Katalog

tımlenmeye çdlışılmıştıı Bu ayı ımda ana kayanın tıpı belıtleyıu uribur oldidl ortdyd çıkmakiadır Buna gorc bııbulcıınc çok yakın ıkı tıpten makı sılıslı qa ng ıse kıreçlı kayalaı uzerınde bu lunrridktddır Bdtı ve Guney Anado lu da lareçtaşı VG marn (kıreç ve kü taşı kaıışımı bu kaya) tıpı kdyaldrııı yaygın olduğu duşunulurse ulke mızde Akdenız tklımmın tıpık bıtkı ortusunun garıg oldugunu soyle rrıek luç de sdbirtıu olmaz Her rıe kadar bu tıpler çok ^ayıdı benzer tuı ıçerıyorlared da vejetasyonu behı leyen baskın tuı lerın farklıhgı dıkkdt çekiudu Bu durumun dsıl kaynagı ıse bıtkılerın onemlı kıs mınm kaya ve toprak tıpıne gore seçıcılık gostermesıdıı qun ver nıekte ve kısa sure de dlanı kaplamak tadır Ker mes mp beüi geı çekte agaç foı nıundd olmasına tdisın ke çı otiatma ji bonucu çalı for rn u n d a kalmakta dıı Batı ve Guney Anadolu da çok genış alan lat kdpldyan garıg ve)etdi>yorıu bıı kaç metreyc kadaı boylanabılırse de oıtdlama ^ rn dolaylanndadıı Makı ve Garıg vejetasyonla rı yukdrıdd dd açıkldndıgı uzete ağaç ve agaççıklardan oluşmuşrur Bdtı ve Guney Anadolu da çalı de dıgımız pek çok odunsu bıtkı ge nelık yapısı gerety agaç veyd agaççıktıı Onlann çalı şeklınde gorulrnesı bdbtd otldtnid ve ydiıgm olmak uzere doga tahrıbatının bır sonucudur Nıtekım bıı çok yerde agaç formuna ulaşmış makı uyele ruıden oluşrrıu;? oınidnldr goımek olasıdıı Bu çerçevede Oıman Ka nunundd belırtılen orman taıu rak büınmektedıı Ozellıkle garıg ve fngana geııye dogru ışleyen suksesyon sonuru oluşmuş dına mık vejetasyon tıpleıı olup ger Tahlr M. Ceylan çekte potansiyel orman sahalarını ydrk.ıLnidktddii ÇoQu yude garıg vejetasyonu topraksız gıbı gozuken kayalık yanıaçlaıda bu lunmaktadıı Bu durum agaç gelı şımı ıçın kuşku uydiıdııu Aslında bu bu sahaldrdd ydygın olan Kır mızı Akdenız tıpı topidkldiın genel ozellıgıdır Zıra karstık oluşumlar nedenıyle kııeç taşı diıakayalaı çatlaklı ve boşluklu olup toprak bu çatlak ve boşlukldida bulunur Kokler de bu çatlak ve boşluklar aidcılıgıyld dşdgı dogru metrelerce uzanabüır Akdeniz'de bir tenor Sesını ıncelttığı zaman I Tatlım'ı bıle severım Isveç yoHarmda ayaklarım şışmış otostop peşınde, Turkıye'den ah onume bır yaprak duşse dıye beklerken, bır arabanın camından yanık bır Tatlıses turkusu duymuştum da Tann'nın benı sevdığıne ınanıp bırgun bır hafta bayndan duman tuten bır adam olmuştum En tız erkek sesı olarak tenor, Don Gıovannı'dekı Ottavıo rolunde hafıf, Sıhırlı Fluttekı Tamıno'daysa lırık tenor bıçımını alır Izmırlı zarıfgenç Zahıt Harmanlı'nın seuyse az bulunan bır ses kontrtenor (tenor mezzosoprano arası)mu$ Harmanlı'yı Turk Psıkıyatrısının yaşayan en buyuk ısmı DrOrhan Ozturk'le bırlıkte