Katalog

Uçuş mürettebatında kanser Muzaffer Çetınguç* P ılot VP dıger uçuş murettebatının belıılı tıp kantcrlcı ıçırı rısk taşı dıklan konusu havanhk tıbbının ü gı alanlarmdan buısıdır Bııtısh Aırvvays tarafmdan yapılan bır araştırma 1950 1992 aidsınddkı 43 yülık donemde gorev yapan püot ve uçuş muhendısı 7362 kışı den olmuş olan 719 uçucunun hastalık olum ve yaşam beklentısı skorlaıını Inqıl teredekı uçucu olmayan erkek populas yon ıle karşılaştırürnasının sonuçlaruu oı taya koymaktadır buna gore 1. Uçuculann yaşam surelen genel populasyona gore bırkaç yü daha uzundur (Bu uçucularırı sık tıbbı kontıollerden geçen ve genelde saglıklı kışüer olmalaı ıyla ügılıdıı) 2. Buna karşılık uçucu grubunda sı ıoz beyın kolon mesane ve testıs tumor lerı ıle melanoma fazla bulunrrıuştur (719 olum olgusu ıçındc 32 boyın tumoru 23 kolon kanserı ve 9 melanomdya bağlı olumler yuksek ırtıfalarda uzun uçuşlar yapan rnurettebatın bazı ışınların zararlı ptküerıne daha yakından ve U7un sure ma ruz kalmalaııyla ügılı gorulmuştuı) (7 13) Kanada'da 19501984 yıllan arasında olen 578 000 kışı ardsındakı 341 pdotun olum nedenlennın araştırıldıgı bır başka çalışmada kanseılerın oraru gorece fazla olup 4 beyın tumoru 6 kolon rektum kanserı 2 Hodgkm hastalığı belırlenmıştu (11) Kanada Havayolu Şırketınde 19bO 1988 yıllaıı diosındd gorcv yapan 891 pı lottan olmuş bulunan 71 ının olum neden lerı sıralamasında kalp damaı hastalıkları ve kanser olguları ılk sıraları alrnıştu Bu aidştumada 57 kanser olgusunun tıplerıne goıe dağılımı şoyledır 26 non melano ma 3 melanoma 3 Hodgkın 2 losemı 6 prostat 5 rektumkolon 4 beyın 3 testıs 3 akcığer kanserı (2) Amerıkan Hava Kuv vetlerı uçucularının beyın kanserı rıskı uçucu olmayanlardan yuksek degıl ıse de testıs ve rnesane kariberı orarılan yeı peı sonelınden fazladır Keza astronotların kanser ııskı kontıol grubundan yuksek çıkmıştır (3 5) Izlanda Danımarka Isveç ve Norveçte sıvıl havdyolu püotlarında melanoma cılt kanserlerı ve akut mıyelo ıd losemı oıanlaıı genel populasyona go re yukspk Bulgarıstanda askerı pılotların mesanc tumorlerı sıvıllere gore 10 kat faz la bulunmuştur (4 6 9) Beyın ve pıostat tumoıleıının eıkek gogus kanserlerının bayan murettebatta fazla oranlar gosterdığı malıyn melanoma ıçın cıns ayrüıgı belırlenmedıCfi anldşıl maktadır Danımarka da yapılan bıı araş tırmada gogus kanseıı ııskındekı artışın radyasyon elektromanyetık dalgalar ve meldtorun salgısının azdlrndM ıle ügılı ola büecegı ılen surulmuştur (12 6) Bayan uçuş murettebatından hamıle olanldrın ılk 3 ay uçurulmamalan ydlık radyasyon doz larının 0 5 ? rnSv ı aşmaması gerektığı kısd menzülı ve alçak ııtıfa uçuşları ıle yer gorevlerınde çalıştırılmalaıındd yarar ol dugu bu kısıtlamalaıa uyulmadıgı takdır de bebekte Down sendıoınu ve losemı rıskınm artacagı bıldırılmektedır (10 12 13 14) Şuphesız uçuculan hasta landıran unsurlar yolcuları da hastalandıîdbılıı ancak en sık uçuş yapan bır yolcu nun bıle bır uçucuya yetışmesı ımkansız dır Pılotldrın ulusal ve uluslararası havacı lık kurallarıyla belırlenmış en çok uçuş sadtı lırnıüen vaıdıı ve bu da bır yılda 850 l?00 saattır Bu nedenle bır pılot ıle aıa lıklarla seyahat amaçlı uçuşlar yapan bır yolcunun uçuş macerdsını karşıldştırmak abes oluı Gene de yılda 1000 saat cıva rında uçuş yapan bır yolcu da bıı olçude ı ısk altında sayüabüır ekvator hdttında en lazla kutuplarda ıse yan yarıya dzdır Bır uçucunun aldığı yülık radyasyon 0 2 9 1 mSvdır ve bu doz 170 kez akuğeı fılnıı çektırmış olmakla eşde ğerdır Türkiye Kültür Envanteri Projesi TÜBA'nm Kültür Envanteri 2001 yılı Pilot Bölge çalışmalannın sonuçları sunuldu. Sonuç Fsasen uçuş murettebdtında yapüan kanseı tahmınlerının ne oranda gerçekle şecegını genetık veya uçuşla ılgüı olma yan dıgeı unsurların bu kışüerde kanser oluşumunda ne kadar rol oynayacagmı bı lebümek mumkun degüdır Ama kozmık radyasyonun kanser nedenlerınden bırı oldugu ve bu rıskı" o 0 4 oranında arttırdı gı kdbul edünıektedıı Gene de uçucular arasında kansere bağlı olumler çok şukur kı abartüı sayüarda degüdır hatta uçuş personelının yaşam beklentüerının topluınun dıgeı kesınüeııne gore 5 yü kadar daha uzun oldugu da behrlenmıştır Ancak dıkkat çekıcı bazı bulgular soz konu su oldugundan çok merkezlı ve dahd ge nış ıstatıstıksel çalışmalara ıhtıyaç duyul maktadır Bızım ıçın birinci soru şudur Bı lımsel çalışmaların yapüacagı bu çok mer kezler arasına Turkıye sıvü havacıügının tıbbı unıtelerı de ddhü olacak mıdıı ? Yoksa tıcarı havayolu şırketle rırrnzdekı uçuş personelımızın kanser rısklerını bümemek daha mı rahdtldtıcıdır'5 Dığer soıu batüı bılım çevrelerınde bılınen veya şuphelenüen bazı olgular varken burüan yok saymak veya tartışmamak suretıyle üerıde (müyonda bıı oranında bıle olsa) radyasyond bdğlı kanseı gelıştuen bır murette batın dava açma haklan olabüece gı (14) duşunulmemekte mıdır' Çok daha onemlısı bu kışılere haksızlık yapümış olmayacak mı * Doç Dr Havaahk Tıbbı Derneğı Başkanı mceüngudçğhotnıaıl toırı Kaynaklar 1 Ballard T Lagono S et a) Cancer ıncıden LL and mortalıty among flıqhl peraonnel a mela anatysıs Avıat SpacL Envııon Mod 2000 71 ?16?4 2 Band PR SpıneUıJ] PI al Mortahty and ı diıter ınu dence ın a cohort of commercıal aırlıne pılots Avidt Space Envıron Med 1990 61 299 302 3 GraysonJK Iyons 1| Braın cancer (lyıny andsocıoeconomıcsta tu ı nı1 lı (1 CÎT rnııtrol sluciy of UbAf aırc rew Avidt Space Lnvıron Mod 199b B7 115244 n u n d e * u p M Storm HH Radıatıon ınduced acute myeloıd leuk hemıa and other cancers ın commercıal jet cockpıt crew a populatıon hased rohort sludy Lancet 1999 3bfa 2029 31 t. HdmnıPB RıllıcaRD Ptal Rıkofran cer