Katalog

Sanatta gerçekçilik özlemi V itrinde seıgilenenler sanki yalnızca yassı siyah taşlardı. Biraz daha yaiandan baküdıgında bazılannın delik oldugu fark ediliyordu. Ziyaretçi yazıyı okudugunda ıse yavaş yavaş kuşkuya kapılabiliıdi. "Baük kehanetleri" veyahut da "Azap figürleri" olarak adlandınlmıştı bu ilkel görunumlu parçalar. Bunlar neolitik dönemde güney Sıbırya'da yaşamış olan efsanevı Khaza halkına aitti.. Baykal golü civannda yaşamış olan bu huzunlu topluluk dünyayı bir halka gibi gördüğünden, taşlann delik olması pek de şaşüacak bir şey degildi. Insanlıgın kultur tarihine düzenlenen sanatsal ve derli toplu bir gezi olarak yorumlanabilen ve geçen Mayıs ayında Berhn'de sunulan "Sieben Hügel" ("Yedi tepe") sergisinin açüışından kısa bir sure sonra Khuza topluluguyla ilgili gerçek de ortaya çıkmışü. Bu Sibirya toplulugu gerçekte hiçbir zaman varolmamıştı. Karlsruhe'li sanatçı Klans Heid (42) bu hayalî toplulugu 1995 yılında tasarlamış ve bir "etküeşim yöntemi" sayesinde yakalanabilen buluş sanatından arta kalan kınntılan degerlendırerek sunmuştu. Peki bunlann rümü saçmahk mıydı? Sergıyı duzenleyen Gereon Sievernlch yaptıgı açıklama sırasında bu sozde etnolojik eserlerın en azından tasan sanatı olarak geleneksel anlayışta gerçek oldugunu soylerken bayagı zorlanmışü. Fakat Sievemich yine de gazetecılerin tepkılerıne sevınmış olmalı. Sonuçta hiçbır şey sahtecilik suçlaması kadar etkili olamazdı. Bu da hiçbir dokumarun ve objenın kopyalanma açısmdan guvenirli olmadıgı bir zamanda bir paradoks olarak ortaya çıkıyordu. "Okyanus duygusunu yansıtması gereken Buda'ya aıt ayak izinin gerçek olup olmadıgı da onemsiz" diyor, Frankfurtlu eleştirmen H«nnlng Ritter. "Çünku burada asıl onemli olan ızleyici uzerinde uyandırması beklenen çagrışımdır." kopyalandüar bile "Ben yaparsam, sanattır" diyor dagınık yatagını sergileyip oldukça yuksek bir fıyata bir koleksiyoncuya satan Tracey Emin de. Bu bırazküstahça bir yaklaşım olsa da yine de seri üretimın tekduzeliği Duchamp bu enstalasyonu İçin "Eğer ben ne karşı yapanam sanattır" demlştl. kdşiselligin ve ozgunlugun çaresız bir başkaldınsıdır bir yerde. "Sanat eseri teknik olarak yeniden uretüebilir bir çağ içerisindedir" demişti Walter Benjamin. Aynı tema tekrarlandıkça kalıtesini yitiriyordu kı bunun sanatta bir zamanlar çok onemli bir yeri vardi1 Ozgun duşunce tarzı. Çok yonlu medya dunyasının analızcüeri ıçın Benjamin'in tezi kuşkusuz yetersiz kalıyor. 0 biçem yitıniinden soz ederken "en ıyi duşuncelere sahıp degildi" dıye soz etmekte Kaliforniyalı kultur tarihçisi Hillel Schvrartz. Kaybolan "bizim hâlâ etkiL olup olmadıgımızdır" aslında. • 4 Dijital teknik ve İnternet, sahtecilik ve taklitçilik için sınırsız olanaklar objesine dönüştürduler. ediyor, çünku ozgunlük beklenBu çok az kisiyi rahatsız tanırken, gerçekçilik yaşamın tüm alanlarında eksilmeye devam ediyor. tisinin gerisinde neredeyse hep kokleşmiş bir ozdeşligin oz Özgünlüğün garantisi yok Sanat severler belkı de gıt gıde azaldıgmdan olsa gerek, gerçekçıkğe daha fazla ilgi duyuyorlar. Geometrik sanat stilindeki masa lambası, gelişim yıllannda ortaya çıkan bir usluba gore tasarlanan