Katalog

Türk lirasına saygı, ama nasıl? Paranın, toplumun ekonomik işlemleri için bir hesap, bir değer biçme birimi olma özelliği vardır; Bu özelliğin geri gelmesi, kampanya ile olmaz... Ertuğrul Tokdemir* ve Oner Gunçavdı ** orgu kurallan arasında anneye ve babaya saygı ekmege saygı ogretmene devlet buyuklerıne saygı oğretüır de paraya saygı dıye bir şey olmaz mı? Bızde olur Ankara Tıcaret Odası'nın onculuğunde ve Başbakanın destegıyle Turk Lirasına saygı gırışımı kısa zamanda ulke çapında bir kampanyaya donuştu Turkıye ekonomısının Şubat krızının etialennden kurtulmaya çahstıgı bir donemde gundeme gelen bu kampanya 21 Şubattan bu yana dolann TL karşısında % 100 oranında değer kazanmasının ve burıa bağlı olarak TL'den kaçışın bir sonucudur Bırulkede paradan kaçış ne demektir'' Gundelıkhayatımızda alış verışlerde genış olçude zaten Turk Lırası kul lanüdığına gore, boyle bir kampanyadan beklenen amaç nedır? Hıçbır şey Sadece sıyaseün gundemını değıştırmek, gureşı mınder dışına taşımak Sorunun gerçek boyutlarıyla tartışılmasıru onleyerek krızı daha da agırlaşürmak Para gelecektekı G nın toplumun ekonomik ışlemlen ıçın bır hesap bır deger bıçme bınmı olma ozelüğı vardır Bır toplum ıhüyaç duydu ğu mal ve hızmetlerın alış venşlennde kullanmak ıçın paraya üıüyaç duymaktadır Para sadece bugunku ahş venşlenn değü, aynı zamanda gelecektekı alışvenşlerın de bır aracıdır Bugun malını dolar karşüığı satanlann amaa, satügı malın yenne yenısını koyabüme kaygısından başka ne olabüır' Boylece gelecektekı alışvenşlerde kullanümak uzere, paranın bır başka fonksıyonu olan "d*$er •afclama" fonksıyo nu on plana çıkar Bıreyler bugun kazandıklan gelır ve sahıp olduklan servetin değennın gelecege aktarümasında parayı kullanırlar Bu üp bır para talebı alışvenşlerde kullanüan pa ranın bugun ve gelecektekı saün alma gucunun sabıt olmasını gerekü küar Bır Iübar Senedı Olarak Para Paraya olan guvenın ve ıübarın kazandırüabümesı ve yukanda tanımlanan fonksıyonlan ıçın toplum tarafindan kabul edılmesını saglamanın çeşıth yollan mevcuttur Tanhte bunlann en çok büınenlen, bellı bır maden denıyle oluşabüecek azalmalara karşı toplumun kendısını koruyabümek ıçın, gelır veya serveünı daha ısükrarlı gordugu guvenüır bır başka paraya veya mala baglaması kaçınü mazdır Işte Turkıye'dekı TLden kaçışın temelınde yatan sebep budur O halde bu kampanyanın hedefi, TL'nın bugunku kullanımı üe ügüı degıl aksıne gelecek bırçok donemdeb kullanımı üe ügüı olmalıydı Konuya bu açıdan baküdıgında tasarruf edüen gelırlenn TL cınsınden saklanma ıstegı onun gelecektekı alış venş fonksıyonunu en az bugunku kadar ıyı bır şeküde yenne geürmesme bağlı olarak ortaya çıkar Pa ranın, gorunur bır gelecektekı alışvenşlerde kabul gorme fonksıyonu konusunda, bugunku beklenülenmızde oluşabı lecek bır şuphe, paradan kaçışı bugunden başlaür Bu şuphenın temel kaynağı ıse, bugun uygulanan ve gorunur bır gelecekte uygulanması olası ücüsat polıükalanna ve bu polıtikalan uygulayacak olan sıyası kadrolara olan guvensızlıkür Sayüacak ve ıübar edüecek olan bu paranın arkasındata kurum ve polıükalardır Paradan kaçış her dönemde bir korunma refleksidir Bır ulke parasından kaçış ve yabancı bır ulke parasına hucum konusunda tarüıte çok sayıda ornek olaya rasüanabı lır Ancak tum bu olaylann temelınde bu paralann arkasmdakı ekonomık guce olan guvensızhk soz konusudur Ornegın 1960'larda