mortalıty amonq the lonqıtudınal study of att ronaut health partıcıpants Avıat Space Envıron Med 1998 69 142 4 b HammarN LınnersjoA etal Can (eı mcıdoıiLe m aıılıne and mılıtaıy pılots ın Sweden 19hl 1996 Avidt opaLe Lnvııon Mod 2002 7 3 2 7 7 lt vıne D Davıes DM Brıtısh Aırvray! flıqhtdeck mor talıty study 1950 1992 Avıat Space Envırnn Meri 1999 70 540 55 0 Janvın S Malıgnant dısease In Avıatıon Medıcıne Eds Ernstıng J Nıcholson AN Raınfonl DJ 3ıd ed rtnptpı 28 Oxford Buttenvorth Hemenıonn pp llü 84 9 Mıkuıov [ Dımıtrov D Danon S Cancer ıncıdence ın Republıc of Bulgarıa aırcrew 1964 1994 Avıat Space Envıron Med 1999 70 bRI 5 10 Nıoholas |S C'opeland KA et al Galac tıc cosmıt radutıon exposuıe of prpqnant flıght rrew members Avıat Space Lnvıron Med 2000 71 647 8 11 Salısbury DA Bond PR et al Mortalıty among Bııtısh Culumbıa pılots Avıat Space Envıron Med 1991 bi ibl l 1 ? www faa qov/avr/aam/ac 120S2 htm 13 wwwcaa co za/medıcıne/medex/aprıl 01/06 html 14 http//news bbc co uUhı/englısh/health/nevvsıd 380000/380274 stm T Riski artıran nedenler 19C0'laid gehnceye kadar tıcarı ha vayolu uçakları rutın uçuşlarında yuksek ırtıfalara çıkmazlardı Uçak teknolojısındekı gelışmeler ve surat geıeksmımı son 40 yılda yuksek ırtıfada uzun menzıllı uçuşla rı zorunlu kılmış bu koşullardd gorev ya pan uçuş murettehatı da ıster ıstemez du şuk dozlu kozmık ladyasyona uzun sure lerle maruz kalır olmuştur Uçuş aletlerı nın yaydıgı elektromdnyetık dalgdlar ult ravıyole ışınları ozon gazı jet yakıtı emısyonu ve uçdğırı ydpı elemanlaı ından bu harlaşan kımyasallar da uzun sureçte uçuculaı ıçın bılınen veya bılınmeyen za urkıye Büımler Akademısı (TUBA) TC Kultur Bakanügı nın ışbırlığıyle UNESCO ve Malta sozleşmelerını ımzalayarak ulkece soı umluluğunu ustlendığımız maddı kultuı varlıklanmızın tahıüamı onlemek koıumalaımı saglamak ve kultur mırasımızı yerıne gore degeılendırerek ekonomık bu zengınlıge donuş turmek aınacıyla bu Turkıye Kultur Sektoı u (TU BATUKSEK) Kultur Envanteri Seferberlığı baş latüdı TUBA Kultur Sektoru gırışımı ıkı buyuk ana bolumden oluşuyor Bırlıgıyle ılışkıh olan bu ıkı anabolumden bırıncısı Turkıye Kultuı Envante ıı Projesıdır Ilonciiji ıt>e kultur mırdsımızld ügılı olarak Egıtım Çagdaş Muzecüık Restorasyon Mevzuatın Irdelenmesı ve Çagdaşlaştıı ılması Bıl gı BdnkdsıErü"oımatü< Kultuı Tutızmı ve Kultuı Sanayıı' gıbı dlt bolumlerı ıçerıyor TUBA TUKSEK gırışımı en az 10 yülık bu Çdlışma suresını ongormektedır 2001 yılında çeşıtlı unıversıtelerın ügılı ka mu ve sıvü toplum kuruluşlarının ozellıkle akade rrusyen ve uzmdnldrm kdtküdrıyla TUBA TUKSEK ın programı çızılmıştır Cografı Enformasyon Sıstemıne (GIS) uygun olarak hazırlanacak kultur şeküde ele dünıyor Bel kemıgım teşkü eden Turkıye de maddı kultuı mııasımızın sayı ve nıtelık olarak belgelen mesını ıçeren