Katalog

Elektronik gitar sesindeki aartı yok ediliyor ille çabşan bir aygıtın akustik gitardan çıkan sesi terbıye edebilecegı belirtiliyor. Aygıt elektronikleştinlmLŞ akustık gitann on yuzune üışnrüen karhnzıt boyutunda ila levhadan oluşuyor. Elektrik sinyaüne tepki olarak tıtreşen bu levhalaı gitann devınmesiyle gerı tepen cızırtılı sesleri yok ediyor. Aygıt gıtaıın yukseltilrnemiş seslerinde hemen hemen hiç bir degışıkük yaratmasa da, normalin yedi katına dek ulaşabüen dcsi bellere yükseltilmesine olanak tanıyor. "Feedback' olarak büinen durum bir mıkrofon ya da iletme sısteminın çalqının hoparlorlerden çıkan ozgun sesını ele geçudiginde ortaya çıkıyor. Bu ses suıekli sis tcmin ıçme çekılerek sonunda cızırtıya dönıışünceye dek gıderek yukseliyor. Yukselticinin kapatılması soruna getirilecek en kolay çozum olmakla bırlıkte, boylesi bir çozum muzığın ışıtüe rnemesı riskmı de berabennde getiriyor. Bu durumda bır başka seçenek çalgıya üiştiıümiş bir mikrofon olan alıcının devinime P Çtftleşme biçi vehayatta kalma Ganadaki dogal rezervlerle ilgili bir araşürma, tek bir eşe sadık kalan memeli türlerinin, birçok kışiyle düşüp kalkanlardan çok daha önce tukendiklerini ortaya koyuyor. Çiftleşme düzeniyle yok olma arasındaki ilintiyi ük kez ortaya koyan araştrmanın korumaya yönelik önlemlerin degistirümesine neden olabilecegine dikkat çekiliyor. Araştırmayı gerçekleştiren Vancouver'deki Britısh Columbia Üniversitesı çevrebilim uzmanlanndan Justin Brashares, daha önce hiç kaygı duyma geregını duymadıgımız kimi türlerin davramş biçemleri nedenıyle tehlikede olduklanm belirtiyor. Örnegin birkaç erkegin tüm dişileri tekellerine aldığı yabarı sıgırlan giderek çogahrken, tekeşli antiloplann sayısında her geçen gün bir düşüs oldugu bildiriüyor. Koruma girisımlerınde genellikle yaban sıÇfirı gibi iri, karizmatik türlere agırhk veriliyor. Bu tür hayvanlar daha yavaş ürediklennden ve çıftleşmek için çok daha genış bir alana gereksınim duyduklanndan genellikle daha kınlgan oldukları düşünülüyor. Tekeşliligin canlı türunü rıasü tehlıkeye duşürdügü tam olarak bılinmiyor. Brashares tüm hayvanlann çiftler halinde var oldukları duşunuldügünde, birinin öldurülrnesi durumunda bu boşlugu dolduracak yedek erkek bulunamadığı olasılıgına parmak basıyor. Avcüann kuçük gruplara çok daha kolay yaklaşmalan da olası bir neden olarak gösteriliyor. Aynca, kolobus maymunlan gibi türlerde tekeşli bir erkegin eşinin ızını yıürmesi durumunda onu aramaya çıktığı ve bu arama girişiminin genellikle ölumle sonuçlandıgı belirtiliyor. Ganadaki 41 memeli türünün son 30 yıllık nüfüs sayımı verilerıni gözden geçiren Brashares'ın verdiği sonuç, tükenmeye yol açan en onemli unsurun canlı türünün cografık soyutlanması oldugu, bunu o rürün cinsel yaşarrunın ızlediğı goruldü. Süperformül ile doğal biçimler üretmenin yolu Belçikalı bir biyolog, basit bir denklemin çok çeşitli doğal biçimler üretebileceğini ortaya koydu. Yaratıcısı Johan Glelia tarafından "Süperformül" adı verilen bu basit denklem basit üçgenlerden tutun da, beşgenler, yıldızlar, sarmallar ve taç yapraklara dek hemen hemen her şeyi üretebiliyor. Nijmegen Üniversitesı arastırrnacılarından Gielis,"Formülü buldugumda tüm bu harika biçimler bilgisayarımın ekranında beliriverdiler, Gözlerime inanamıyordum. M yıl boyunca acaba nerede yamldrrn, neden başkalan bunu daha önce bulmadı diye kafa patlattım,"diyor. Süperformül çember için geçerli denklemin degisime ugrarnıs bir biçirni. Formülde bir terimin degi^tirilmesi biçimin oranlannda degisime yol açarak çemberın uzun ve ince bir elipse dönüşmesini saglıyor. Bir