FYansa'da franktan kaçan fonlar Alman markına yaürüıyor dolar varlüdan da çok hızh bır şeküde alüna çevrüıyordu Franktan marka, dolardan da altına yonelışlerm alündakı nedenler bu paralann arkasmdakı ekononuk guce olan guvende oluşan azalmadır Benzer olaylara kendı tanhımızden de çok sayıda ornek olay bulabüırız Uç kıtaya yayüan Osmanlı Imparatorlugu nda ımparatorluk parasının gordugu ıhbar zaman ve mekân açısından dçğışüchkler gosterıyordu Hatta Osmanlı Imparatorluğunda yukselme devnyle bırbkte coğraü genışleme parasal bırlıgın de ortadan kalkmasına neden olmuştur Dogu Anadoluda Irak'ta Yemen'de Mısır ve Kuzey Afrüca ulkelenyle Balkanlann sınır bolgelerınde komşu ulke paralan ıübar gorup kullanüdığı gıbı, başta îstanbul olmak uzere bırçok şehır ve bolgelerde her rurlu yabancı ulke parasına ıübar edümekteydı O kadar kı Braudel 17 yuzyü başlannda Halep şehnnde olağanustu bır para keşmekeşınden soz etmektedır (Braudel 1978) 17 ve 18 yuzyü Avrupa kalp paralannın Osmanlı Imparatorlugu'nu tamamen ısrüa ettigı bır donemdır (Pamuk 1991) Hatta, kalp paralar degerlı maden ıçengı daha fazla olan Osmanlı paralannın pıyasadan çekümesıne neden oluyordu 20 yuzyü başlannda büe lmparatorluğun Yemen ve Hıcaz gıbı Müsluman bolgelerınde Osmanlı paralan degü, Avusrurya'nın Mana Theresıa nyallerı ınbar gormektedır Gumuş ıçengı Osmanlı mecıdıyelennden yuksek olan bu nyaller Avusturya'da tedavülden çoktan kalkrnıştı Ne Avusturya'da, ne de başka bır yerde nyallenn arkasında Avusturya devletının bır guvencesı kalmışü Ama Yemen halla nyalın ıkı kaündan daha fazla altın karşüıgı olan Osmanlı mecıdıyesını kabul etmek yerıne, Avusturya'run bu Mana Theresıa nyallennı kabule devam etmekteydı O kadar kı, Avusturya'da sadece Yemen ve Hıcaz ıçın nyal basan bır darphane bulunmaktaydı (Hasan Fend, 1327) Bu olayda gonıluyor kı halkın bır yabancı ulke parası, kendı devleünın üa nuslı değerdekı parasına büe tercıh etmesının arkasmdakı neden soyut bır guven duygusundan başka bır şey değıldır Burada zaman ıçınde Osmanh parasına karşı duyulan guvensızlığın kaynağmda devleün yuzyülardır paradakı degerlı maden müctannı sureklı olarak azaltması yanı devalue etmesı yatmaktadır Artan dış ücaret hac mı ve Avrupa karşısında gıderek buyuyen dış odeme açığı ve bunlann getırdığı ekonomıdekı parasallaşma ve kamu harcamalan sonucunda Imparatorluğun ıçme duşruğu malı Halbukı bu sorulann ceı » % « . v ». ıt bellı bır müctarda degerlı vabı ve çozum yolları ıküsat bıaracıdır. Bu "değer saklama madene donuşturuiebüen lımı açısından çok açıkur YofonkSİyOnuyla, SetVet yannlara yanıdeğerlımetal karşüığı neticüenmız ve kampdnyacıla nmız Turk ve dunya tarıhındekı olaylan ve gunumuzde çeşıtlı özellik, kampanyalarla geri gelmez. sıstemı oiarak adiandıniır ulkelerde karşı karşıya kalınan ve bellı bır agırlıkta alün ıküsadı ınış çüaşlan bıraz merak edıp bügüenmış olsalardı veya gumuş ıçengı olan metaller para olarak kullanüırdı Or paraya saygı kampanyası gıbı mızah hıkâyelennı aratmayaneğın Osmanlı donemınde alün lıra 7,20 gram, gumuş mecıcak bu tıpte tuhaflıklar çok daha onemlı sorunlan olan Turk dıye 24 gram ağırlücta ıdı (Pamuk 1999) Üancısınde ıse, ode toplumunun gundemını gereksız yere ışgal etmezdı Paraya me aracı olarak bellı müctarda degerlı madene çevrüebüen para olma ozellıgı katan ve herkesçe kabulune ımkân tanı kâgıt paralar kullanümaktadır Bu sıstemde talep