Katalog

İstanbul'a merkez kütüphane Haydi belediye! Haydi Bakanlık! Haydi zenginler! Yeni nesil, dünya ile yanşacaksa bunu bilgi, kitap ve kütüphane ile başarabilir. İstanbul'u büyük kütüphanesizlik utancından kurtaralım! Necati Ağıralioğlu* ıtapsız bügı ve büım olmaz Hatta ıyı sanatkar ve meslek sahıbı de yeüşmez Kutuphaneler ıse, kıtaplann konduğu ve ınsanlann faydalanmasına sunul duğu yerlerdır Kutuphanenın Ingıhzce karşüığı "library" olup "Lıbrarıus" tan turetümıştır Bu kelıme Latınce'dır ve kı taplarla ügılı anlamındadır Latınce'de kıtap anlamında 'lı ber" kullanılır Turlaye Turkçe'sınde bazen kütüphane yerıne kıtaplık kelımesı geçer Tablo1 de gonüduğu gıbı.Turk çe'nın dığer lehçelerınde de çoğunlukla aynı kehme geçerlıdır (1) Burada dığer lehçelerle uyum sağlamak ve bııden çok kıtabı ıfade etmek ıçın çogul koklu olan kütüphane tercıh edümışür K Lehçe Kelıme Lehçe Kelıme Aserbaycan Kıtabhana Özbek Kıtaphana Baskurt Kıtaphana Tataı Kıtaphana Kazak Kıtaphana Türkmen Kıtaphana Kıxgu Kıtaphana üygur Kutuphana Attf Efendl Kltapbğı Başkent Ankara ve Izmırdekı durum da Istanbuldan farksızdır Tablo3 de Ankara'dakı onemlı kutuphanelerde kitap sayılan verümıştır Ankara'dakı Milli Kütüphane 1948 yüırıda açümış olup Turkıye'de en çok kitap bulunanı dır Buradakı kitap sayısı da henuz rralyona ulasmamıştır Izmir'de bulunan Izmır Mülı Kutuphanesındekı, kitap sayısı 350 000 ve surelı yayın sayısı 4 800dur (6) Ankara Unıversıtesı ile Orta Dogu Teknık Unıversıtesı kutuphanelerındekı abone olunmuş dergı sayısı 1995 yılına gore sırasıyla 567 ve 1262'dır(7) Tablo2 ve 3 dekı verılerden goruldugu gıbı tatap sayısı henuz mılyona ulaşmış kutuphanemız bulunmamaktadır Dığer şehırler ve unıversıtelerdekı kutuphanelerde 200 000 den az kitap ve 1000'den az dergı bulunduğu ıçm bunlann değerlerı tabloya eklenmemıştır 1995 yüına gore Turkıyedekı butun unıversıtelerde bulunan toplam kitap ve surelı yayın sayılan sırasıyla 4 7 mılyon ve 255OO'dur(7) Bır kutuphaneyı zengınleşürmek uzun zaman ve çok para gereknrır Çunku kıtaplar gıbı dığer kaynaklar da çok pahalıdır Soz gelışı bır kıtabm fiyatı 10 ile 200 dolar arasrnda değışmektedır 4 Komşu ülkelerde durum Fotoğraf: Edibe Buğra de kumlan Suleymaruye Kutuphanesı bugun de 72 000'den fazla yazma eserle dıkkatlerı çekmektedır ve 1956 yüında yenıden duzenlenerek hızmete sunulmuştur(4 ) Son yuz yü da, Istanbul'da yalnız Atatüık Kitaplığı açılmıştır Bu kutuphane Vehbı Koç tarafından 1970'ı yıOarda kurulmuştur(5) Turhye'nın komşulannda bulunan bazı kutuphaneler ve bunlann kitap sayılan Tablo4 de gosterümıştır(6) Bazı ulkelerın guçlerıne gore, kütüphane duıumu şaşırtıcı gelebılır Eskı demır perde ıçın dekı ülkelerde butun eserlerden bırer orıjmal nusha Moskova'da