başka terimin degistirümesi simetri ek~ senlerinde degisime neden oluyor ve çemberden üçgene, kareye, beşgene v.b, dönüşüyor. Oran ve simetrinin aynı anda degistirümesi ise herhangi sayıda kenarları olan düzenli ya da düzensiz biçimlerin yanı sıra, kar tanesi ve kristal gibi biyolojik olmayan biçimlerin de üretilmesine yol açıyor, Gielis denklemin dogayı betimlemenin yenı bir yolu olduguna dikkat çekerken, Cornell Üniversitesı bitlabilim uzmanlanndan Karl Niklas biçirni betimlemenin dirimbilimin içinden çıkılması en güç sorunlanndan bıri olduguna, süperformülün yaşamın biçimlerinin incelenmesi ve hyaalanmasına olanak tanıyabilecegine parmak basıyor. Formülü temel alan bir bilgisayar yazılımı üzerinde çahşan Gielia biçimler üretmek amacıyla biı formülden yararlanılmasının grafik programlarım çok daha kullanışü duruma getirecegine ınanıyor. Gelgelelim, doganın farklı biçtmleri üıetirken bu formülden yararlarup yararlanmadığı konusunun henüz bilinmiyor. T •• *•¥• / geçmesine neden olan ses dalgalannı yaratan gitann on yuzundekı titreşimlerin bastırılması. Bunun bir yolu gitann ses delıgının tıkanması iken, ikinci bir yolu da gitann on yuz tasanmının daha az tıtreşecek biçımde degiştirümesınden geçıyor. Ne var ki, her ikı yaklaşım da gitann yukseltilmemis sesını bogabihyor. Bu edılgen yontemleım tersine, Duke Unıveısitesı'nden Steven Lane ve arkadaşlan tarafından geliştir ilen yeni aygıt etkın bir çozum getiriyor. Bu aygıt gitann sesı yukseltildiginde devreye gınyor, ama akustık olarak çalındıgında seste heıhangi bir degişiklık yaratmıyor. Piezoelektrik malzemeden yapüan ve alıcıya iliştirilen levhalar elektrik akımının etkisiyle tıtreşıyorlar. Öyle ki, "feedback" denetımden çıkmaya başladıgında levhalar tıtreşmek suretiyle gitann on yüzundeki salınımlan bastnp, cızırtılı sesı yok ediyor. Solucanlarda uzun yaşam Solucanlann ömrü tek bir mutasyonla ikiye katlanıyor. Amerıkalı genetikçiler şimdi kalıtımdaki bu çok yönlü etkiyi çözdü: Değişime ugrayan gen, hayvanın yaşlanma sureci ve saghgı için onemli bir rol oynayan anahtar mekarüzmalan eüdnleştıımekte. Natuıe dergısinde yayımlanan araşürma yazısına gore sonuç, ınsandakı yaşlanma sureçlerının açıklanmasında da yararh olacak. Büım adamlannın bundan yaklaşık on yıl once Caenorhabditis elegans solu canında keşfetmiş olduklan mutasyon "daf2" geninı etkilemekte. Kaliforniya Üniversitesı bıyologu Coleen Murphy, şimdi bu genın, hasarlı proteinlerin savunmalannı ve onarımım sagiayan, hucresel stres reaksıyonundan sorumlu pıotemleri ureten dıger genlen kontıol ettigini buldu. Araştırmacı daf2 etkisini RNAlnterference olarak biünen teknikle keşfettı. Mutasyondan sorumlu olan tum genler teker teker devre dışı bırakılarak saptanmış. Bu şeküde bu genlerden her birinin yaklaşık olarak %30 oranında yaşlanma sürecinın yavaşlamasında katkıda bulunduklan ortaya çıkmış. daf2 böylece ortak ışlevle ortaya çıkan etkiyi gıiçlendiı mekte. Aynı etkinın msanda da saptanması durumda bilim adamlan insanlara daha sağlıklı ve uzun bir ornur sunabılecekleruıi umuyorlar. Insan ve hayvanın yaşam süresi farklı faktorler tarafından belirlenır. En onemlilen serbest oksijen radıkaüennı zararsız hâle getiren antıoksıdan proteinlerdir. En az bu proteınler kadar onemli olan şaperonlar (chaperones) da proteinlerin hatasız gelişiminden, onanm ve mdrrgen mesinden sorumludur. Diger bazı proteınlerse bakteıi savunması ve veya beden metabolizmasınm ayarlanmasuu ustlenırler. Ve tüm bu genetık urunler gerek insanda gerekse solucanda hastalik veya yaşlanma beürtilerinde büyük onem taşır. 855/4 Hazırlayan: Rita Urgan