dınledık Ses hemen otemızden gelıyor, ta iesten kulaklanmız parçalanıyordu Zannettım kı bır ara Akdenız bır cam olsa, sesın tızlığınden yarılacak, balıkları, yosunları dın lemeden dağılacaktı Ses ne kuvvetlı bır şeydı, ınsan, ağerlerını buzuyor, gırtlağın dakı tellerı kasıp ıpınce yapıyor ve sonra havayı ufluyor, hava boğazda, ağzın kavıslı duvarında donuyor, çığlık boyle çıkıyordu Çığlık anında ıpek gıbı yumuşak damağa uygulanan basınç ıkı metrelık su basınaydı Bır ut sesı çıkarmak ıstesen ve kırışlennı udun telı, ağzını da teknesı yapsan mesela, kırıslerı sanıyede ıkıyuzellı kez kasman gerekırdı, Harmanlı'nın sesı ondan da ınce bır okun temrenıydı Faulkner "Ses ve Ofke" dıye bır roman yazmıştı da kımse anlayamamıştı, ses bazen açıkların ustunu kapatmak, bazen açıklamak, bır tenorun ağzında olduğu zaman da bazen bır salonu ağlatmak ıçın vardı Z Harmanlı soyler, ben ayağında ağlarken dıbımde sankı bır pencere camı patladı, zannettım kı uzakta, dıl boğazda koşan bır zurafa yarıldı Ekonomik değerler Batı ve (juney Aıiddoludakı tıbbi ve ıtırlı bıtkılenn buyuk çoQunluğu rnakı gdrıg ve frıgdnd sahalarında yptıçmektedır Bu bıt kıleıuı ekonomik olarak değer lendırılmelerı M O 58 yılına degın u/dmr Iklım ve toprak ozellık leı ının de uygun olması nedenıyle bu diıldmdd tıbbı bıtkılerın dogal olarak yetıştıgı ya da yetıştırıldıgı Dogu Akdenız Havzdsı ulkelen en onemlı ıtırlı bıtkı tıcaıet meıkezlerı hdluıe gelınıştır Bu durum ozellıkle Kıbrıs Adası ıçuı geçer lıdır Add dyrıı LA ınanda Romalı 'Unctuarium'lar (parfumnı oldiak da ıfade edılebı lıı) taıafından adeta us edınılmıştır O gunun pdrfumerı dunyasmdd iimını bu adadan alan ve 'Chypre" dıye ii.ımlenduıJen pdrfumler Eskı Yunan ve Romanm Cypre sı üe ay nı lernel yapıddkı urunlerdır Unctu ıı ıum laı ın pazarladığı orıjınal Cypıe styıax (sıgla yagı esansı) labdanum (Cıstus esansı) ve cala nus (d7dkegerı Acorus caldmus rızomlarında elde edılen esans) kdrışıını ıleelde edılerı ve avveete odour veya c exualundertone adı veı ılen bır paı fumduı Omegın Firavun Tutanghamen ıle puarrut mezdia gomu len bu parfumun balzamık kokusu o taı ılıten gunumuze kadaı muha faza edılerek gelebılmıştır Burada sozu edılen bıtkılerın tumu de gu numuzde Anadolu da bulunmakta dır Ulkemız tıbbı ve ıtırlı bıtkıleruı ıhracatından her yıl mılyonlarca dolaı gelır elde etmektedır Sonuç olarak makı garıg ve ö ıgaııa vejetasyon tıplermuı buyuk orandd reel veya potansıyel orman sdlidlandu Dalkisı gerçekte bun Kastrato Cam kıran bu sesı yakalamak ıçın Italyanlar çocuk kastre eder, buyuduğunde de bundan kadınınkı gıbı ınce tenonno sesı alırlarmış, kastrato denılen şey buymus meğer Harmanlı'nın sesı dunya da yalnızca uç kısı de