Katalog

Havada bayılma Havada bayılma (senkop) uçuş güvenliği yönünden önemlidir. Senkop, onu yaratan hastalık ile doğrudan ölüme yol açabileceği gibi, uçakta kumanda kaybettirip ölüme yol açma potansiyelide ciddi bir problemdir. Muzaffer Çetınguç * eyın kan akımının ve oksıjenlenmesırun geçıcı olarak azalmasına bağh büınç kaybı durumlannın genel adı "senkop tur Çeşıtlı araştırmacüar ınsanlaıda omur boyu senkop gorulme egüımını %3den %48 e kadar degışen oranlarda bulmuşlardır (4 7) Bır yazıda ıse ınsanlann uçie ıkısırun yaşamlan bo yunca en az bır senkop geçırdıgı ılerı surulmektedır(6) Ortayaçüaşnedenı%ll52olgu da karanlıktır Tanı koymada en onemlı araçlar EEG CT MRI SPECT ve PETdır Ancak beyın hastalıkları yonunden yapüan bu tetküder çoğu zaman normal sonuç verır Senkopların %11 13 unun kalp rdhatsızlıklarına (en çok ntm bo zukluklanna) bağh oldugu bılındığmden mutlaka EKG yı de ıçeren bır kalp ıncelemesının yapüması gerebr Deneyımlı bır hekımın hasta hk oykusunu kışının kendısınden veya gozle yenlerden alması ıyı bır fizık muayene yapma sı ve en guzelı de olayı bızzat ızlemesı kesm ta nıda buyuk onem taşır (7) vetlerıne bağlı olarak basıt ve konvulsıf senkop olgulanyla zaman zaman karşüaşümaktadır 3. Epüepsi : Sara nobetlennın oldugu bır beyın hastalıgıdır Amerıkan toplumunda epıleptık ınsanlann oranı%l 3dur Olgulann% 75 ınde 20 yaşından once başlayan ve uyku sı rasında bıle gorulen konvulsıf absans veya parsıyel nobetler vardır Nobetler konvulsıf senkoptan daha şıddetlıdır kasılmalar 23 dakıka surer gozler yukarı kayar hasta moranr otomatık davraruşlar kol bacak atmalan olabılır derın uyku veya koma benzerı bu bayılma sırasında dü ısırmaları ve duşmeye bagh yaralanmalar olasıdır ıdrar kaçırma daha fazladır nobet sonrasındakı sersemlık başansı bulantı devresı de daha uzundur 12 saat surebüır Tek nobet epüepsi tanısı ıçın yeterh degüdır en az 2 nobetın gozlenmesınden sonra tanı konup tedavvye geçılmelıdır Zümrütten akisler A. M. C. Şengor Caltech 'in toplumsal temelleri Geçtığımız ıkı hafta yazdığım yazılarımda pek kabaca ve yuzeysel olarak da olsa okuyucularıma Amenka'nın (ve dolayısıyla dunyanın) en onemlı araştırma ve eğıtım kurumlarından bırı olan California Insitute of Technology'ı (=Kalifornlyo Teknolojı Enstitüsu, kısa adıyla Caltech) tanıtmağa çalıştım Buranın bır "eğıtım ve araştırma cennetı" olduğunu soyledım Bu yazının amacı bu cennetın toplumsal temellennı ırdelemek, orneğın Turkıye'de nıçın benzer bır cennetın bulunmadığmı tartışmaktır Caltech'ın parasınm çok buyuk olçude ozel kaynaklardan geldığını, bu kaynakların çoğunluğunun da Caltech'ın mezunlan olduğunu oncekı yazılarımda soylemıştım Caltech'ın kurulusundakı kaynak ıse Los Angeles'ın bır sayfıyesı durumunda olan Pasadena'nın zengın sakınlerıdır 20 yuzyıl başında A B D 'nın Andrew Carnegıe tarafından yapılan buyuk bır bağışla kurulan onemlı araştırma kurumu Carnegle Instıtution'un Pasadena'nın burnunun dıbındekı Wllson Dağında kurduğu dev teleskopun astronomu olan Ceorge Ellery Hale, bu şırm sayfıyede bır fen ve teknolo/ı okulunun basanlı olabıleceğını du şunmuştu Burada zaten daha onceden ıçınde bır ılkokul, bır ış ıdaresı okulu, bır lıse ve bır de oğretmen okulu olan bır unıversıte vardı l89Vde Amos C Throop tarafından kurulmuş olan bu okulun ılk adı Throop Unıversıtesıydı Bu sonra Throop Polıteknık Enstıtusu olarak değıştı Nıhayet 1920'de California Teknoloıı Ensıtusu'nde karar kılındı Enstıtu'nun basıt bır mahallî okuldan uluslararası dev bır eğıtım ve araştırma kuru luşuna donuşumunu uç kışı sağlamıştır Hale, fızıksel