Katalog

ekım ve kımyacı Dr Cavat Mazhar Bey 1934'un 10 Marnnda, Arnavutkoy'unde Ayanofrı (Aya Onufnos ayazrnası) Seduzen'ndekı (Set sokağı) 2 numaralı evınde ınnhar ettı Bır yıl oncesme kadar Fen Fakultesınde "Hayau Kımya", "Kımyayı Sınaı Uzvı" ve "Mıkroskopıtekruk" ogretmenı olan Muderns Dr Cevat Mazhar (1), unıversıte reformunda "tahdıdı sınn" nederuyle emeklıye aynlırken ardında 60 yıllık olaganustu bır yaşamoykusu bırahyordu Dr. Cevat Mazhar Bey nasıl intihar etti? H Şeref Etker (*) kınlıkle aktardıgı soylenebılır (8) Istanbul Darulfununu'nda reform ve tasüye hazırbklan 1930'lann başında ortaya çıkü Ozellıkle Profesorler yenı yapılanma ıçınde bılım dallarınııı yer alması ıçın gayret goste nrken kendı hızmetlerıne dıkkat çekmek ıçın yayınlar yaptılar, yan etkınlıklere guıştıler Cevat Mazhar'ın gelen dalgayı gorerek, daha once "Meşrutıyet ınkılabı" ertesınde kadıo dışı bırakılmış olmanın deneyımıyle, kendıne bır sıgınak arayışına gırdıgı duşunulebıkr Oyle anlaşılıyor la, başvurdugu kışılerden bırı Askerı Tıbbıye'den tanıdıgı, ıkı sınıf buyugu Hakkı Şinasi Pa»a'dır TbpTugamıral Hakkı Şınası (Erel, 18691941) Istanbul Mılletveküıdır ve 1924'tenben meclıstedır Hakkı Şınası Paşa ıle Cevat Mazhar Hamıdıye Etfal Hastanesının ılk yülannda bırlıkte çalışmışlar Dr Cevat Mazhar çalışmalanna karşılık ri Dostluk ve Yardım Dernegı)'ne gırmedığı gıbı, 1928'dekı yasal duzenlemeye gore hetamlerın kaydolmaya zorunlu tu tulduklan (1219 sayüı vasa, Md 15) Etıbba Odası'nda da yoktur Cevat Mazhar yalnız kıtaplannda "Doktor Kımyager" oldugunu yazar, onun dışında dogrudan hekımlıkle ılgüı gorunmez Aynı yıllarda Dr Cevat Mazhar'dan hekım kokenlı başka kımyacılar da vardı Dr Fehmı Rıza (Anlı, 18741943), Dr Cevat Tahsın (Tın, 18751944) ve Dr Ibrahım Ethem (Etem Ulagay, 18801943) Onlar, Cevat Mazhar'ın aksıne Tabıp Odası ıle uyebk üışkılennı surdurmekteydıler (13) Prof Cevat Mazhar'ın ıntıhan gızlendı, tarayanlan arasında bır soylentı olarak kaldı Olumunden ancak ellı yıl sonra sozlu kaynaklara dayanılarak açıklandı ve Istanbul Unıversıtesı Fen Fakultesı tarıhçesmde venlen bıyografisınde olum nederu olarak gosterıldı (2, 3) Olayın, adlı tıp raporu ya da olum tutanağı gıbı bır yazılı belgesı bılınmemektedır Ancak, bulduğumuz bır ozel not Dr Cevat Mazhar'ın olumune bugun bırkaç yonden ışık tutacak nıtehktedır Bu notu ıncelemeden once, Dr Cevat Mazhar'ı nekrolojılerının dışındakı kaynaklardan yararlanarak tamtmak ısu yonız Cevat Mazhar (18731934) Asken Tıbbıye'nın bır harıka çocuguydu 1892'de sınıfinın bınncısı olarak Tabıp Yuzbaşı çıktgmda 19 yaşındaydı Bu başansı ıçın odullendırılerek Viyana'ya ogrenıme gondenlmış ve donuşunde Hamıdıye Etfal (Şışlı Çocuk) Hastanesının seçkın kurucu kadrosuna alınmışur