Katalog

M A T İ \ M A T O\Q I A güncel tıp ÜLKEMİZDE SİGARA!! Kolomb Amerıka yı keşıften dondukten sorıra Sevüla ve Barselona nın kdldbalık caddelerınden bu toıen havasında geçerken berabennde getırdığı tulıaf ve paha bıçümez pek çok şeyı o ana kadaı hıç tanınmayan bır rrkın kırmızı derüı ınsanlannı hıç gorulmemış hayvanlaıı çıguklar atan rengarenk papa ganlan hantal ve agır yuruyen tapırlen ve kısa bır sure sonra Avrupa yı kendılerıne vatan edınecek olan bıtkıleıı ve meyve len hınt buğdayını tutun ve Hındıstan cevızını halka gosterıyordu' Knstof Kolomb un 15 yy sonunda Avrupa ya tarııttıgı ve denızcılenn kolayca ahştıgı tutun tum dunyaya hızla yayıldı ve "sankı kanayan Amerıka topıaklan kutsal tutun bıtkısı aıacılığı ıle ılkel sahıplerının ocunu aldılar" Gerçekten de gelışmış batı toplumlannda erkeklerde gorulen kanserlerın %4045% ı tum nufusta ızlenen kanserlerın ıse %30 u sıgaraya bağlı olarak or taya çıkmaktadır AkcıCıer kanseıme bagb olumlerın %80 901 kronık akcığer hastalıklanna bağlı olumlerm %75 901 ve koroner kalp hastalığına bağlı olumlerın ıse %25 30 u sıgara ıle ılış kıbdır Bındokuzyuzdoksanh yıllarda dunyada sıgaraya bağlı bıldırılen olumlerın toplamı uç müyon/yü olup bu sayının 2020 yılında on mılyona ulaşacağı ongorulmektedu: Ulkemızde durum ıse dehşet vencıdır Yapılan çalışmalar 15 yaş ustu erkeklenn %62 8 kadınldim %24 3 ve tum nufusun ıse %43 6 sının sıgara kullandığını ortaya koymaktadu Turk Kalp o Çalışması sonuçları bu oranın erkeklerde /o53 3 ve kadınlaıda ıse %19 3 olduğunu gostermektedır (Mahley R ve oık Turkısh Heart Study, JouınalofLıpıtResearch volum36 sayı4 1995) Ü gınç olan sıgara ıçme oıanldiının gerçekte sosyal bu model olma sonımluluğu taşıyan hekımler ve oğretmenler arasında çok yuksek olmasıdır Erkek hekımlerın %54 9 ve bayan hckımlerın / "i>39 5'ı sıgara ıçıcısıdır Erkek oğıetmenlerde sıgara ıçme ora nı %62 4 bayan oğretmenlerde ıse 'M.33 8 bulunmustuı Oranlann ulkemız ortalamasının ustunde olrnası ıbret verırıdır PİAR ın 1988 yılında yaptığı çauşmanın sonuçları da şaşıı tıcıdıı Batı toplumlannm teısme sıgara ıçme sıklığı ulkemızde eğıtım duzeyı ıle paralel olarak artmaktadu Okula gıtmeyenleıde sıgara ıçme 0 oranı %26, ılkokul mezunlannda /o47 oıtaokul mezunlarında %52 lıse mezunlarında %45 ve unıversıte mezunlarında %59 dur Yaşanan dehşet bununla da kalmıyor Yıne PİAR ın 1988 yılında yaptığı çalışma sonuçları dıkkate almdığmda ulkemızde sıgaraya ıçıcılerının %20 sı 11 14 yaşkn aıasında tum ıçıcıleıın ıse O'o83 u 21 yaşından kuçuk bır yasta sıgaraya başlamaktadır Ilk oğretım sekızıncı sınıf oğrennleruıde yapılan bolgesel bu ça lışmada erkek oğrencıleıın * < 11 *51 ve kız ogıencüerın ıse "A 1 9% unun sıgara ıçıyor olduğu gosteıümıştır Ulkemızde kışı başına duşen sıgara tuketımı 1979 yılında 1837 adet/yıl (4 7 adet/gun) ıken bu oran 1984 yılında 2G96 adet/yıl (7 6 adet/gun) değerıno yukselmıştıı Uzucu olan nokta tum dunyada sıgara kullanım hızı bclugm bıçımde azdlııken ve sıgaraya karşı buyuk bu savaş verılırken ulkemızde hemen pek az şey yapüıyoı olması ve tum çabanın sadece gonullu dernek ler ve sıvıl toplum oıgutlerı aıacılığı ıle yuıiituluyoı olmasıdır Ulkemızde ıçıcılığın yaygınlığı elbette la sadece ıçen kışı lere zarar