varmıs ve eğıtım ıçın Italya'ya gıtmek gerekıyormuş O fakır bır aılenın çocuğu, bazıları ozel uçakla Floransa'ya kahvaltıya gıdıyor, Harmanlı'yı Italya'ya gondermelen karşılığında onları, Kaz Dağları'nda teke kokusunda fon du peynır yemeye davet edıyorum1 Dıpten demır çıkarmak ıçın topraklar devrılır, yerın yuzundekı pırlantalar da, uygun bır goze ışımadığı ıçın 1 toprağa gomulmeyı beklemektedır, Harmanlı'yt gommeyelım Bır erkekten tenordan da ınce bır sesın çıkması ıçın ses tellennın kuçuk, ınce olması yetmez, aynı zamanda sesın yankılanacağı kafatasındakı ağız, gırtlak, burun ve sınus gıbı rezonans boşluklannın da ufak olması gerekırmış Kemıklerı ınce, kırıslerı ıplık ıplık olduğunda erkekler bır kadın sesıne sahıp olmakta, ama aynı zamanda ağızdan değıl sanılanın aksıne burundan çıktığından, kıllı kıvrımlı erkek burnuyla ses, daha bır muzıkal olmaktaymış mının genişletilmesi geıek mektedu Tuıkıyede makı dıye betım lenen sdhaldrın çogu ışte bu gdrıg vejensyonuduı Garıge bcnzeyen ve ydklaşık bu dı/ boyunu geçme yen daha alçak çalılann oluşturdu gu vejetdsyorı tıpı ıse frigana old rak adlandırüıı Fııgana ıse Fııgya manzarası anlanmid gelmekte olup daha çok kekıkgıller aılesıne dit kokulu ve guzel çıçek açan bıt kılerın baskmlıgına dayanmakta du Bdtı ve Guney Anadoludd iditlanılan ve tahrıp edılmış garıg sa hdldiındd gelışen bu vejetasyon tı pı gerçekte bır tur garıg olarak da ddldnduıldbılıı Buııunld bulıkte Anadolu ya ozgu olması nedenıyle fııgana kavıamının kullanılması daha dognı bıt yaklaşımdır Gerçek maki Gerçek arıldmdd rndkı ço gunlukla nlHı toprakhı uzcrındo gelışen nem ıstegı daha fazla ıçı ne gırüemeyecek denlı sık ve ge nellıkle de pırridl meşesı (Querc UJ> ılex) ba'kınlıgına dayanan ve bazı çarn (Pınus ssp) turlen de ıçeıen agaç ağaççık ve çahlardan oluş rnuş bır vejetasyon tıpıdıı Sık go rulen dıger ağaççık ve çalüaı dağ çileği (Aıbutus uııedo) yabani sakız ağacı (PHarıa lentıscus) ateş dikeni (Calyc oteme vıllosa) akçakesme (Phıllyrea latıfolıa) zeytin (Olea euıopaed) ve funda (hncd arborea) olarak sayüabüır Ormanı andııan ve bozuk ornıan olarak da nıtelendırebılecegımi7 bu vejetasyon daha çok Guney Av rupa ve Kuzey Afrıkada bulun makta olup ulkeımzde Aydııı Ku şaddsı DılekYanmadacıı Mıllı Parkı run kuzey kesımmde olduğu gıbı sınırlı yayılışa sahıptır Çogu yerde ıse tahııp edılrııış halde bulun maktadır Garig Fıansızca gamgue ya da garıgue sozrugunden gel mektedu Sozcugun bır dnldinı dd orman tahrıbını taJaben gelışen suıgunleıdıı Kııeçlı topıakldi uzennde bulunan bu vpjpta^yon tı Ses ve kulak Guvercın gurlar, ağustos boceğı cırlar, ayı bağırır, boğa boğurur, bulbul oter, serçe avıldar, sırtlan ulur, kedı mıyavlar, tavuk