plastık kitap cildi, Uzakdogu'dan pahalı görunumlu kol saati ve dergi mizanpajlanna kadar bugun her şey kopyalanabümekte, hiçbir yerde ozgunlugun garantisi yok gibi. Belki de yakında tpkı klonlanmış koyun Dolly gibi insanın da bire bir kopyası oluşturulabilir. Yeni olanaklardan ilk yararlananlar tabii ki yine sanatçılar olmuştu, Eski gazete ve diger çoplerle duzenlenen Kart Schwitten'in galerilerde saygın bir yer edinen dadaıst kolaj çalışması ve muze estetiginin klasikçilerinden s a y 11 a n Marcel D u c hampın sıradan ve günluk objelerden oluşt u rd u gu " Re a d y mades" duzenlemeleri sanatçı E l ı i s e Doğu Adalan heykelclkleri ve tinlü isvlçrell yontucu Glacomettl'nln plastlk Sturtevant lert 729/14 lemi yaüyor. "Bir zamanlar ne oldugumuz düşüncesinde kendimizi yeniden bulma arzusu o kadar yogundur ki, bu yapaylık bizi tarihten daha çok sarmakta" diye yazıyor Hillel Schvrartz. Recete bir kez bulundugunda kopyalardan oluşan bir birikim ortaya çıkar ki, bu da orijinalınden daha etküıdır. Tüm eglence parkianmn öncüsü olan Diraaylaııd buna iyi bir ömektir. Eglence biçimlerine gore "Adventureland"den "Fantasyland'de kadar uzananbölumlerde ziyaretçiler gezinin daha en başında "Main Street, U. S. A."da dolaşırlar. Ev modelleri sadece eskı Yankee sokaklanndakı basit kopyalar da degildir, Burada daha fazlası verilmek istenir: Tüm Amerikan kasabalanndaki şiirsel atmosfer ve ortak yaşam biçimi. Pazarlamacılar tarafindan hazırlanan mıtler gelecegin potasından mı çıkanlmıştır? Bunun için bazı kanıtlar gosterilebilir, örnegin saygın galerüer daha çok renkli sanatçılara ait özel sergiler duzenledikleri zaman ziyaretçi akınına ugramaktalar. Clande Monet ne için mucadele ediyordu, Jan Verme«r neyi daha çok arzuluyordu, Vincent Van Gogh hangı konularda meslektaşlanndan daha iyiydi gibi sorular onemsizdir artık. Zapping çagında çogunlukla ılanlar, magazin ve televizyonla ortaya çıkan renkli eserler bir tur imaj biçemi ve sanal ıkonlarda bir araya gelmekte. Hiçbir Mısır prospektusunde eksik olmayan piramitler gibi, bunlar belirsiz zevklere dönuşur ve asla yalnızca gorsel olmakla kalmazlar. Hillel Schwartz'a gore bunlar yaşam dunyasının cangüında bazı baglantılann bulunması gerektıginı açıklayan avuntulu belirtilerin "maddileştirilmiş duşunceleri"dir. Gunluk politika panayınnda ozgun karakter sorunsalının her zaman alaylı bir tarafi vardu:. Oysa bu olgu birçok insanın gunluk yaşamında cıddı hatta endişe verıci boyutlara ulaşmıştır. Kendi bedeninde kendini yabancı hısseden ve cınsıyeünı degiştirmesı gerektıgıni duşundugunde, genelde kendinden şuphe ederek, kararsızüğa duşerek, kendi ozgunlüguyle ilgili urkek sorular sormaya başlar. Bu tur benlik ısüraplan büyuk olçüde git gide daha ivedi hale gelen bir sorunsalla örfuşmektedir kı buna gore nitelik ve ozgunlük kultur veya dinin içinde oluşmalıdır. Bunu kesin olarak bıldiginı sanan da fundamentahstliğe ulaşu, Daha hoşgörülu olanlar kulturel ozdeşlik üzerine yurütülen düşüncelerden kaçınmayı yeğlerler. Fakat onlann da birikimlermde bu konuda verebilecek somut cevaplan yoktur. Alman sosyolog Geoıg Stanth bunu yanıtlayabüdıgıne inananlardandır. Batlı