edüen kâ yan, paraya kayıtsız şartsız duyulan saygıdan zıyade, paranın ğıt paralann alüna çevrüebüme garanüsmın devlet tarafindan ıtıbar gorerek kabulunu saglayacak ekonomik yapı ve polıtıverümesı o kâgıt paraya bır guven saglamanın on koşuludur kalara olan guvendır Ancak devletın alün karsüıklan veremeyecegı yolunda oluTurk parasına ıtıbar kazandırmayı amaçlayanlann, buşan bır beklenü, bıreylenn kâgıt paradan kaçarak alüna yonu camılerde hutbe okutup para polıükasına manevı destek nelmelenne naden olabüecekur arayarak degıl aksıne paraya saygınlıgını kazandıracak ve toplumda guven uyandırabılecek ekonomik polıükalarda, yanı pıyasada aramalan gerekmektedır Turkıye'nın onune geunlen bu trajıkomık gundemde TL'ye saygınlık kazandırmak ıçın bir kampanyadan medet umanlar, aslında çok daha renklı ve çarpıcı uygulamalara sahne olmuş Osmanlı Imparatorlugunun bu yondeh zengın tecnıbelennden de yararlanabıbrler1 alışverişlerin de bir de $ en olan P313131 ^ aktarılır. Enflasyonun yokedeceği bu 2STE SSf^Sto Ekonomiye güven şart Bu sıstemın temel sorunu zamanla ıkusadı faalıyet hacmındekı artşın, ahşvenslerdeh çoğalmanın mevcut para mıktan üe karşüanamaması ve para hacmındekı zorunlu arüş ıçın gereklı olan degerlı metal karşüığının yetersız kalmasıdır Çağdaş ekonomüerde tedavul eden kâgıt paralarm aruk bellı bır alün karsüıklan yoktur Bugunun ekonomüennde para aslında bır ıübar senedıdır Devlet adına Merkez Bankası başkanı ve yardımcısının ımzalan üe ekonomiye sunulan bu ınbar senetlennın arkasında, bır üp soyut karşüık soz konusudur Degerlı madenlen esas alan para sıstemlennde bu karşüık bellı bır müctarda alnn veya gumuş şekbndeyken, kagıt para sıstemlennde maddı karşüığın yennı ekonomiye duyulan guven almaktadır Bu güven ıse talep edüecek ve saklanacak paranın gelecek bır donemdekı saün alma gucunun sabıt kalmasıyla temın edüebüır Bır ekonomıde saün alma gucunun sabıt kalmasının temel koşulu, talep edüecek mal ve hızmet fiyatlannın zaman ıçınde sabıt kalması veya çok az değışkenük gostermesıdır Fıyatlardakı bu ısükran saglayacak olan ıse, guçlu bır ekonomıdır Guçlu ve ısükrarh bır ekonomının yaratüamadığı dunımlarda gelecekte saün alma gucunde enflasyon ne Osmanlı'nın zengin deneyimi ParaNedır'' Her şeyden once para tek başına sayüacak, sevılecek bir nesne degüdır Para, karşıhgında bir şeylerın alındıgı ya da satüdıgı bir nıhaı alıs verış aracıdır Dını ve ahlakı normlar açısından bakarak parayı, saygı duyulacak bır nesne halıne geünnce meselenın ıçınden çıkamayız Oyle kı, ıman bırlığı ıçınde oldugumuz bırçok Islam ulkesının kullandıgı dınar nyal gıbı para bınmlen geçmışte Avrupa ulkelerının paralanydı, yabancıydı Osmanlı topraklan ıçensınde boyle nıce yabana para, ıtbar gorup alısvenşlerde, gelır ve serveün gelecege transfennde kullanılıyorlardı Bu paralar bugun dolar ne kadar yabancı ıse o kadar yabancı ıdüer Para degerındeka buyulu gızem, onun saygı gormesınde degıl turulmasında saklıdır Bır paranın tutulması i£ tenmesı ıçın toplumda genel kabul gormesı gerekır Para genel kabul gordugu ıçın talep edılır Butun mallardan eş yalardan farkı ışte bu herkes tarafindan talep edılmesınde, tutulmasındadır Pekı bır toplum neden parayı tutar ona nıçın ıhtıyaç duymaktadır? Her şeyden once ekonomik hayat ta karşımıza çıkan bırçok hesaplamalann yapılmasında, mal ve hızmetlerın parasal degerlerı esas alınu Bu ıübarla para758/4