proje ıle amaçlanan arkeolojık kır sal kentsel mımarı etnografya sozlu tarıh vs gı bı alanlaıda aynı yorede bubırıne koşut olaıak zumdn ekıplerce kultur envdnterının çıkdrüması dır Bunlara 2002 yılından ıtıbaren tarıh ve erno botdnık gıbı oldnların da katüması ongoıulmekte 2 pilot bölge 2001 yılında kultuı envanteı ının çıkaı ılma sı ıçın deneysel olarak üa püot bolge seçümıştıı Bu püot bolgelerden bırı Bırpcık Suruç (Şanlıur fa) ıkıncısı de Buldan Penızlı) olmuştuı Gene deneysel olardk püot bolgelerde ydkldşık 15 20 gunluk surelerle uzmarüarın uzun ugraşlarla ozel olarak hazırladüdarı envanter fışlerı kulldnümıştır Çeşıtlı unıversıtelerden dkddemısyerüerrn katüdı gı Bırecık Suruç püot bolgesmde * Aıkeolojık olarak 15 gunde 64 hoyuk 25 yapüı magdrd 25 paleolıtık buluntu yerı 24 duz yerleşme 1 tumulus 12 mezar mezarlık turbe 2 taııhı kopıu olmak uzeıe çeşıtlı kultuı varlıklarını kapsayan 182 arkeolojık buluntu yerının * Kırsal mımarı olarak Bırecık üçesmın ta mamı Suıuçun % 45 ı taıanaıak 87 mezta 98 koy olmak uzere 185 yerleşmenm ve 232 yapının * Kentsel mımarı olarak 16 gunde Bırecık üçesının O/o 40'ı taranarak 195 geleneksel ydpının envanteri çü<arüdı * Bultanda (Deni7İı) ıse arkeolojık olarak 21 gunde 147 buluntu yerı fişlendı * Kentsel mımarı olardk 15 gunde 36 yapı adası ve adalardakı sokak meydan 310anıtbel gelenerek kısmen tescü edüdı * Kultur Bakanlıgı Halk Kıüturlerını Araştır ma ve Gelıstume Genel Mudurluğu (KEHAGEM) uzman ekıbınce 15 gunde 400 etnografık eseruı envanteri çıkarüdı * Sozlu tarüı olarak Buldan Kızücaboluk ve Tavas ta toplam 50 kaynak kışı üe goruşulmuş toplumsal ve yerel bır tarıh profüı çıkanldı rarlann npdenlen arasında Sdyümaktadır laı Aslında kokpıt camından suzulerek geçen ultravıyole ışınlarmın etkısı ıhmal edılecek kdddi azdıı Kanserojen unsurlar arasında en fazla ıtham edıleru kozmık radyasyonduı ama bunun zararlı etkılerı de uçuşun rotası uçuş ırtıfaı suresı ve bu sıradakı guneş aktıvıtelerıne gore degışır Uçurular kozmık radyasyon yoluyla yuk sek eneıjılı notron ve protonlara maru7 ka lan tek meslek grubuduı Her 1 500 m ır tıfa aldıkça ıkıye katlanan bu radyasyon belırlı ciokularda molekuler ıyomzdsyon ve DNA hasarı yaparak kanser oluşumunu hızlandırabümektedıı Aynca 30 300 Hz gıbı çok duşuk elektrık ve magnetık alan laı ıle ozon da beyın kanseıı ıçın ıısk fak torudur Uluslararası Radyolojık Korunma Komısyonu (1CRP) jet uçuşları yapan per sonelın radyasyon problemını ış rıskı saymaktadır (12 69 11) Guneş ve dıger yüdızlardan gelen radyasyon, dtmosfer yogunlugunun gorece az oldugu yuksek ırtıfalarda daha şıddetlıdır Paı tıkulleı atmosfeı ın dlt tabaka lanna ındıkçe zayıflar Ayrıca dunyanın magnetık alanı solaı ve galaktık partıkul lerın yonunu değıştırır ve atmosfere gırışıru buyuk olçude engeller Bu kalkan etkısı 797/11