vermemektedır Eşı sıgara ıçen kadınlarda kanser rıskının arttığı ve tum aknğer kanserlerının %2030 unun çevresel sıgara dumanından kaynaklandıgı ıddıa edılmektedıı Aşırı sıga ra dumanı ıle temasta olan kışılerın kalp damar hastalığına yaka lanma rıskı %3050 oıanında artabümektedu ABDde ıstemsız sıgara ıçme sonucu her yıl 37 0001 kalp hastalığı 3700 u akcığeı kansen ve 12 0001 dığer nedenler olmak uzeıe yaklaşık 5 i 000 kışının yaşamını kaybettığı kaydedılmektedrr Sıgaranın elbettt. bır de ekononıık zarar boyutu var Gurıde oı talama bu paket sıgara ıçen bırının yıllık sıgara masıafının 700 mılyonun ustunde olduğunu da unutmamak gerpkır Soz konusu lakam asgarı ucretm aylık 200 mılyon smınndd olduğu bır ulkede hıç de kuçumsenecek gıbı değıldu Unutulmamalıdır sıgara ıçen her ıkı kışıden bu ı sıgaraya bağlı bır nedenden olmektedır Bu ıısk goze ahnabılır bıı ıısk değıldu Dr Mustafa Çetiner mct)tm<~>ı@ıxn corn Kaynaklar 1 StefanZvveıg InsanliVtdnhindpyildizinpailadiOi.uil.il f ınydyuılaıı 1995 i Osman An sıgara ve Insan Fonn yayınlan 1995 3 Ozden A^ut Hplom VP sıgara TTB 1993 4 WHO The evaluatıon and monıtonngofpublıc actıon on lobacco 1987 S Erol Sezer ve aık Ortaokul son smıl ü(5ıencüeıınde sıgaıa ıçme pıevalaıısı Saglık ıçın sıgaıa alaı rnı dergısı Cüt 2 sayı 1 1495 Doğada eşzamanlılık Kuş, sürü olarak hareket eden tek hayvan değil. ğu sanılan yerleıden bın trafık Fakat "trafik fızıkçüerı orıdekı aracı ya Eşzamanlılık bilimi, doğada düzensizlik ve kaosu kmdan ızlernek veya dıger surucule rın yolunu kesmek gıbı eğıhmlere ne kadar doğal karşılıyorsa, düzen ve işbirliğini karşm araç suıuculerınm eşzdmanh haıeket cderek trafık tıkanıldığını on de o kadar doğal karşılıyor. C ornell Unıveısıtesı'nde uy gulamalı matemaük profesoıu olan Steven Sttogatz'ın yazdığı son kıtaba goıe evren uyum ve ışbırhğı uzenne kurulu Savaş, te ror ve kaosun hukum surduğu gunumuzde bu kıtap pek mandıncı gel mese de eşzarndnlıbk (synchrony) bıhm ddamlarına gore büıme ters duşmeyen bır kdvram İnsan ılışkılen duzensız ve kaotık olabüır, ancak doga atomık boyuttan başlayarak, ekıp çakşması ve eşgudum uzerıne kunılu Doğada bulunan eşzamanlılık konusuna en guzel ornek babk surulennın budakı dansı Yuksekmate matık ve ılerı hesaplama yontemlen de t>un zamanlarda çevremızdekı en şaşırtıcı ve kdimaşık olaykrın al tmda eşzamanlılığvn yattığını gosteıı yor Eşzamdrılılık doga kurallannın belkemığım oluşturur Bukuıallaıı yalnızca ızleyerek veya kabara hesaplayaıak algılayamayız Evıen butıın olarak kerıdı ıç duzenının tohumlaıımtaşıyor olabılıı dıye konu ŞcJi Strogatz Bu bılımın geleceğı dır Buyuk sorulann yanıtlannı bu duzpn ıçınde buldbılııız dıyor sınde yayınlanan bır çalışmaya gore eşzamanlı hareket, balıkların yıyecek buTmasını da kolaylaştırır Kızıl denız'de yaşayan barbunya balıklan sayüan bır duzıneyı bulan gruplar hahnde yuzerler Yemek zamanı geldığınde, tum suru dıbe çokerek bu hkte yıyecek ararlar Bır kurtçuk ve ya kabuklu denız hayvaru balıklanrı buınden kurtulsa, bıı dığerın kurtulamaz Bırlıkte avlanmak barbunya ların en temel ozellıklerınden bırıdır Ayn ancak bıuşık akvaryumlann ıçınde olsalar dahı, hareketlerını bırbırıne uydurmaya çalışırlar ledığını ıleıı suıuyoı Bılgısayaı sımulasyonlannda