Katalog

Cumhuriyel BîLİM TEKNİK Şimdi b Metin SanbaşC) onguldak'ın şınn bır ılçesı olan Devıek bastoncıılugu ue unlu bır üçemızdır Bu ılçede baston yapımına yaklaşık 200 yü once başlandı Ük oncelen yıne bu yorede tanınmış olan keten ureümınde kuUanılan "keten eğırme çıkrıkçılığı" yapımı daha sonralaıı bu uretımm sona eı mesıyle yerını baston uıetımme bıraktı Ük kez 7 Temmuz 1984 tarıhmde duzenlenen "Baston ve Kultur Festıvalı" baston ınsanlara geraş olçude tamtüdı Gunumuzde artık "Devrek bastonu" unlu hedıyehk eşyalar arasma gırdı Z Bastonun tanımı, bastonun tarihi Fransızca'da "Baton" Ispanyolca'da "Baton" şeklonde yazüan bu sozcugun tıpkı "Masa" sozcuğu gıtn (Latıncesı Mensa) En dulus Emevılen yoluyla dılımıze geçtığı duşunulmektedır Nouveau Larousse lllust reede bu sozcuğun Bdtıı (=kurmak, yapmak) fıılı ıle üışküı olduğu "Baston"un yu~ rurken destek olarak kuflanılan, dynı zamanda hucum ve savunma aracı olarak ış lenmıs ya da ışlenmemıs ağaç dalı ya da çalı parçası olduğu" yazılmaktadır (Resım 1) Baston sozcugu düımızde daha çok yaşh kısılerde yurumeyı kolaylaştırmak ıçın dayanak olarak kuUanüan agaçtan yapılmıs araç anlamında kullanıhyor (Gokdemır, 1009) Bastonu tanhı eskı Mısır'a kadar dayanır Antık Donem'de Yunanıstan'da baston yaygın bır bıçımde kullanıldı Boyalı vazolann uzerıne, bastonlanna dayanmış bıl gınler ve yaşlı ınsanlar resmedıldı Baston Hınstıyan dunyasında papazlann, pıskoposlaım ehnde sımgesel bır guç kazandı Rıvayet edıldığı gıbı Hz Musa'nın asası denızden yol açarak Israıloğullannın geçışını sağladı ve susuz donemlerde kuru kaynaklardan su sagladı (Fıveton, 1970) Turklerde asayı bırakıp ılk kez baston kuüandn kısı II. Sultan Mahmut, daha sonraları ulema sını&ndan ük baston kullandn da Kethüzade Mehmet Arif Efendi oldu II. Abdülhamit donenıınde ıse baston dayanak olmaktan çıktı, yaşh ve genç memuılarda da baston sembol olarak kullanıldı dan yapılıyor Bu bıtkı Devıek te ve butun Batı Karadenız de doğal olarak yenşıyor Hatta Devrek Orman lşletmesı talebın çok olrnası nedenıyle kızılcık ormanı olusturdu Devrek bastonu ustalannın yaratıcılıgına gore bastonlar çeşıtlı şekıllerde uıetılmekte genellıkle govde kızılcık baston sapı ıse cevız ağacındandır Sap kısmı yu varlak ya da bır ağaca benzeyen helezon bıçımınde de olabünıektedır Sap kısını klasık sap dağ keçısı ayaö^ndan yapümış olabıleceğı gıbı ortopedık ordek yılan atmaca, at başlan oturan kopek kartal, kurt başlan, figurlu saplar da yapılmakta dır(Eıdem 1990) Devrek bastonlannın govdelenndekı desenler burma yılanlı ve çoban çentıgıdır Bunların yanında oymalı baklavalı sedeflı çıçeklı orneklerı de vardır Baston boylan genellıkle 75 95 cm arasında de ğışmektedu Govde çapı ıse 1 53 cm arasındadır Devrek bastonu sadece kızılcık ve cevızden yapılmamdkta bu turleıden başka Akçaağaç (Acer sp) Muşmula (Mespılus germanıca) Yemışen (Cratae g u s s p ) Kayın (Fagus orıentalıs), Kayacık (Ostrya carpmıfoha) Çmar (Platanus orıentalıs) Gurgen (Carpınus betulus) Poısuk (Tdxus baccata) gıbı ağaç ve çalılardan yapılmaktadır (Eıtem 1990) (Resım 2) Gunumuzde sadece Devıek'te baston uretümıyor Ordu Gazıantep Beykoz, Sdfranbolu Polath gıbı yorelerımızde de orneğın Beykoz'da sen uretımle yüda yaklaşık 130 000 baston uıeülıyor Devrek'te uretılen baston sayısı Beykoz ureümının ancak, % 10'u kadardıı Devrek'te 20'ye yakın baston uteten atolye var ve tum dunya ul kelerıne hedıyehk eşya olarak satılıyor Baston ureücılerı son derece bıhnçbdır de 1997 yılında 'Baston ve Kuçuk El Sanatlan Kooperaufı" kurarak orgutlendüeı Yıne aynı yüda "Bastoncular Çaışısı" oluşturdular bu çok onerrüı Anadolu halk geleneğını kendı olanaklan de surdurmeye çalışıyorlar {Resım 3) (*) Prof Dr ZonguldakKaraelmas Umversıtesı Bartm Orman FaMtesı Yararlanüan Kaynaklar: Devrek'te bastonculuk Yukanda da değınüdıgı gıbı Devrek bastonculugunun 200 yıllık bır geçmışı olduğu soylenıyor Devıek bastonunun bu duyarklık, bır sevgı bır aşk urunu olması nedenıyle kendıne ozgu bır yapısı var Bel kı de Turkıye nın bırçok yerırıde baston uretıhyor ama Devrek bastonunun sanatsal yonu olduğu baston uretıcılerınce ıfade edılmektedır her şeyden once Devrek bastonunu kendıne ozgu kdan yapüdıgı ağaç cınsı ve geleneksel baston ıslemecüı ğıdır Çevrenm kulrurel ve folkloıık açıdan zengınlığı, bıyolojık çeşıüılıgm usturı olması ba ozgunluğe kaynakhk edıyoı Ornek vermek gerekırse 120130 cıvannda odunsu bıtkı taksonu bu çevrede doğal olarak yetışıyor En değeılı bastonlar kızılcık çalısın „«. 855/16 Çaplık C 2003 Devrek te Baston Yapırnın<i.» KuUanılan AğaçTuılerı Btırmetezı Bartm Or man Fakultesı (Basümadı) Eıdem C 1990 Devrek Bastonu Devıek Baston Deıgısı Kultur Sanat Şenlığı s 3, Devrek Fawton P 1970 Les Caıınes 95 p Ch Massın Edıteuı Pranoe Ookdermr Y 1998 Devrek'tp Bastonculuk Selçuk Unıv Fen Ed Fak Sanat Tarıhı B Semıneı notu Reslm 1: Çefltll baston gövdelerinden görünü} (Foto: M. Sanbaf) Reslm 2: Çefltll baston başlan (Foto: M. Sanbas)