saklanmış ve ucuz olsun dıye her bırınden bırer fotokopı çekılerek dığer merkezlere gonderılmıştır Tablo1 Türkçe lehçelerinde kütüphane karşıhğında kul lanılan kellmeler. Gunumuzde kutuphanelerde sadece kıtaplar degıl, büım ve sanat dergılen, sozlukler ansıklopedıler harıtalar fılmler fotoğraflar belgeler, dısketler mıkrofilmleı CD' ler muzık ve ses arşıvlen, antıka ve metal paralar lısan ogrenme laboratuvarları ve gunluk gazeteler gıbı çok farklı bügı kay nakları msanlarm faydasına sunulmaktadıı Ayrıca mekânlar bılgısayarlar ve optık okuyucular gıbı modern makıne ve techızatlaıla donatılmaktadırlar Şuphesız bunlann ıçınde kutuphanerıın zengırüığmı gosteren en onemlılerı kitap sayısı ve abone olunmuş bilimsel detgi sayısıdu Bu bakımdan cdhıllıkle mucadeleden maddı ve manevı kalkınmaya kadar pek çok hedefe ulaşmada kutuphanelerın onemlı ye rı vardır Bu yazıda Istanbul' urı kütüphane durumu uzermde durulacaktır 2 istanbul'da bugünkü durum 1950 lerde bır mılyon olan Istanbul şehıı nufusu, 2000 Nufus Sayımı geçıcı sonuçlarına gore 9 müyonu aşmıştır Bu nufusu üe Istanbul dunyadakı pek çok ulkenın onune geç mıştiı Istanbul'da 6 devlet unıversıtesı ve bunlardan fazla vakıf unıversıtesı vardır Şehır sadece, Marmara Bolgesının deKütüphane Adı MıUıK Kitap Sayısı 936 000 Ankara U K 750 000 ODTU K. 284 000 TBMMK 255 000 5 Avrupa ve Asya ülkelerinde durum Avrupa ve Asyada bulunan bazı ulkeleıın kütüphane lerının kitap sayısı üe bır tasmının abone oldukları dergı sayüarı Tablo5 de verümıştır (6) Goruldugu gıbı çoğunda 2 000 000'dan az tatap ve 10 000'den az surelı yayın bulunmamaktadır 6 Amerika'da durum Amerıka Bırleşık Devletlen kutuphanelerıne çok buyuk yatırrmlar yaparak büımde onderlığını surdurmektedır 1999 yüında ABD ve Kanada'dakı bazı kutuphanele Suleymaruye K MületK 113 000 33 000 1 Biraz geçmiş Dunya tarıhınde zaman saman htapların hatta kutuphaneleı ın yaküdığım bılıyoruz Istanbul, fethedıldıkten sonra babası gıbı, âlım ve sanatkârlan koruyan, dunyanın çeşıtlı yerlermdekısanatkâılaıı bılgınleııdavetedıplstanbul'a getırten, çeşıtlı dıllerden tercumeler yaptıran ve kutuphaneler kuran Fatıh taranndan bsa zamanda, dunyanın bılım merkezı halıne getuümışür (2) O çaglarda Fatih Sultan Mehmet'm bır kutuphanesı olduğu, Yavuz Sultan Selim'ın seferlere gıderken ozel kutuphanesını yanında taşıftıgı büınmektedrr Istanbul'da ıyı ku rulup ışletılen bu ıkm mekanızması az zaman sonra tıkanmıştır Kanuni zamanında, 1538 de oğretım yolsuzluğuna engel olabılmek ıçm bır kanun yapümış olması, bu mekanızmanın o zaman bozulmaya başladığrnı gostermektedır (3) Istanbul'da halka açık kutuphanelerden en onemlısı olan Beyazıt Devlet Küttiphaneti 1884 de açılmıştır 1732 Kntnphane adı Azerbaycan Büım ve