Ga yıla yakın bır sure burada derı ve frengı hastabklan uzmanı ve bıyokımya laboratuvan şefi olarak gorev yapan Kırnyager Dr Cevat Mazhar'ın hastanenın ılk yülıgında ozgeçmışı venlmektedır (4) Ozetle, Yuzbaşı Cevat Mazhar 1893 başında tabıp olarak Viyana'ya gıtmış, 1898 sonunda kımyacı olarak donmuştur Dr Cevat Mazhar once Vıyana Unıversıtesının Tıp Fakultesınde 2 yıl Prof Kapoai ve Prof von Neomann'ın khnıklennde den hastalıklan ve frengı, Prof Ludwıg'ın yanında klınık kımya dallannda eğınm gormuştur Her uç profesor ısımlennı gunumuze kadar yaşatan buluşlanyla unludur Dr Morıtz Kaposı (18371902) "Kaposı hastalıgını", Dr Isıdor von Neumann (18271906) "Neumann sendromunu" tanımlamış, Kımya doktoru Ernst Ludwıg (18491915) adını "Ludwıgıt" mmerahne vermıştır Dr Cevat Mazhar daha sonra ıkı yıl Kımya Fakultesınde Prof Adolf von Lıeben (18361914) ve Prof Hugo VVeıdel (18491899) ıle bırlıkte, son olarak da 1 yıl "Polytechnıkum" rektoru Prof Hugo Rıtter von Perger'ın (18441901) organık kımya laboratuvannda çalışmışür Cevat Mazhar donuşunde 1899 Hazıran'ında açılacak olan Hamıdıye Etfal Hastahaneı Alısı'nde gorevlendınlır Den hastalıklan klınıgı onun şeflıgı altndadır, fakat hastaneyı taratan Alman üp dergısı Deutsche Medızınısche VVochenschrıft Cevat Mazhar adına yalnız "Kımyacı" sanını yakışurmışur "Dr DjevadBey, der Chemıker" (5) Kolaagası Cevat Mazhar Bey 1901 başında Hamıdıye Etfal Hastanesınden Asken Tıbbıye kımya muallım muavınlığıne ve Gumruk Tahlılhanesı sorumluluğuna atandı Daha sonra Sıvıl Tıbbıye ogretım uyelığıne seçıldı, asken ve sıvıl tıp fakulteler 1908'de bırleştınldığınde "Kmnyayı maadın" Mudernsı Nışan Hokasyan Efendı'nın muavrru ıdı Itohat ve Terakkı yoneumı, II Abdulhamıd donemınde ust duzeylerde kadro sahıbı olan devlet memurlannı gorevlennden uzaklaştınnca Kımyager Bınbaşı "rıfatlu" Cevat Mazhar Bey unrversıteden ılk defa aynlmış oldu Terceme ı halı de kısaldı "CevadMazharEfendı 'Bınbaşı' Bıdayetı neş'etmde hmya tahsâı ıçın hukumetı senıyye tarabndan Viyana'ya ızam ve avdetmde Mektebı 1)bbıye[ı ŞahaneJ'ye nasbedıhp ahbı mktiabda kadro hancı bıraküarak elyevm Kımyahaneı Askenye'de mustahdemdır" (6) Dr Cevat Mazhar Balkan ve I Dunya Savaşlarında ozel gorevlerle asken kunyagerbk yaptı Cephelerde buyuk guçlukler yaşadı ve esır duştu (2) Nıhayet, 1917'de Alman ogretmenlenn yanında Darulfununu Osmanı Fen Fakultesı'nın "Kımyagerler Zumresıne" ogreüm uyesı olarak unıversıteye dondu Almanlann 1918 sonunda aynlmasından sonra gorevıru buyuk bır gayretle surdurdu, kımya eğıümındekı boşlugu doldurmak ıçın peşpeşe ders kıtaplan yayımladı (7) Bu donemde Turbye'de kımya eğıtımı modern sayüacak duzeyde, ancak bır teknık ogretım ozellıgındeydı Muderns Cevat Mazhar'ın bıyokımya