Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Müzik ve felsefe Muzıkte "felsefeyı" duyanlar, felsefedekı "muzığı" de duyabılırler Elbette, burada, "muzık" ve "felsefe" kavramlan bellı bır anlamda kullanılıyor Muzıkte felsefe, muzık dılıyle duşunebılme ile ortaya konabılır ya da duyulabılır Muzık ıle duşunulebılır Bu duşunme "muzıksel" dıyebıleceğımız duşunmedır Alışılagelen akademık felsefe bakışıyla muzık dılı, felsefe dılı değıldır Çozumlemelerın, kavram betımlemelerının, sorgulamaların, tartışmalann, konuştuğumuz, yazdığımız dılle yapıldığı bır alan felsefe Kendıne ozgu kavramları, sozcuk dağarağı var Muzıkte felsefe, muzıktekı felsefe, bızı felsefeye hazırlayan, felsefece duşunme sırasında yanımızda olan "muzık"tır, bır yorumla Felsefede yanımızda olandır, yolculuk arkadaşımızdır Besteanın, kompozıtorun muzık dılıyle anlattığı yaşamdır, doğadır, ınsandır, kulturdur Bu muzığı duyabilen kulaklara, duşunceler aktanlabılır "Felsefedekı muzik" deyımı de bır metafordur. Muzıkte seslerın şıddetı, gurluğu, tınısı, akış hızı (bır anlamıyla tempo!) kısalığı, uzunluğu, yınelenmesı, olçusu, uyumu, felsefece duşunmede "karşılığını" bulabılır Duşunceler arası uyum, ahenk, ortaya konan yaşama resmının canlıltğı, rıtmı, akıalığı bır muzık etkısı yaratabılır Muzık duymak ve yaratmak Yaşamdakı akışın kavranmasında muzık var Yaşamak, yaşamdakı muzığı duymakla anlamlı Bu muzıkle yoğun Varlığa, onun muzığını duyacak bıçımde yaklaşabılme, muziklenmiş bır ınsan yaşamının onemlı bır başaBelki, birey olarısı Sevgılıme, onun muzığını durak her insan bir yabılecek bıçımde, onun kendındekı muzığı, ozgurce yaratmasına müzik aletidir. ızın verecek bıçımde durabilmek. Her insanın ruhu Doğaya, ınsana, yıldızlara, dubir müziği çalar. şuncelere, değerlere, ınsan ılışkılerıne, duygularımıza, bedenımıze, Kimi ruhlar kaka kulturumuze, sanata, bıhme onlardakı muzığı ortaya çıkarabıfonik kimi ruhlar lecek yakınlıkta ve tarzda yaklasobilmek. Kım kımın muzığını dusenfoniktir. yacak bıçımde yaklaşıyor kı bırbırıne? Hayat denılen bu koşuşturma ıçınde, kım hayatın muzığıne kulak verıyoı kı7 Kımde boyle bır yurek, boyle bır kulak var? Felsefe ışte, bu noktada, buyuk ol^ude, etık alanında, ya da etıkle bırleşmış estetık alanında insanın muzık duyarak, muzık yaratarak yaşamasına katkıda bulunabılır Belkı, bırey olarak her ınsan bır muzık aletidir Her insanın ruhu bir muziği çalar. Kımı ruhlar kakafonik kımı ruhlar (kı sayılarının çok az olduğunu sanıyorum1) senfoniktir Ruhumuz surekli bır muzık yayını yapar çevresıne Duyanların kımının hoşuna gıdebılır, belkı buyuk bır çoğunluğu duymaz bıle, kımılerınınse kulağını tırmalayabılır Muzık yalnızca, ruhumuzdan gelmez, ınsan ılışkılerınden de gelır Dostlukların orneğın, bır muzığı vardır Toplulukların, toplumlann, tarıhtekı olayların bır muzığı vardır "Sen tek başına guzel bır muzıksın, ben tek başıma, bırlıkte olduğumuz zaman buyuk bır gurultu çıkıyor!" llışkılerın guzel bır muzık çalabılmesı için, ılışkıye gırenlerın kendı ruhlarının guzel muzık vermesı yetmıyor, bu muzıklerın uyumudur, llışkılerın muzığı Kavganın, savaşın, kotuluklerın, zulmun, acının da muzığı var Duşunmenın muzığı, bılımde ve sanatta ancak ustalaşmış kulakların duyabıldığı, çalabıldığı bır muzıktir. Orneğın, Matematikte oyle buluşlar, kanıtlar yapabılırız kı, bu buluşun muzığı, onu anlayanların, anlayınca heyecan duyanların, keyıf alanların kulaklarına ulaşabılır Yaşamımızın bır muzığı varsa, onu keşfetmek gerek, yer yer ıcat etmek Yaratmak Bırçok enstruman olabılır hayatımızda, yaylılar, bakır uflemelıler, vurmalılar, ağaç uflemelıler Gonlumuzse orkestra şefıdır Ne kadar çaldırabılır bu sazlara hayatımızın muziğini7 Onceden notalar yazılıp verılmıyor kı, sazlar surekli değışıyor, şefın beklentılerı, umutlan da Aklımız, duygularımız, gonlumuze yardım ederse, bu provası hemen hemen olanaksız olan yapıtlarımızın (belkı buyuk çoğunluğu doğaçla madır1) anlamlı muzığı çıkabılır ortaya Kımımız gonlundekı muzığı geçırebılır hayatına, kımımız zorla, ıstemeye ıstemeye bır şeyler çalar, kımılerınınse muzık kulaklan hıç yoktur Felsefe bır anlamıyla insanın