Katalog

Cumhuriyet BîLİM TEKNİK Rafael'in Freskinden Mikelanj'ın hastalıklarına Ünlü Rönesans ressamı Rafael Sanzino'nun (14831520) Vatikan'da bulunan bir freskinde başka bir ünlü Rönesans sanatçısı Mikelanj'ın da yer aldığı belirtiHyor ve bundan yaklaşık 500 yıl önceki olaylar şöyle hikâye ediliyor: Doğan Yücel* amanın dini lideri Papa II. Julius, kalıcı bir sanat yapıtı bırakmak amacıyla Mikelanj'ı (14751564) Roma'ya çağırarak ona Sistine Kllisesl'nin kubbesinde tanrısal yaratılışı resmetmesini buyurur. Mikelanj işi üstlenir, çalışmalanna başlar. Ancak is bir tüıiü bitmemektedir ve kimse de Mikelanj'ın ne yaptığını görememektedir. Bunun üzerine Papa'nın yakın çevresinde dedikodular alır yürür. Mikelanj belki iyi bir heykeltraş ama deneyimsiz bir ressamdır, bu işin üstesinden gelemez, denir. Bu dedikodular karşısında Papa Mikelenj'ın neler yaptığını görmeye karar verir, iskeleye çıkarak kilise kubbesindeki çalışmayı görür ve hayranlıkla aşağı iner (14 Ağustos 1511). Yaklaşık aynı zamanlarda, 13 Ocak 1509'da Papa Meryem Ana resimleri yapmakla ünlenmiş Rafael'i, kütüphanesinin duvarlarına insanın gelişimini anlatan resimler yapmakla görevlendirir. Yapının üç duvarı teoloji (dinbilim), hukuk ve şiir konulu resimlere ayrılmıştır. Dördüncü duvara Rafael'in felsefe ile ilgili bir resim yapması istenir. Rafael'in pek çok eski filozofu yerleştirdiği "Atina Okulu" adlı freski boyle doğar (Resim 1). Resimde Platon'un elinde evrene ilişkin görüşlerinin yer aldığı "Timaeus", Aristo'nun elinde "Etik" vardır; Sokrates işaret parmağına dokunmakta, Pisagor bazı matematiksel bağıntılar yazmakta, bu sırada ibni Sina (sarıklı) da onu izlemektedir. Diyojen basamaklara uzanmış, Öklid bir teorem gostermekte, Ptolemi'nin elinde bir yerküre, Zerdüşt'ün elindeyse bir goksel küre vardır. Bu freskte Rafael kendisini de resmetmiştir. En sağda, bilimciler arasındaki siyah başlıklı kişi Rafael'dir. Pekiyi, ortada en öndeki tek başına, mermer bir bloğa dayanarak oturan, duşünceli adam kimdir? Önceleri bu kişinin Heraklit olduğu öne sürülmüşse de, kesin değidir. ğında, freskteki bu figürün 14 Ağustos 1511 tarihine (Mikelanj'ın Papa'ya yapıtını gösterdiği tarih) çok yakın eklen diği tahmin ediliyor. Spekülasyon şöyle: Rafael de Mikelanj'ın yapıtını gördü ve hayranlığından Mikelanj'a freskinde yer verdi. Işte bu en öndeki kişi gerçekte Mikelanj'dır. Bu spekülasyona ilikin öne sürülen kanıtlar ise şöyle: Resimdeki diğer kişilerin tersine bu adam o dönemin (1500'lerin ilk çeyreği) giysi Rafael'in "Atina Okulu" adlı freski lerini giymiştir. Üzerinde pembe bir cüppe ve çizmeler vardır. Sanat tarihçileri, Mike Mikelanj'ın dizindeki yumruların ise, Hlpokrat lanj'ın böyle giyindiğini belirtmektedir. Üstelik, freskte zamanından beıi bilinen gutun ilk resimli tanımlarından çizme giyen başka biri gorünmemektedir. Yaşı Mike biri olduğu savunulmaktadır. Ancak, gut hastalığının lanj'ın o zamanki yaşı kadardır (yaklaşık 35), saçı sakalı Mikelanj'ın soyunda göriilmediği bilinmektedir. Mikeve bıyığı Mikelanj gibi siyahtır. Burnu tam görünmese de lanj'ın yaşamı ve şikayetleri goz önüne alınarak başka taeğilmiştir. Mikelanjın gençliğinde aldığı bir yumruk dar nılar da one sürülmüştür. Özellikle yoğun çalıştığı zabesi nedeniyle burnunun deforme olduğu bilinmektedir. manlarda yalnızca şarap ve ekmekle beslenen Mikelanj için