derslen bu bıüm dalını ogrencılere yet Prof Cevat Mazhar'la bırlıkte Fen Fakultesınden emeklıye aynlan arkadaşlanndan Prof Lıgor Bey (TaranatadısKımyacı, 18751956) Izmır'e hse hmya ogretmern olarak atanmış, Prof Omer Şevket Bey (Ozoncel/Oncel, 18801950) Afganıstan'da açılan Kabü Tıp Fakultesıne ogrenm uyesı olmuştu (14) Oyle sanıyoruz h, Cevat Mazhar kendısıne ıleülen yenı ış onenlerını uygun bulmamış, belkı de Istanbul'da bse ogretmenlıgı gıbı, sozlerın yerıne geünlmesını bır kış boyu beklemışu Ona yardım elını uzatabılecek bır dıger sınıf arkadaşı Parünın Trakya Mufertşı ve Istanbul mılletvekılı Dr Ibrahım Zatı Bey'dı (Ongoren, 18751952) Dıkkatı çeken bır nokta, Cevat Mazhar'ın ıntıhannın Dr Reşıt Galıb'ın ruberkuloz zaturrıeden olumunden (5 Mart 1934) bırkaç gun sonraya rastlamasıdır Dr Reşıt Galıp unıversıte reformunun mımarlanndan ve yurutuculenndendır reformun ılanına kadar Egıum Bakanlıgı yapmışür Dr Cevat Mazhar, aradıgı son destegı Reşıt Galıp'te bulmuş ve onunla kaybetmış olabüır m ı ' Bu soru, başka tanıklıklar bulununcaya kadar cevapsız kalacaktr "Kloru baryum", yanı Baryum klond (Barıı klondum) yenı Turk Farmakopesınde "eczanelerde bulunması lazım gelen ılaçlar" arasında sayümıştır ve zehırlı oldugu ıçın "ayn bulundurulacakür" kaydı taşımaktadır (15) Baryum dıklorıd, Banum chloratum, Chlorbanum olarak da bümen bu baryum tuzu çok duşuk dozlarda kalp ve bagırsak hareketlennı uyarmak ıçın kullanılmıştır (16) Yuksek dozlan ıse şıddetb toksıktr Dr Cevat Mazhar kolayca edınebılecegı bıleşığm tum toksısıtesını, ne yazık kı, kendı varlığma yoneltmışnr Hakkı Şınası Paşa'nın notuna gore Dr Cevat Mazhar kendı damarlanna bır baryum klond enyığı vererek ınuhar etmışür Cevat Mazhar'ın "fecı çırpınülar ıçınde" oldugu bılın mektedır (2) Baryum zehırlenmesının klınık bulgulan bu gozlemle uyumludur Baryum klond, suda kolayca endığı ıçın baryum tuzlannın en toksıklerındendır 1 gr Baryum klond 20° C'da 2 5 ml su ıçınde, kaynar suda ıse 1 5 ml ıçınde çozunur Baryum tuzlan Potasyum elamennnın hucre dışın dan hucresı ıçme hızla gırmesıne neden olur Ozellıkle kas hucrelen bu geçışten doğnıdan etkılenır, kasılmalar, kramplar ve kolıkler oluşur Kalp kasının aşın uyanmı sonucu tehlıkelı hızlı ve duzensız anmlar (ventnkuler takıarıtmıler) ortaya çıkar (17) Dıger yandan, dolaşımdan Potasyum kaybı agır hıpokalemı ıle solunum felcıne neden olur Baryum klondın 70 kgr lık bır enşkınde oldurucu ortalama dozu [LD50] 1 gr kabul edıhr ve bu duzeyde zehırlenen kışı sagaltüamaz ıse bır saat ıçınde olur Dr Cevat Mazhar'ın olum haberı Polikll RESİM I. Dr. Cevat Mazhar'ın Dr. Hakkı Şlnasl hrl'e bl yoklmya Utabmı sunusu odullendınlırken Başhekım yardımcısı olan Dr Ismaıl Hakkı Şınası 1904'te bır