Teknik K Azerbaycen Devlet K Azerbaycan Bilimler Akademısı Bulganstan Merkez Teknık K Mısır Milli K Yunanıstan Mülı K •Vunanistan Selanık Ansto Unıv. K lsraü HayfaUnıv K israüKudusHalkK Kitap tayiH 9 000 000 4 400 000 2 500 000 4 900 000 1 500 000 2 500 000 2 000 000 1050 000 750 000 Tablo 3 Ankara'dakl Kutuphanelerde Kitap Sayılan. KUtüphane Adı Beyazıt Devlet K IU K ITÜtesı K BoŞazıçı Urav K Ataturk K Kitap Sayısı S00 000 500 000 J72 000 235 000 184 000 Tablo 2 İıtanbuldakl Baflıca Kutuphaneler ve Kitap Sayılan(6). ğü, butun Turkıye'nın büım kultur, tarıh ve sanat merkezı du rumundadır Bu merkezdekı başlıca kutuphaneler ve bunlaıdakı kitap sayüan karşüaştırmak ıçın Tablo2 de gosterü mışnr(6) Tablodan goruldugu gıbı en eskı ve en zengın kutuphanede büe htap sayısı 500 OOO'ı geçmemıştır Dığer unıversıte ve kuruluşlann kutuphanelerındekı btap sayüan daha az oldugu ıçın bu tabloya eklenmemıştır 1995 yüına gore Istanbul Unıversıtesı Istanbul Teknık Unıversıtesı ve Boğa zıçı Unıversıtesmın abone olduklan dergı sayüan sıra üe 535, 1262, 1200dur(7) 3 Ankara ve izmir'deki durum Kitap a a y i u 11 000 000 4 700 000 1 400 000 1400 000 2 900 000 3 5 5 6 600 850 400 100 000 000 000 000 Süreli Tayın aayısı 18 000 10 000 10 000 15 000 000 Kütüphane adı PansmıllıK Hannover Urav K Japonya Metropolıtan Merkez K Japonya Kobe Unrv K Kore Seul Müh Unrv K. Brıtısh K KoreMıllıK Kızgızıstan Büımsel Ve Tteknık K Kazak Bilimler Akademısı K Kazahstan Mülı K rın kitap sayısı, bır yüda ahnan kitap sayısı abone olunan dergı sayısı, kutuphanede gorevlı sayısı ve kütüphane ıçm bır yüda aynlan odenekler Tablo6 da gosterümıştır(8) Berkeley'deh Kalıfornıya Unıversıtesı eskı rektoru olan Clark Kerr, Şubat 2001 tarıhlı "Sevgüı Kütüphane Dostlan" hıtabıyla başlayan dunyanm her tarafma gonderdığı mektubunda, "Beıkeley Kampusunun en anlamlı kaynagı onun kutuphanesıdır kı bu hem Kalıfornıya Eyaletrnın kalbı hem de muhteşem uraversıtemızm kalbıdır" dedıkten sonra kuruphaneye daha once kitap bağışlayan dostlardan kutuphanelerıne seçkm hedıyelerle destek olmalannı ıstemektedır (9) Bu kutuphanenın dunımu Tablo6 da 5 sırada gostenlmıştır 7 Ülke nüfusları ve milli gelirleri Kutuphaneler konusunda karşüaştırmalı bır fıkır vermek ıçm dunyadakı ulkelerın nufuslan ve kışı başına müh gelırlen Batı Avrupa, Orta ve Dogu Avrupa, Asya Amerıka, Afrıka ve Orta Dogu ulkelerı ıçın sırasıyla Tablo7, Tablo8, Tablo9, Tablo10 ve Tablo11 de verümışur(lO) 8 Bilimde ve kitapta Türkiye'nin yeri 2000 yüı venlerine gore, Turkıye büımsel makale sayısı bakımından, Danımarka , Fınlandıya ve Avustralya'dan sonra, 5240 yayın üe 26 sırada, olmasına rağmen, taşı başı TdUo4 TOrUre KamfuhnmhU KUUÇha. TabkhS Avrupa ve Atva'da bazı kütttphanelertn tm/umn.