Katalog

Enerjinin Korunumu ilkesinin keşfi Enerjinin korunumu ilkesinin keşfinden söz edebilir miyiz? Bu soruya cevap verebilmek için öncelikle "keşif" ve "enerjinin korunumu" kavramları üzerinde durmamız gerekir. K eşıf gerçekte vaı olan fdkat o ana ka ddi büınmeyen bır olguyu oıtaya çı karmaktıı Bıı yasa nıtelıgındpkı enerjının korunumu ılkesı (kapak bır sıstemın toplam enerjısı bu sıstem ıçınde gerçekleşen donuşumleı nu oluısa olsun sabıt bu değeıe sahıpüı) dogada vaıdı arııa Akndiı fızıkçı VP helam Julius Robert Mayer (1814 1878) Mayıs 1842 de yayınladıgı ııidkale ale ılk kez formule edınccye kdddi bu üke bılınmıyoıdu Eı tet>ı yü da Incplız fizıkçı Jain.es Prescot Joule (1818 1889) bu büımsel ydSdyı deneyler le ıspdtldydrı ve ısının mekamk eşdegeıını açıklayan makaleoim yayuüadı Boylece Ma ycı nı 1842 de ve Joule un 1843 tokı avıkldnıa larından enerjının koıurıumu ydfadsının keşfı olarak soz edebıhrız Ancak konu geivekte çok daha karma şıküı (1700 1782) daha 1 /38 de şunhıı soylemışü Bu foot kup komurun ıçeıdıgı enerjı bu rnakı neyı haıekete geçudıgınde sekız veya on dddmın bu gunde yapacagı ışterı ddha fazlası na ulaşüabıkı Bırçok bılım adanu mekanık eneıjı ıle ısı eneıjısının bubıııne donuşumu konusunda çalışma yaptı Sadi Carnot 1832 derı once ve Marc Seguin de 1839 da ( ve daha sonıa da hd bdijkdları) bubuleımdon bdgımsız olarak mekanık enerjmın ve ısının beürlı nıcelıksel ııuktdrlaıda bırbırıne domıştugunu ve bu do nuşumun bır kdtsdyısınııı bulurıduğunu açıkla dıldi Bunlar Mayerın 1842 de ve Joule un 1843 tekı keşıfleıının bu adım oncesıydı Mayeı ırı ve Joule un keşıflerı de bııbı rmden faıklı ozellıkleı tdşuıidktadır Isırnn me kaıuk t^degeı ı kdVTdrnını ılk kez kullanan Ma yer dır Mayıs 1842 de ydyınlddıgı makalpsın de ılk kez bu kdvrdmı formule ermış ve boyle ce ener]inın korunumu ılkesuıe bılımSPI bır nı tehk kazdndumıatıı An cdk Mdyer ın açıklamala n daha çok bır dıu?unce denpyının sonuçlan nıto lıgındedıı ve ısının meka mk eşdec^erı ıçın verdıgı deger do yaklasık bu de ğere sahıptır Mayeı den bagım sız oldiak aynı konudakı çdlışmalarını suıduıen Joule ıse Mayerın yayı rundan yaklasık bu bu çuk yü sonra Arahk 1843 te yayınladıgı On the Caloııfıc Effects of Magneto Oectrıcıty and on the Mechanıcal Value of Hcat başlıklı makalesındp tamamen farklı bır yol ızlıyoı ve uının mekdiuk eşdeğe ıını ltiboıatuvaı oı tdmında deneysel yoldan ıs bdt edıyor ve pşdegerlık katsdyısı ıçın de bu gun de geçerh olan kesın bır deger (1 187) veımeyı basanyordu Dohdsoıuakı yıllaıda enei)inın koıunu mu ılkesımrı (enerjı yoktan yaidtıldmaz Vdi olan enei]i de yok tdılemez enerjmın bır foı muııun daımı hareketı ımkansızıJıı ve erıerjı nın bır formdan dığeı ıne donuşumunun mık tdiı eşdegeılıkkdtsayiRi aracıhgıyl ı rucelıksel olarak kesın bıı bıçımde belulenebılır) kaşıfı nın kuıı oldugu konusunda bılım adamldiı aıa sırıda bırçok taıüşma çıktı Ozelükle Ingılr fı zıkçı modeııı dnldmda ener]i kavramuııııfe ydpma kapasıtesı) yaidtıu^ı William Thomson (dığer adıyld Lord Kelvin)(182 1 1907) meslektaşı Prof Taıt ıle bııhkte eneıjının ko runumu ılkehinın kaşıfının Joule oldugunu ıd dıa edıyoıdu (OncLİık hakkı tdi tışnidsının ya pumdsı da ortada gerçekten bır keşıf oldugu nun bır başka karutı olaıak gorulebılır) Ener]iran kuıuııuınu ılkesırurı tdiıhı çok eskıdır ve antık çdijdan ıtıbaren bılım adamla ıının zıhnını meşgııl enmştıı Arıcak onldi bu soıunu elbett. modeırı donemleıdekı eneıjı ve Lf kdvidinlaıı ılp "ipgıl haıeket ve kuvvet kavıanılaııyld du^urıuyoı VP haıeketın vcya kuvveün koıurıumu konusunu aidşüııyoılaıdı Daımı haıekeün