Katalog

0 ö r ü N T ü ı< N o L Orman yangınlannda havadan yakın takip T Suyun attında dahaiyi görebilen gözler Cüneybatı Asya'da yaşayan, balıkçılık ve dalgıçlıkla geçinen Moken halkı suyun altında Avrupalılordan iki kat daha iyi görebiliyorlar. Bilim bu ilginç olayı araştırıyor.. avanın kuüma ordmyla suyun kuılırid ordnı arasınddla fark ungelere odaklanmarruzı saglar Suyun kınlma oranı gozunkme yakın oldugundan, qoz ı^ıgı yetennce kınp agtabakaya odaklayamaz ve kısıde hıpermetıop etkısı yaidlu Suyun dllında nesrıelerın gozumuze bulanık gorunmesı ışte bu yuzden dır Moken halkmın suyun altinda gozluk takmadan bıle mınık nesnelen goıebıldıklennı duyunca şaskınlığa kapıldn Isveç Lund Unıversıtesı'nden Anna Gislen VP ekıbı Tayland'ddkı Moken çocukldnrıııı gorrne yetıleıını tdüllenm bu ulkede geçırmekte olan Avrupdlı çocuklannkıyle kıyasldnidyd gııısu Yapüdn deneyleı sonucunda Moken çocuklannın gorme yetilennın su yıın uzenndeyken otckılcrden faıklı olniddığı, ancak kendıleıme suyun altındd gostenlen barkod benzen sıyah beyaz çızgılenn yatay rru, dıkey rru oldukldiı so lulduc/undd Moken çocuklannm otekılerden ıkı kat da ha bdşanlı oldukları goruldu pmmuz ayında goruntulenıe tuknolojıleı ı konusundd uzman ıkı bılım adamı, doga yangınla nnı çıktıgı noktadd tespıt edebılecek yenı bır sıstem gelıştırdı Roc hpstrr Instıtute of Technology'derı Donald McKeown ve Michael Richardson, ABD Oımon Hızmetlenne destek sagldmdk amacıyld gelıştırdıklen 3 mıl yon dolaıa mal olan yangın hdiıtaldma pıojesııu hdfif uçaklara yerleştırerek de neme uçuşlan yapıyor Yeni geliştirilen uzaktan algılama sistemi sayesinde orman yangınları anında keşfedilip çevreye yayılmadan söndürülebilecek. WASP (VVıldfire Aırborne Sensor Progıam Orman yangınlarıru havadan tespıt eden program) adı verılen sıstem, NASA'nın malı destegı ıle ya^amd geçırılıyoı Sıatern, ısıya duyarlı kızılotesı ka meralar spektral filtreb yuksek çozunuı luklu dıjıtaJ kamera ve gelışmış GPS (kıı resel konumlamd sıstcnıı) cıhazlaıınddn oluşuyor Bır uçagın govdesme monte edılen kameralar ufugu bu uçtan dığer uca tdidyardk, 3 000 metrp yukaekJıkten yenı bır orman yangıru olup obııadıgıru dJdstınyor veya çevreye yayılmıs orman yangınlanrun hantasım çıkartarak mudahale edılmesıru sağlıyor WASP ormdn yangırılannın tum dunyada mılyarlarca do larhk kayıplara yol açtıgı bu ortamda çok buyuk yarar sağlayacdk ABD, 2002 d e çıkan çok sayıda orman yangıru nedenıyle çok buyuk zaraı ugıadı Aıızona'dan Montana ya kdddi uzanan bolgedekı ydiıgınldim sondurulmesı 1 6 mılyar dolara mal oldu Şımdıye dek gerçekleştırılen test uygulamalannddn bdşanlı sonuçlar alındı ıtfaıyecıleı WASP sayesmdp orman yangınlannı Orman yangmlorı Içtn Yangın keflf setuorian yalnj&a geceleri falışır ve VI/ASP'ta bulunan havadan harita çıkartnıa ve ısısap tama bıclliklerine uıhlp dcğlldlr. WASP, çok küçtik (çaplan 30 sanlimi geçmeyen) yangınlantt ürtttlği ter mal slnyallcri Uç adcl kızılötesi dcdcktbrü Ile bellrler.Yüksekc<jnlııürlUklü kameralar yar dekl ı anında tespıt edıp, tum bolge cehenneme donuşmeden mudahale edebıldı Uç adet kızılotesı kameıa hâlıhazuda ıtfaıyerun ehnde bulunan donanımdan daha geruş bır alaru tarayabıbyor Bu cıhazlar 30 santımetre çapmdakı bır yangını bılo gorebılıyor Kameralar ayrıca "suğuk yangüan" da goruyor Bu tur yangınlar ıçın ıçtn yanan kuru agaçlann tutusrnası sonucu ortaya çıkaı WASP hâlıhazırdakı yangın