kendındekı, doğadakı, evrendekı, tarıhtekı muziği aramasıdır 871/2 'bilinçli unutma' yeteneği keşfedildi Son beyin araştırmalanyla yeni bir yeti keşfedildi: Bilinçli unutma. Cereksiz bilgileri bilinçli bir şekilde aklından silmeyi bilenler, yeni bilgileri daha iyi öğrenebiliyorlar. eyın diaştırmaldiı cayeGinde bpllpgımızde çok fazla yeı olmadığım bılıyoruz Ama bu sınırldmd uzun vadelı degıl kısa vadehbellekıçıngeçeılıdır Buyu7 den de yenı bdgüeıe yeı açdbılmek ıçın beym bilinçli unutma taktıgın den yararlanıı Ingüızce'de dırected foıgettmg oldiak bılınen bu yer aç ma yonternı ogrenmede olduğu ka dar travmatık duygulaım unutulma sında oneınlı bır rol oyndmakta Son araştırm üaıld tekraı lei rar kanıtlanan bıknçlı urıutmd yetısı ınsan bellegının temel fonksıyonla rından bındır Alman gelışım psıkologu Jörg Behrendt kısa sure once yaş lı ınsanlann kotu unutma yetısı yu zunden ıyı hatırlayajnadıklannı hul du Aidştırmacı bu netıceyı kamtla mak ıçın 20 25 yaş aidbi unıversıte ogıencısı ve yaşları 6075 arasında degışen yaşlılarla bır deney gerçekleştırdı Denekleı bügısayarda goıdukleıı sozcuklerı ezberlemek zorundaydılar On altincı sozcukten sonra Behrendt deneklere bılgısayarm çoktuğunu ıkna ederek dcne yın yenı sozruklerle tekidilanması gerektıgını soyledı 0 halde eskı bs te ıptal edılınelıydı yam hafızakr dan bilinçli olaıak sılmmelıydı B Gençleıde gerçektpn de boyle ol muş Fakat yaşlüar ügınç bu bıçırn de her ıkı sozcuk hstesını de ıyı ha urlaydmamışldrdı Bu da onlaıın ılk lısteyı unutamadıklarını dolayısıyla da yenı sozcuklere yer açamadıkla rını gosterıyordu Bılgısayann 'bozulmddıgı' ıkıncı bır derıeye katılan kontrol grubunda da yaşlılardakı lasa vadelı bollegın gençlere layasla daha za yıf olduğu oıtaya çıkmra Behrendt yaşlıların gereksız bılgıleıı bilinçli olaıak uııutarnadıklan sonucuna vardı Takat kavıanı büımı, bellege ıyı gelen bılınçü unutmayı on plana çıkarmadan once unutmanın tam olarak ne şekilde ısledıgının açıklanması gerekıyor Bılım adamları bu konuda henuz ortak bır goruşe sahıp değılleı Unutulan bılgıler beynın derrnlıklennde tamamen yı? tıp gıdıyor mu Yoksa herhangı bır yerde uykuya dalarak bellı baslı uyartılarla uyanlmayı mı beklıyorlar'' Bu sorularm yanıtlan sadece egıtımcüeıı değıl travmatık deneyımlen tedavı etmeye çalışan psıkologların da ışıne yaıaydbılır TVavmatık olaylann hepsı ayru şekilde hafızada kalmaz Bazüarı bellege ıyıce kazındrak travmayı canlandırırken dığerlerı süınebılır evınp gıremıyoıdu Yıllaı soıua hastanın aıtık hatıılaniddıgı bır saldırı ya ugiddıöjı ortaya çıkmıştı Do&tlaıı korkuruk saıhoş olaıı hdstayı kapı eşığıne bıraktıkldrındd salriırganın olduğurıu soyledıler lstenmeyen bellek ıçerığının bılmç LÜtına suıulrnesını Janet ve Fıeud ıtılme olarak adlandırdüaı Teorıye gore bu tur olaylar muhakkak hatıı lannidlıydı yoksa enınde so nundd mesela panık atak oldidk tekrarlanabüudı Oysa yenı araştırmalaıla orta ya çıkan sonuçlaı faıklı "Tidvmdtık bellek yıtımı" beyrıı korumdkta Bununla bulıMp unutmak her zanidiı rdhatlatıcı olmuyoı Tiavmatık deneyımlerle yaşdnan duygular genelde yülarcd depresyon panık atak veya uyku bozuklugu şeklınde surebılıyoı Aıaldimdd psıkolog Daniel Schacter ın de bulundugu bır Amerıkan araştırma ckıbı akdrı su fobısı olan bu kadırıı tedavı etmıştı Hastanın akar suddn neden koıktu gu yıllar sonra bır yakının açıklamasıyla ortaya çıkacaktı Çocuklugunda pıknık sırasında bır şelalelııı arkasma duşen hasta suldrın arasından çıkamarruştı Tiavmatık bellek yıtımıyle ıl gdı benzer olaylar cınsel tacıze uğrayanlarda veya korkunç savaş anı larını bılınç altına surpnlerde de yıl lar sonra travma sonrası bozukluk lar olarak tekrarlanmakta Bu du lumlarda hadıselerle bırlıkte yasa nan duygulaı kontıolsuz olarak anıden akla gelıı Unutma yöntemi Fakat Behıendt bu muddet soıııa deneklerden hem eskı hem de yenı sozrukleıı hatııldinaya çalışarak not etmeleımı ıstedı Bu du ı umda deneklerden eskı sozcukleı ı daha 7or hatıılamaları beklenırdı Beyin korunuyor Sıgmund Freud un çagdaşı olan Fransız psıkolog Pierre Janet run başından geçen ılgınç olay şuydu Psıkologun hastalanndan bırı anlamsız bu koıkuya kapılmddan