküışlerme katümalarma zaten gerek yoktur Zua onlar heıhangı bu çeküışe katümadan zenguı olmuşlardu III Ekonomik krız konjonkturlerınde, umuüarı pazarlaydn şans oyurüaıuıa olan ü gıdekı degışme de onemlıdır Yapıldn bu araştırmayd goıe(4), krız do nemlennde ışsızler ve orta sıruftan gelenler pıyangodan uzak laşmakta paradoksal olardk zenguüer ddiıa fazla büete yo nelmektedu Bu duı umun psıkolojık yo rumu şoyledır 'Bır loto oyuncusunun 6 dogru numarayı yakala ması 13 938 816'da 1 oldsüıktu Yanı kışı yuzde 0 000 007 oralunda şanslı Buna gore ekonomik krız oıtamında uısanlar çok az şansa sahıp olduklan bu alandan çokılıp bu kuçuk pdidldiı büe buıktır meyı hedeflerleı' Bu araşürmanın ulaştıgı sonuca gore knzlerden etküenmeyen tek sektor vdisa o da piyango sektorudur satun cebıne gırmesı pek 'hayııh ıtııdıı9 O halde bıı defdük dd olsa kuçuk üaamıyeleı bu yana buyuk düunlerı Hazuıe run kdsasına otomaük olarak aktanlsa ve bunun karşılıgmda da somut olarak kamusal ıstıhdam alanldnıun genışletılmesı saglansa daha optunal olmaz mP 4. Genelde şans oyunlannı oynamanm dınsel yonune vurgu yapüu Acaba sıze gore, piyango büetı ve dığer şans oyunlan üe bu 'para havuzu"na para dtrnak ve daha sonra şansınız varsa o havuzdan para çekmek bu tur toplumsal dayamşma mıdu 9 Şans oyurüaımdan elde edılen paranuı, emek harcanmddan kazanüdıgı ve potansıyel kumaı alışkanlıgı yaratabüecegı ıçm haramgunah sayüdıgma uidiııı mısuuz9 Yoksa salt gelenekçı bır ydklaşmüa şansmızı dener ve kazandıgınız butun para yı da yoksullara ya da hayır kurumlarma dagıtarak "malı ıbadefe mı sdydrsuuz' Belkı de ılımlı bu arüayışla şans oyunlannd yatırdığıruz kuçuk paralan çocuklaıuuzm rızkmdan kopardıguıızı sanmadan aksme hem çocuklarmızın gelecek kaygısma kapüdiak ve hem de yasal zemmde kamu sektonme katkı saglayacaguıızı dusunerek şans oyunlan ıu oyıidmdya devam mı edersmız ' Sonuç: 1. Pıyango üaamıyelerı astıonomık rakanüı olmtunah Salt birkaç kışıye buyuk rakamlı paıalaı yeıuıe pek çok kışıye kuçukorta hacımlı paralar odenmelidir (b) Bu, belkı büet satış hdcmını daıaltabüır ama ote ydiıdan yapdy zengınleşmeye karşı toplum vicdanmı rahatlatabüır 2. Buyuk ıkramıyerun astronomik duzeye çıkartılmdsı hem umuüaıı daha da pompalıyoı hem de umutlarm standaıt pdid cmsmden ıfddesı olan Turk Luatı rnn aşmdıgını gosterıyor 3. Pıyangoddn lyı kdzaıımış bu kışıye ddhd soma yuıe kazansa bıle oderne yapümamalıdır Aksı halde zengmı bu kez daha zengın yapmak olur kı bu bu başka yoksulun zenguı oldbümesuu engellemek arüamına gelecektu 4. Şdns oyuıüan hakça gelır boluşurnu amacı ıçm yapıncı mı yoksa saptuıcı mı dogrusu flu bu duıumduı Şans oyunlan bu yoksulun zengm olmasının en kestume yolu olsa büe geıçekten gelu dagılımmdakı adaletsızhgı ortadan kdldırmaz 5. Gunumuzde Tuıkıye başta olmak uzere butun dunya ıçm en buyuk ve dsü "pı yango' ışaş sahıbı ve saglıklı olmak dahası msan gıbı yaşamak olsd geıek Bu anda çok parayd kdzanmak ıse bu ınsanca yaşamanın yanmda bu "fantazya' oldbüu ancak Dr, Inonu Uruvereıtesı IİBF Iktısat Bolumu Ogretım Uyesı ıkdldycı@uıonu edu tr Noüar Bedtos Kerestecıyan'ın etımolojı sozlu guııdpn aktaran Focus Dergibi S 1 Ocak 199rı s47 Aykırı ve ivedi sorular ?,003 yübaşı çeküışı ıçm MPI 160 trüyon TL rutanndd bılet bastı ve 94 6 trüyon TL de dağıtdcak Gayrı safi hasüatm %10'uTanıtma Fonu'na toplam karın %95'ı Savunma Fonuıid bu bolumu vergı ve dığer katküar olarak Hazme üe dığeı kamusal foıüara ak taıüdcaktu Butun bu rakamlar karşısmda şu sorulan sormamak elden değü 1. En zorundan başlararsa Bu kadaı paranın dağıtümasıyld, geıçekten toplum zengınleşecek mı ya da ne kadar zengınle7 şecek Zengmyoksul makdsınuı fazlasıyla açıldığı bu toplumda, şans oyunlanyld bazı yoksullann zenguüeşerek suuf atlaması olasıdu Ancak buıadakı zengmleşme salt bırcyseldır, toplumsal değü 2. Bu ulkede ne kadar kolaycı paid kazanma anlayışı ve davranısı egemense, bıreyleıuı o kadar başkalarmm aleyhme zengm olması ve buna kaışüüc tepkısel bır "seıvet duşrnanlığı" rıskı vardu Dolayısıyld ozellıkle her yübaşmda guncelleşen pıyanqo çeküışleıı gelır boluşumu sorununu bu olçude dzaltmakta mıdu yoksa bu sorunu 9 ddha da mı derınleştırmektedu 3. Ozellüde buyuk "talıh kuşu"nun kondugu uisanlann çoğu kazdiıdüddiı paıa larm bdşkruid "beld" olduklanru anlatırlar Bu dunımda metafizrk b u anlayışla soımak gorekır Bu kadar buyuk paraların birkaç m ,'dk i mıllıpıyango (jovtı/html/taııhre htrnl 4 Focus Derrpsı s 50 r > Jım Carey ın başrolunu uyıiddığı vo Bru ce Almıqhty ın yonottığı küiuttlı fılmı' Aman Tan nm da çok ügınç bu bdhııe vnrdır Tanrı nın yptkı leıuıe gcçıcı nldrak lcavuşan adam herkesın Tannm bana piyango çıksın1 duasuu dyuımcılık olmosın dıye kabul eder ve soııuvtd hoıkos yokten ya<Jmur gıbı dokulen o buyuk piyango parasını boluşur Heı buının eluıp ıjcçon para ISP sadece 17 şeı $ olacdktı 876/14