kımyacı Arthur Amos Noyes ve elekt ronun sırlarını ınsanlığa oğreten Robert Andrews Millikan Bu her uç kışı de ustun yeteneklı araştırmacılardı Her uçunun de bılımde engın goruşlen vardı Her uçu de ışlenne âşık, yaptıklarından aldıkları zevk ve doyumu hıçbır şeye değışmeyecek, bır başka yazımda dıle getırdığım gıbı, "amacı şohretin ustünde tutan, oyunu odülden çok seven" kısılerdı Pasadena'nın zengınlerı bu uç kışının duşlermın, ulkelerı, toplumlan, ınsanlık ve enınde so nunda bızzat kendılerı, kendı ışlerı ıçın yapılması gereklı bır şey olduğuna ınandılar Çunku bu zengınlerın hepsı servetlerını yasanın egemen oldugu, ınsana saygı duyulan bır demokrası ıçınde akıl ve emek harcayarak yapmış kısılerdı Hepsı, aklın, yaratıcılığm, bılgmın değerını bılen ış adamlarıydı Hale, Noyes ve Millikan bu kışılerı bır araya getırdı, ımkânlarını bır araya toplamak ıçın onları ıkna ettı, hepsının gucunu Caltech'ın arkasma aldı Bu tanhler, Guney Kalıfornıya'da VVIIIIam Mulholland ıdaresınde dev muhendıslık ışlermın yapıldığı, Kalıfornıya çolunun Amenka'nm en buyuk sebze ve meyva bahçesıne donuşturulduğu, Los Angeles'ın ınanılmaz bır hızla buyuduğu tarıhlerdı Yapılan pro/eler, dunyadakı gelışme, Caltech'e ek bır hız ve şevk verdı Ikıncı Dunya Savaşı başladığında, Kalıfornıya'nm ucra bır sayfıyesındekı bu mınık okul Amenka'nm en onemlı araştırma enstıtulennden bırı olmuştu bıle Millikan, yenı okula hoca seçmede ınanılmaz bır başarı gostermıştı Bu arada eskı arkadaşı Hale ıle arası açıldı, hattâ kampusdekı bustlerı bıle bırbınne bakmayacak sekılde yerleştınldıi Ama bu kısısel surtuşmeler, ışlenne sekte vurmadı Bu ustun duzeylı bılım ınsanlan ve ıdealıstler, ıdeallerı uğruna kısısel, oznel ışlerını, toplumun nesnel ışlermden ayırmasını bıldıler Caltech'ın pek çok mezunu kısa zamanda Amenka'nm mılyarder muhendıslerı arasına katıldı Bu ınsanlann bazıları dev servetlennın onemlı bır kısmını kehdılerını yetıştıren, kendı çocuklarmm, torunlarmın nesıllerının dunyaya hukmet mesının temelını oluşturacak bılımı yaratan kurumlann en onde gelenlennden bırı olan yuvaya bıraktılar Meselâ, benı bugun Caltech'e getiren burs bu mılyarderlerden bın olan Ceorge Moore'un yaptığı bağış sayesınde vardır Caltech, müthiş bir elltlzmle ulkedekı en tyıyı uretmek ıddıasında olan bır kurumdur Bu elıtızm, en tyıyı yetıştırerek, tum Amerıkan toplumuna hızmet vermekte, onun dunyadakı egemenlığını sağlamaktadır Bu hızmetın temelınde, o hızmetten bır zamanlar bız zat yararlanmış olan buyuk zengınlenn paraları yatmaktadır Bu zengınlerın her bırı kendı adlanna unıversıte kurabılırlerdı Ama bunu yapmak yenne bır buyuk eser yaratmayı, onu kendı adlan altında değıl, ıçınde oturduklan eyaletın adı altında toplumlanna hedıye etmeğı yeğedıler john Rockefeller de Chlcago Unıversitesi'nın kuruluşunu sağlayan tek bir çekı yazdığında aynı hıslere sahıp değıl mıydı7 Kurduğu unıversıteye adının venlmesını teklıf edenlere "Hayırl Unıversıte ıçınde yuceleceğı şehnn adını taşısın" dememış mıydı7 Bundan ıyı toplumculuk, bundan ıyı sosyalızm olur mu? Sosyalızm, bır toplumda herkesı aynı duzeye mahkum etmekse, bu o topluma ancak zarar verır Ama sosyalızm bır toplumun en ıyı ımkânlannı o toplumun yucelmesı yolunda en ıyı sekılde kullanmaksa, o zaman bunu yapan toplum tum uyelerıyle bırlıkte yucelır Ancak bu bır toplumda yalnızca boyle akılcı fedakârlıklan yapabılecek kultur duzeyının oluşabılmesıyle mumkun olur Kendı adının ancak başarıyla yaşayacağmı, başannm da sadece aşkla yapılanın topluma mal edılebılmesı sayesınde uzun omurlu olabıleceğını anlamak akıl, gorgu