otomobüleı ve kamyonlar uyum ıçınde araçlardan oluşaıı katı bır blok halınde yol ahr lar Bırkaç aıaç aıaya sızıp kaos yarattığı zaman bu duruma tıafık sıkı şıklıgı denıyoı Nöronlar Beyın bır orkestıa ıse her no ron farklı bu enstruman çalar Or kestra şefının olrnadığı bu oı tamda beym bu kaıışıklığı nasıl anlamlı bır hale getınr? Bu gıbı durumlarda beyın eşzamanlılıktan yararlanır Soz gehmı bır yuzu tarumdk ıçın noron lar devasa bu ven deposunu bıı aıaya getırmek zorundadır 1>mıdık bu yuzu tarumak ıçın noron ların yuzde 80 ırun ayıu anda hareket etmesı geıeku Eğer noronlaım yuz de 901 eşgudum sergüerse yuzun tanınnid olasılığı artar Aslında bıhnç noıonlann eşzamanlı ulaıak hareket Kadınlar Kuş veya balık gıbı toplu hareketleı me alışık olduğumuz organız malann dışındakı canlıldrın nıçın eşzamanlı haıeket ettıklerı o kadaı açıkdegıldır Orneğın aynı ortamda Ateşböcekleri Atrşboceğı (rıupldimın ken dılermden başka knnRpnın duymadı ğı varsayılan bır rıtıın ıçmdo nasıl yarup sonduğunu kımse açıklaydinı yor Strogat7 Ateşboeekleıının dansı turrı doga yusalaıına aykuı gı bı gorunmekle bırlıkte bu yasaların ıç duzenını bııebıı yansıtıyor dıye konuşuyoı Bır goruşe goıe ateşbocekİPrırıırı beyınleımdp bulunan bıı metıonom dığer ateşbocekleıınm tS^yaptığına bokaıak yanıpsonme hızlaıını ayarlar Rastlaııtısal olaıak bırkaç bocek uyum ıçınde yanıpsonerse dıgeılprı bunu faık eder ve kendı yampsonme hızlarını bunlaıa guıe ayrirlaı Tıım gıup heıhangı bır lıderırı ternpo tutm isma gerek katnıadan oşguduıu ıçuıde yanıp sonmeye başlaymtaya kadar bu ayaı ışlemı surer Yalnızca eıkekler bıtkı ortusunurı sık olduğu bolgeleı d t eşzamanlı haıeket edcı Grubun eşzanıanlı haıekct etmesınm rıedem dışüeıın dıkkatını çekmektıı çalışan kadınlaıın adetlerının aynı dorıemlore denk gelrnesı bır rast lantı değüdır Kadınlar feromorüar yardırnıyla bırbırlerıyle kımyasal olarak haberleşulcı Vucutlan çevlelerındeküerın temposuna ayak uy durmaya çalışu Pek çok erkek büıniddamı bu ıddıanm doğıuluğuna ınanmaz dıyc konuvm Rtıogat? etmesının bu t.onucudur Moda Bılım adamları modamn yayü masında eşzamanlılık kavrarnınm et kuı oldugurıu ılerı suruyoı Aksı tak dırde mılyonlarca msan soylen medıgı halde nasıl olup da aynı şey leı ı yapıyoı • Sosyal üetışım aglan • konuounda yapılan çok t>ayıda aiaş tırmaya kaışuı uısan davranışlaı ırıın altında yatan nedenler halâ gızını koruyor Strogatz'ın dedıc^ı gıbı Dığeı ınsanlann yapügına VP soy ledıgırıe kendı sağduyumuzdan daha fazla gnvenırız Başka bır deyışle ınsanlaı bıraz ateşbocek lerınebenzer Başkalaıuımno yap tıgı bızım ne yapmak ı^tedıdjıınızden daha onemlıdır Kaynak Newsweek, 28 Tem muz 2003 Genevieve Switz ve Martha McClintock qıbı bıhm kadınlaıımn geıçekleştudıgı deneyleıdc eşzamanlı adet goıme olgusunun bılun sel olaıak kanıtlandıguıa dıkkat çekı yoı Swıtz m deneyı ozellıkle dıkkat çekıu Bırbırlerınden kılometrelerce ıızakta yaşayan kadınlar ter kokula tmı taşıyan gıysılerı kokladıklan zaman yıne aym donemlerde adet gor meye başlamışlar Balıklar Balıkldi da hayatta kalnıak ıçın eşzamanlı hareket etmek zoıunda dır Suru halınde yaşamak bahğın duşmanları tarafındarı avlanma nskını azaltır Geçen hafta Nature dergı Trafik Eşzamanlüıgın en az bulundu 855/10