ınıkansızlıgı tdrtışmaları bu konunuıı ük çaglardakı yansımalanndan bırı olarak gorulebılıı Daınu bu hareketm yaratıl nıasmın ımkansız oldugunun kabul edıknesı enerjının koıunumu ılkesmııı tdnhınde onemlı bır donuın nuktasıdır Daimi hareketin imkânsızlığı Galileo (1564 1642) 16 yuzyüın so raındd bu UMiıın egık bır duzlemden meıken elde ettıĞrı hızla en fazla ınmoden oncekı yuk seklıge kadoı çıkdbüeceğı ılkesını keşfetmıştı Bu ılke daımı harekPtın ımkanbizügı ilkesinin degışık bu formundan bdşka bır şey degüdıı Koza 17 yuzyüda Alman fılozof ve nidterna tıkçı Leibniz (1646 1716) ozellıkîe kuvvetın koıunumu konusu uzennde durmuştu Haıe ketın veya kuvvetm korunumu konusunda da ha başkd bılırrı adamlan da çalışmalaı yaptı laı Ote yandarı mekanık enerjı ve ısı eneı jısı gıbı ener]inın degışık fuımldiının bırbırle rıno donusumuyle ılgılı çalışmalar ve teoııleı de eskıdır Ateşın keşfı ve ılk kullanım bıçım len mekanık ener)inırı ısı ener]isıne donuşu murıun en eskı omeklerınden buıru oluştıuu yordu Isı eııeıjısuun mekdnık pnerjıyo donıu? turulmesı ıse buhar makınesının ıcat edılnıe sıylp gerçeklcştı li} kdvramının gehştuümesı erıerjı form lannın bubırmt donuşurnunun açıklanması konusurıdd onemlı bıı adım olmuştıu Iş kav ranıını ılk kez Fransız generalı vo matemdtıkçı 5i Jean Victor Poncelet (1788 1867) gelıştır dı ve ve boylece mekanıkte ıs kavıamuun merkezı biı onern kazandıgı yeru bır donem başladı Ama Poncelet nın bu kavıamı gelıstu mesmden once de faıklı fomüdiddkı enpr]i mıktaılan çeşıtlı bıçımlerde bırbırıyle kaışı laştınlabüıyordu Ornegın Daniel Bernoulli Ama Joule de deneylere dayanarak bır doga yasasının formule edılmesıne kesuılık kdzandırdı ve Jnın 4 187 oldiak kesın degerını he sdplddı Mayer bulusunu veya açıklamdsını yapmakta 1843 Aıahgı'nd kadar gecıkseydı şuphe yok kı kâşıf olma hakkını yıtırecektı Çunku Joule'un çdlışmalan Mayerın orıjınal nıteukte oları dçıklamalannı kapsıyordu Enerjının korunumu ilkesinin keşfinden soz edeıken bır sorunun <;orulması dd kaçı nılma? hale gelmektedu Bu ılkerun keşnrun 18401ı yülaıın bdşlanna rastlaması ve hemerı sonra da başka bılım addmlarının yenı katkı laıda bulunması bu tesaduf mudıu''11 (Alman bılım adamı HeLmholtz (1821 1894) ve Danı maıkalı mulıerıdıs L.A.Colding (1815 1888) somut nıcehkspl uygulamalarla enei]irun ko runumu ilkesinin genelleşmesını sagladılar) Enerjırun korunumu ilkesinin 1840 lı yıllann başlannda keşfedılmış olmasmda, ış kav lamırurı oluşmasının VP O yıllarda buhaı ve elektnk motoılan uıeturuyle ılgılı çalışmalann da çok onemlı bır etkısı olmuştuı 'Ne kadar yakıtla ne kaddr ış uıetılebılu9 sorıısu o yılla ım temel sorusudur Bu soru dogal olaıak bu donuşum ışlemını ve kdvrdmmı ıçerıyordu Başka bırçok bılım adamı gıbı Joule de bu çalışmalann ıçındeydı ve o dd bu soruya yanıt arıyordu Joule'un 1838 1841 donemuıdekı yayuılannm ann korıuldrını motorlann evnmı ve ış konulaıı oluştuı uyordu Dola yısıyla Joule 184 î tekı keşfine bu sıueçteh çalışmdldiıyld gel nııştı (Itdlyan fizıkçı Alessandra Volta (1745 1827) nın 1800 yılındd pılı ıcdt etmesıyle eneı jı donusum suıcçleıınde yenı bu dlan dçılmış oldu Pıller aracılıgıyla eleküık akı mından ısı elde edılmesı ener jının korunumu kanunurıun keş fine gıden yolda bır başka et ken faktor olaıak kabul edılebı lır Bu tur gekşmeler sadece yenı bılgıleı ge tırmakle kalmıyor doğaya genel bdkıştd onpmlı geüşmelere de yol açabılıyordu) Bu nedenle dıyebılırız kı r ı enerjısuun mekanık pnerjıye donuştuı ulemedıgı ve Jam yasal elektrıksel, elektromagnetık vb enerjı leruı henuz elde edılemedığı mekanık enerjı