ıhbarla hastaneden uzaklaştınlıp Konya'ya surgune gondenlmış, Ittıhatçüar ışbaşına geçınce Bahnye Hastanesı başhekımı olmuştu Dr Cevat Mazhar Unıversıte ders notlannın bır toplu basımını unıversıte reformundan once Hakkı Şınası Paşa'ya (laün harflerıyle ımzalayarak) sundu (9) Hakkı Şınası Paşa bu yıllarda CHF ıçınde oldukça etkıh bır ısımdı (10) ve 1930'da Fırka adına Turkıye mason derneklennın "Buyuk Maşnk"yoneümıne el koyan kışıydı (11) Cevat Mazhar Hakkı Şinasi Paşa'nın sıyasal gucunü bılecek ve onunla konuşabılecek konumdaydı (Retim 1) Hakkı Şınası Paşa'nın, Cevat Mazhar'ın kendısıne armagan etüğı kıtabın ıç kapağının ustune onun ınühanndan sonra (eskı Turkçe) elyazısıyla şu notu duştugunu goruyoruz (Raıim 2) Darulfunun ıslahatında açıkta bıraküan Cevad Mazhar ez her cıhet çok muteessır olmuş ve dahüi vend kloru baryum zerk ederek kendını oldurmuştur Bu, adeta tepkısız not bıze Dr Cevat Mazhar'ın ınnhar yontemını anlatmaktan ote nedenlen konusunda ıpuçlan vennektedır Unıversıte Reformunda, Dr Cevat Mazhar gıbı yaş gerekçesıyle gosterüerek açığa çıkanlan ogrenm uyelennden hekım olanlann hemen hepsıne yenı gorevler venlmışür Çalışamayacak durumda olanlara ıse Cevat Mazhar'ın Askerı Tıbbıye'den sınıf arkadaşı aklıye (psıbyatn) profesoru Dr Rafit Tahsin'e (Tuğsavul, 18701936) oldugu gıbı, destekler saglanmıştır Raşıt Tahsın bınbaşı rutbesınden emeklı aylığı baglandığı ıçın geçım sıkınnsına duşmuş, kendısıne bu durumdakı uç emeklı ogreüm uyesıyle bırlıkte, Saglık Bakanı Dr Rafik Saydam'ın gınşımıyle, (çalışan hekım maaşı 35 hra ıken ayda 75 lıralık) ayrıcalıklı bır emeklı maaşı baglanmıştı (12) Hekım dayanışması, reformda Kulak Bunın Bogaz klınıgtnden aynlan Dr Ziya Nuri Pafa'nın (Bırgı 18721937) aynı yıluı ara seçımlermde Afyonkarahısar mılletvekılı seçılmesıne kadar varmışur Dr Cevat Mazhar Hamıdıye Etfal Hastanesınden aynldıktan sonra hekımlık yapmamış, kendını yenı mesleğıne adamıştır Istanbul'daJa Turk hekımlenn 1919'da oluşturduğu "Etıbba Muahedenet Cemıyet" (Turk Hekımle nlk ve Tedavi Notlan [Dirim] gıbı ge nel tıp dergılennde "şuun" arasında yer alırken, donemın unlu psıkıyatnstlen taraundan yayımlanan dergüerde (Mazhar Osman'ın İstanbul Seririyaü ve Fahretün Kerım'ın Tıp Dttnyası) bu olaya hıç degmılmedı Bızce, aynı yıllar ıçın yayımlanan bır araşürmada Turkıye'de ıntıharla nn buyuk kısmına neden gosterılen olgular (18), Kımyacı Dr Cevat Mazhar'ın yaşamının son gerçeklerı oldu "ıgbırar" (kı nlgarüık) ve "fakruzaruret" (yoksulluk) Kaynaklaz: Yer darlıgından kaynaklan yayımlayamıyonoz Isteyenler yazardan (serefe@superonlınecom) dan veya CBT'nın Internet sayfasından edınebılırler RESİM 2. Dr. Hakkı Şlnasl Pafa'nın Dr. Cevat Mazhar'ın Intlhan Ile llglll efyazaı notu 730/18