gıdaklar, yılan ıslık çalar, ınsan soyler Insan gırtlak sesıyle seslı harflerı, dılı, damak ve dudağa yapıştırarak ta sessızlen çıkanr ve bunları harmanlayarak hece oluşturur, hecelen de bırınade ağzı açıp, ıkıncıde kapatacak tarzda bırbmnın peşıne dızerek soz yapar Ses fızıkse, soz matematıktır, ınsansa gucunu sese vermıs, çok dıllı bır resımdır Bızım ağzımız, damağımız ve kırışlerımız tızden kalına her sesı çıkartacak genış bır aralıkta ses verme ozellığındedır, hayvanlarınsa bu kadar genış ses aralığı yoktur Bulbul sevdaşarkısısoyleyebılırbelkıama, Beethoven'ın 10 senfonısındekı ınsan sesını verecek bır burgaç onun ağzında hıç olmamıştır Ama kulak oyle değıl, ınsan kulak zarı sanıyede 273480 arahğında tıtreşıp 7 oktavlık pıyano sesını ancak duyarsa da bazı hayvanlar bunun çok fazlasmı duyabılmektedır Ingılız Kralıçelerı Kardınal onunde doğum yaptığından ve do ğanı kendı delığınden çıkarttığını apaçık ıspatladığından Ingılız prens(es)lerının kesın prens(es) olması gıbı, bu pamuk kadar yumu şak sesın ağızda dolaştığını, boğazdan yuvarlanıp dılden kaydığını hıssedıyor, daha kulağıma gelmeden ağızdan çıkarken sesı goruyor ve Istanbul'da Cemal Erkın, Vıyana'da Strauss, Nevvyork'ta Gerswın, Prag'ta Smetana, Budapeşte'de Lıszt, Venedık'te Vıvaldı, Varşova'da Chopın, Parıs'te Bızet, Leıpzıg'de Wagner dınlemış bırısı olarak kesın olarak onaylıyordum kı bu ses hıç ışlenmemış, doğduğu gıbı duran dunyanın en ınce erkek sesıdır ve bırısının ellerını tutmasını beklemektedır tmceylan@superonlıne com Biyolojik çeşitlilik Frigana alanları ozellıkle kj yılardakı kayalık alanlar dışuıda kalan kesımleıde potansıyel or nidn dldiudır MaJa gaı ık ve frigana veje tasyorüan bıtkı çeşıtnlıgmm yaıu sı ra genel olaıak bıyolojık çeşitlilik bdkimınddn da bon dcıcce orıurn lıdır Çok sayıda ozgun veya ende rnık bıtkı tuıunuıı ydiıı Mid çogu rısk altmda bu çok hayvan furu ıçuı de doğdl yd<?amd oıtdmı oluş turmaktadıı Bır bolgede veya lokdlıtede alanın aıdışık vejetasyon tıplerı ta rdfmddrı kdpldiırndsı fauksefayon suksesyon SOIIULU oluşan oıtamla dengelı ve]etdi,yorı tıpı otneğın oımanlaı klımaks vejetasyonu ola lar "ormanın ta kendisidir". Doğdiıın değtılendııılrnebi ve ge netık kaynaklannm surdurulebüır lıgı baJamuıddn onemlen çok bu yuktur Her mevsımde bahar ko kan bu lelebekleı cuınetuu" ko nımakla Turkıyede doga koruma cıhgı dkıımdd onemlı bd&diılar ^aglanabılerektır Pıof Dr YusufGemici Lge Unıv 1 en 1 a Boı nova gemıu@bu ege edu tı * pı kermes meşesinin (Uueıcus coccıfera) baskmlıgına dayanmak tddıı Gerçekten de bu meşe qe nellıkle kıreç taşı uzeımde gelış mış çam ormanlaımm ozelükle ya narak tahrıbı sonucu yangmdan fazla etkilenmedıgınden hızla sut