donemınde eneıjuun korunumu yasasının keşfedılmesıne olanak yoktu Buhar enei"|isı ve buhaı makınesı elde edılmeden ısının me kanık eşdegerı hangı duzeneklc saptdridcak ve test edılebılecektı 9 Sonuç olarak ener]inın korunumu yasd smın keşfinden soz edebıhrız Mayer ın 1842 de VP Joule un 1843 tekı açıklanidldiıyla bu yasa keşfedılnuşüı Ancak bu keşfın çok uzun bu taııru surecı vardır Antık çağdan berı sıu'durulen teorık çalısmdlarla VP teknolojık îtatldild bu yasanın eksık yeteısız ve farklı kavramlarla yapılan ama gıtgıde gelıspn açık lamalaıı 18401ıyıllannbaşındakapsamlı bu tunluklu ve yeterlı bu nıtelı<5e kavuşmuştur Ddlıa sonıakı yıllarda da keşıf suıecı devam etmış VP lamyasal elektııksel elektromagne tık nukleer vb tum enerjı formlannm donuşu munun eşdegerlık katsayıldrı belırlenmıştır Ama soıunun ozu 184243 te açığa çıkaııl mıstır Osman Bahadır bahadırosman@hotmaıl com Benzol, kanser patlamasına yol açabilir ır maddenın kanser uyancı etkısı ogremldığınde genelde kullanımı engellenmeye ya da en azından bsıtlanmaya çalışıhr Ornegın asbestte boyle bır uygulamaya gıdümıştı Ama asbeste baglı kdnser vaka ları yıne de bıtmış sayılmaz sonuçta tu morlerın gelışunı on yılldi boyu surebı lıyor Almdnyada gerçekleşurılen yenı bır araştırma kanseı uyarıcı dıger bumadde olan benzol uretımının 90'h yü lara kıyasla neredeyse üa mısh artmış oldugunu gosteımesı uzerıne araştu macüar şımdı bu nsklı maddeyı masaya yatırdüaı Benzol kunya endustrısı nın en onemlı maddeleıınden buıdu ve benzın de onerrüı orarıda benzol ıçeru Gıessen Unıversıtesı aıaştumacılarmdan HansJoachim Woitowitz, kanseı uzmdiu Haeinz Walter Thielıcıann toksücolog Dietrich Henschler ve dıger uzmdnlarla bırlıkte benzo lun bılınen tum zararlı etküeıını bu: ara ya topladı Kolayca buharlaşabılen bonzol ozellıkle trafıgın yogun oldugu bolgelerde havada yogun orandd bulu nur Fakat bazı ış yerlermdpkı benzol yogunlugu çok daha yuksek AlmdTL yasalarma gore ışyerlerınde en fazla bu üa 2 5 mılüıtre benzol yogunluğuıid ızın verümekte Bu değeı sokaklarddn alınan ortalama değerden yuz nuslı fazladır Woıtowıtz deneyımleıme ddyanarak ış yerlerınde ızın verüen ben zol değerının çok yuksek oldugunu soyluyor Benzolun ınsanda kansen uyardıgı kesın Ama soz konusu ı ısk dege rı ve hastdkk tehdıdı oldugunda goruş leı çelışıyor lndırgenmış urunleı kdlıtımı etküeyeıek ozelükle de kemık üıgı ve kdn hucrelerıne zarar vermekte Uzmanlar son raporlannda epıdemıolojık verüeıe gote benzolun sadece mıyelo ıd losemıye yol açtıgını da kabul etmeyerek Amerıkan çevıe kuruluşlaıırun farklı loseım turlen ve perıfeıüc Non Hodgkın lenfom ııskmden soz ettüde rıne de degınıyorlar Buna gore benzol, kemık üığının dışmda kalan kan hucrelerım de tumoı hucrelerıne donuştuı mekte ve kan hucrelerı yenıden keıruk üıgme donebüıyor Kımı uzııidnldnn benzol degerle rıyle ılgüı gomşlerıne gore de metrekupte bur müüıtrenın altında benzol ıçe ren havayı kırk yıl boyu soluyan bu ışçıde kanser rıskuım yukseleceğıne da u kesın bu kanıt bulunmamakta Ancak Woıtowıtz ve dığeı araştu macüdt kanser rıskının ıstaüsüklerle beluleneme dığını aynca daha duşuk kanser uydrıcı madde yogurüugunun dd tehdıt edıcı oldugunun büındıgını arumsataıak bu durumda kanser tehükesı yok de menın dogru olmddıgının altını çızıyor lar Bu nedenle de yüda müyonlorca torı uretüen benzol yuzunderı de pekala asbestte oldugu gıbı yülar sonra yeni kanser vakalannda onemh bır artış yaşanabüu denıyor B Gerçek kaşif kimdir? Mayer ın ve Joule un ıkısı bırden Ama ontelıkle Mayer Çunku ılk açıklamayı o yaptı V/JO eşıtlıgını ılk kez Mayer formule eftı 852/11