ve bılgı ışıdır Atatürk'un adı bugun nıçın yalnız Turkıye'de değıl, tum dunyada saygıyla anılmaktadır7 Çunku o yaptıklarını kendı adı yaşasın dıye yapmadı 0, msanlığın yucelmesı, bır adım ılen gıtmesı ıçın gerekenı, akıl, bılgı ve bılımsellık çerçevesınde kendı bulunduğu toplumda gerçekleştırdı Mustafa Kemâl yaptıklarını ıçınden geldığı ıçın, başka turlu yapması mumkun olmadığı yaptı 0, amacı sohretten ustun tutanlardandı, oyunu odülden çok sevenlerdendl Dunyanın en basanlı eğıtım ve araştırma kurumlarının en onde gelenlennden bırı olan Caltech'ın temelınde tek kelımeyle Idealizm yatmaktadır Bu ıdealızm ne yazık kı bugun bızım toplumumuzda en az bulabıldığımız ozellıktır Aptal koşedonmecılık, akıllı ıdealızmı, bon bır taklıtçılık, venmlı yaratıcılığı, koyu bır cahıllık, zengın bılgılılığı, fecı bır gorgusuzluk, toplumun en onemlı dengeleme unsuru olan gorguyu aramızdan kovalamıştır Caltech'ın parasal değen o kadar da gozde buyutulecek bır şey degıldır Bunu bugunku ganban durumunda bıle Turkıye çok rahat çıkarabılır Ancak Turkıye'nın bugun ortaya koymasına ımkân olmayan Caltech'ı yaratan akıl ve o aklı besleyen geleneklerdır Bunun farkına vardığımız gun bızım de nıce Caltech'ler yaratacağımızdan kımsenın kuşkusu olmamalıdtr B HAVADA BAYILMA 1 Dunya savaşında bazı Ingüız pılotlarının uçuş sırasında bayüarak uçagın kumandasını da yaşamlarını da kaybettıklerı bılınmekte ama nedenı büınmemekte ıdı 1922 yılında ABDde ÜÇ BAYILMA KONUSU 1. Basit »enkop : Çeşıtlı nedenlerle beyın kan akımının azalması sonucu kısa surelı bayılma halıdır Bılınen nedenlerı stres korku duşuk tansıyon kalp ntm bozuklukları açlık kan şekerı duşmesı sıcak şıddetlı agn yatarken anıden kalkma uzun sure ayakta hareketsız kalma aşın alkol alma travma beyın hastalıkları vsdır Cınsel üışkı ışeme ve dışküama sonrası senkop gorulmesı de olasıdır Kışı çoğu zaman bayüacağını hısseder bır yere oturmaya veya tutunmaya çakşır ıncınmeyecek bıçımde duşmek ıçın onlem alır Bu sırada nabzı yavaşlamış tansıyonu duşmuştur baş donmesı sersemlık hıssı agız ku rulugu senn hava ve tuvalete gıtme ıhtıyacı duyabıhr terleme sıcakük hıssı bulanü, tunel goruşu solgunluk goz bebeklennde genışleme olur Bılıncın kısmen veya tamamen yıtırüdıgı kısa bır sure sonunda kışı kendıne gelrr 2. Konvulstf senkop : Başlan gıcı basıt senkoptakı gıbı olmakla bır lıkte bayılma sırasında ıstemsız kas kasılmalannın (ıhtüaç) oldugu senkop turudur Yuz veya vucut kaslannda 1020 sanıye surelı seyırme sertleşme ve kasılmalar olur bu sıra da mesane kontrolu kalktıgı ıçın ıdrar kaçırüabıhr Bazılannda halsızlık başagnsı ve bulantı olsa da genelde bırkaç dakıkada eskı uyanıklığa donulur Bır organık beyın hastalığı yoksa EEG ve dığer beyın goruntuleme teknıklen normal sonuç venr (EEG gerçek epüeptık ol gularda bıle %3050 oranında normal çıkmaktadır) Gençlerde ve bayanlarda daha sık olup omur boyu gorulme egılımı %9dur Çogunun vasovagal ve vasodepressor nedenlerle oluştugu ılen surulmektedır (7) Havacılıkta G kuv yapüan Puhtzer hava yanşları sırasında da bazı püotlann havada bayümalan uzerıne konu uçuş doktorlarınca ıncelemeye alındı Keskın donuş dalıştan çüoş gıbı sert manevralarda merkez kaç kuvvetının beyındekı kanı aşagı bolgelere çektıgı ve boylece 30 sanıye kadar suren büınç kaybı oluştugu anlaşüdı Yerçekımı (gravıty G) bırımıne gore olçulen bu kuvvetler agresıf uçuşlann yapüdıgı asken havacüıktakı yuksek performansh uçuşlarda rutındır ve G kuvvetıne bağlı olarak orta ya çıkan büınç kayıplan (Gloc) da bırçok olumlu uçuş kazasınm nederüerındendır Anı Devamı 21. tayfada 741/5