keşıf aıaçlarmddiı ddhd yetenekh Oncehkle jeouzamsal konumlama verı değerlendırmesı açısından bu sıstemın yangın tespıt etme kapasıtesı daha hassas Itfaıyecüer bu sıstemden yangırun yen ve çevreaıy1P ılgılı gerçek zamanlı verı alabılıyoı Dolayısıyla GPS donanunb yangın ekıbı kuçucuk bır yangıru ehyle koymus gıbı bulabılıyor Uçu^drak çevreyp dagılan kozlerın yol açtıgı noktd yangınlan konusunda dd erken uyan sınyallerı verebüıyor H tlğl fot^ğğBBBbiS^t cps *M VVASP'ın bır dığer dvantajı da gunduzleıı ortaya çıkan yangınlan keşfetmesı Oysa şımdıkı kızılotesı kampralanrun gonderdıgı uyan sınyallerı yanlıs çıkdbıüyor Rıc haıdson bu konudd şunldn soyluyor "Yangında çok ılgınç bazı fızıksel oluşumlar soz konusu Odunlar tutustueju zaman potasyunid bağh olarak şıddeth bu enusyon oluşur Bu emısyon saye sınde kııçuk bır yangını guneşte parıldayan bu metdl pdiçasından ayırt edebılınz Potasyum pmısyonunu saptamak ıçm dıjıtal kameraya monte ed^mış ozel fıltıelerden yaidildnınz' VVASP'ın bu dığeı ozelücjı de tasamıf saglaması Salt La ke Cıty'de bulunan Oırridn Hızmetlerı uzaktan duyarlı cıhazlar bolumunden Tom Bobbe VVASP'm malıyetmın duşuk olmdsını şoylp açıklıyor "WASP ozel ola rak urcülmış donanım yerıne şu anda pıyasalardd satılan cıhazlardan yararlanı yor" MrKpown ve Rıchardson'ın ıkı motolu Pıper Aztec ıle gerçekleştııdıcji deneme uçuşundan çok başanb sonuçlaı alındı Bundan sonrakı denemeleıden de benzer sonuçlar alınırsa ABD'dekı Orman Hızmetlerı lcurumu elındekı uçaklara WASP sıstemlerını yerlpştırecek Diğer uygulamar WASP uzaktan duyarlı yanguı keşii didçldnrun yalnızca başlangıcı Montana Uruversıtesı nden uzaktan duyaılı cıhdzlar konusunda uzman Lloyd Queen uy du tabanlı yangın keşıf sıstemlerını bıtkı ortusu harıtalan ve hava tahmınlerı mo dellerıyle buleştueıek yepyeru bu sıstem gelısturneye ugraşıyor Bu sıstem sayesinde çıkan yangınlann yakmldrdakı yerleşım bolgelerme zarar venp vermeye cegı saptanacak Buradan alınacdk sonuçldia gore yangına nasıl mudahale edı lecegıne karaı veıüecek Reyhan Oksay Popular Saence, Agustos 2003 Suyun altındd çekılen kızılaltı fotograflar Moken çocuklannın gozbebeklermı kısüklaıını oıtaya koyu yordu Gozbebeklermın tasılması da gozun goaıntuye daha ıyı odaklanmasın; sağhyoıdu Londra Cıty Uruversıtesı uzmanlarından Ron Douglas gozbebeklerırun karanhkta doğdl oldrak buyudugune, bu nedenle de Moken çocuklannın suyun altında gozbebekleıını kısrnalaıırun ük bakıstd msdnd şasuücı gelebılecegıne dıkkat çekıyor Gelgelelım Douglas gozbebegı buyuklugunun ışık duzeyı sabıt kaldıc/ındd da dpgışpbılpcpgını yakın nesneleıe odak lanmaya çahştigımızdd faıklı oırıek ve renklerle karşılastıgımizda, haftd karşı cınsten çekıcı bınyle yuz yuze geldıgımızde kuçuldugune pdrmak basıyor Aidştırmdcıldr su uzerındp uzagı goremeypn ayıbahldannın da bu açıgı kapatmak amacıyld benzer bu taktıkten yararlandıklarını belırüyorlar Cumhuriyet BİLtMTEKNtK • No: 855 9 Ağustos 2003» Imtıyaz sahıbı: Yedı Mayıs Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. adına tlhan Selçuk . Yayın Danışmanr Orhan Bursalı • SorumJu Müdur: Mehmet Sucu Görsel Yonetmen: Tüles Hasdemir • Baskı:Merkez Gazete Dergı Basım Yayıncılık Saı». ve Tıc. A.Ş. Malbaası Esenboğa yolu 13. km. Pursaklar/ Ankara. Idare Merkezi ve Yazışma adresi: Turk Ocağı Cad. No: 39/41 Cağaloğlu, 34334 Istanbul. Tel: (212) 512 OS 05 • Faks: 0212613 85 95. Reklam: Pnbli Media 855/3