plumbizm (kronik kurşun zehirlenmesi) seçeneği de Kısacası resim Mikelanj'a uymaktadır. göz önüne alınmalıdır. Çunku eskiden daha lezzetli kılmak için şaraba kurşun asetat katılırmış. Ayrıca surekli Mikelanj'ın Hastalığı kurşun kaplardan şarap içen ve kurşun içeren boyalarla Resimde Mikelanj çizmelerinin konçlarını çalışan biri için bu olasılık da çok uzak değil. kıvırmıştır. Dizleri açıktadır. Özellikle 120 derecelik açıyla Resimdeki goruntulerin sanatçıya özgü bir durum duran sağ bacağı dikkati çekmektedir. Sağ dizinde herolduğu da öne sürülüyor. Rafael'in "mannerist" bir reshangi bir yara bere gorulmemekle birlikte, diz irileşmiş sam olduğu, başka deyişle anatomik aynntıları abarttığı ve deforme olmuştur, deri altında yoğun ve sert belirtiliyor. Ve benzer goruntulerin başka resimlerinde görünümlü yumrular göze çarpmaktadır. Bu yumrular de görülebileceği, hatta Atina Okulu freskinde Diyogut hastalığında gorulen tofiıs adlı sodyum urat kristaljen'in dizi büyütülse aynı goruntulerin elde edileceği salerinin neden olduğu yumrulan andırmaktadır (Resim vunuluyor. 2). Ustelik, bu yumrular Mikelanj'ın hemen arkasında Mikelanj bugün yaşasaydı, bugunkü kllnik biyobasamaklara uzanmış olan Diyojen'in dizlerinde kimya biliminin yardımıyla tam kolayca konulabilecekti. görülmemektedir, dolayısıyla ressama has bir görüntü değildir. Gut hastalığında sodyum Kan ve idrarında yapılacak basit urik asit ölçümleriyle ürat kristalleri, oncelikle eklemlerde gut hastası olup olmadığı, gene kan ve idrarında atomik ve eklem çevresinde birikerek artrite absorbsiyon spektrofotometresi ile yapılacak kurşun öl(eklem iltahabı) yol açar. Ürat kristal çümleriyle kurşun zehirlenmesi olup olmadığı anlaşılabilerinin birikme nedeni, kanda ve lecekti. Hoş, Sanayi Devrimi sonrasında hemen hemen dokularda uzun sure urik asit mik tüm insanlık sanayi oncesi döneme göre belki kurşun zetarının yuksek kalmasıdır. Bu yuksek hirlenmesi içinde. Çünku Sanayi Devrimi öncesinde inlik böbrek ve idrar yollarında ürik asit san organizmasındaki toplam kurşun miktarı 2 miligram taşlarının görülmesine de yol açar. iken, bugün bu miktar 100 katı artmış durumda, yani Nitekim, Mikelanj da yeğenine 200 miligram. Bu da olayın diğer düşündürucu yanı. yazdığı mektuplarda aniıriden (idrar yapamamak) dert yanmakta ve daha sonra da idrarla taş parçalarının çıkışından söz etmektedir. Bu olaylar zaman zaman tekrarlamış olacak ki, bir şilrinde (Mikelanj aynı zamanda şairdir, resimde elinde bir tüy kalem olduğu görülmektedir) "idrarın ne olduğunu öğrendim" diye yazmaktadır. Mlkelanl'ın dlzl, büyUtUlenk. Bu görüntüler ve şikâyetler göz öniine alınarak, Mikelanj'ın bir gut hastası olduğu öne sürülmektedir. * Doç. Dr., 5.8. Ankara Eğitim ve Araftırma Hastanesi Biyokimya Laboratuan Kaynaklar 1. Espinel CH. Mkhelangelo's gout and renal disease in a fresco by Raphael. Lancet 1999; 354: 2149 52. 2. Kuehn W. Mkhelangelo's gouty knee. Uncet 2000; 355: 1104. 3. Robertson WO. Chronk poisonlng: Trace metals and others. Cecil textbook of medicine, 21. baskı, WB Saunders 2000: 706. 4. Hershfield MS. Cout and uric acid metabolism. Cecil textbook of medicine, 21. baskı, WB Saunders 2000: 15418. Z Rafael'in bu freskle ilgili ön çalışmaları, eskizleri in celendiğinde (Milan Ambrosiano Calerisi), bu figurun eskizlerde yer almadığı saptanmıştır. Kayıtlara bakıldı