olarak kabul edilen insanlar için uygarlık gelişimindeki ölçütun "degişimsizligin ve eşsızligin uretılmiş bir özdeşligi" olarak kaldıgını soylüyor Cesur bir biçimde çok kültürlü dunyayı haykırsa büe ozgunlük ıdeallerınden • kopamadıgı gibi, çogunlukla dar görüşlülügüne karşı kaçınılmazlıgını da yıtirmektedir. Ve sonunda yeniden "tarihî gerçekçiligini yitirmiş ozdeşlik duşuncesine " dalar ki, ozgunlük arayışı yine baştan başlar. Peki içinden sıynlamadıgımız gerçekçilik arayışıyla ne yapmahyız? Belki de Stauth'un uyansı kritik bir işarettir: Haklı ozgunlük arayışı belki de yalnızca gelenek bilinciyle ayarlanabiür. "Geçmişmi unutan, onu dehşetle tekrarlamalı" diye yazmışü Amerikalı fılozof Gezoge Santayana. Bu tumcede şu mesaj gizlidir aslında. "Ozgunlügu görmezlikten gelen hesabını tarihî gerçekleri dikkate almadan yapıyor demek. Akıl yalnızca kökenler sayesinde varolabilmektedir ve bu ozgunlük duygusunun aslıdır. "Çıplak ve yalnız olan ozgun benlik, surekli kuşku içinde, sürekli yeni dayanaklar arayarak karşımızda durur" diye, Nietzsche coşkunluguyla ozetlemekte kureselleşmiş çagımıza bakışını Stauth Gelecek yuzyıl için bu bilanço oyle bir gorev demeü içermektedır ki bu ne bir egitim planı, ne bir yasa ne de elektronik ag tarafindan yerine getirilmesi olasıdır. Bu gorev ancak kendi gecmışımizi ve yabancı kokenleri tanıyarak ve saygı gostererek gerçekleştinlebüır... Nöd. Sp. 45/2000 Kopyalar orijinallerinden daha etkili tnternet agında yuzlerce kez çoğaltüan tuketim ve trend sunulan, aralıksız olarak vasatlıktan uzaklaştınlarak "gerçek zaman" atraksiyonlan ve o anda gerçekten cool olarak kabul edilenler arasında insan, internet çagında kendisını git gıde daha yabancı hıssetmekte. Gerçekçilıgin, kuüanıcı platformlan, imaj danışmanlan ve iletişim tasanmcüarı tarafindan yaratddıgı bir ortamda "Burada duşunen ve davranan hâlâ ben miyim?" sorusu ortaya çıkmakta. Edimlerimde yalnızca geneük, toplumsal veyahut da psikolojik ve politik bir program mı işlemekte? Benligim tum soyutlanmış istatisnklere ragmen benimle ancak uzaktan bir benzerlik taşıyan ve saydam olmayan bir "Black Box" mu sadece? Bu yegâne soru şuphecüik yarattıgı gibi daha anlamlı olanı ve dokunulmaz olaylann sorunlannı sorgulamaya da itmektedir. Kopyalanan ve degiştırilebilenler imgeleşukçe, bunlann arkasmdaki ozgunlük ve gerçekçilik daha aydınlık, ama o kadar da uzakta ışıldıyor. Kuşkusuz boylece diğer bir paradoks daha ortaya çüayor. Tam da sanatsalhgın bulundugu yerde gerçekçilik ve dogallık çok derinden yansınlmaktadır. Çikolatada saf Alp suru bulundugunu bne surerken koyu yeşil bir yayla manzarası uzerinde mutlu inekleri gosteren bir reklam, romantik doğa ortamı ile masalsı bir ruyayı çagnşunyor. Yalnızca objeler degil olaylar bile ozgunlük ımajı ile daha iyi saulabiliyor. Izleyicilere gerçegi sunmak ve televizyoncuların hiçbir çabadan kaçmadıklannı göstermek için fazladan kullanüan hiçbir kamera masraflı gelmez. Ve beyazcamın yapamadıgını turizm endüstrisi ustlenmekte. Gerçek Kızılderdiler veya Hınt tapınaklan, vahşi doğa veya ozgun halk topluluklan bir çoklan için uzun uçak yolculuklanna katlanmak için geçerlı bir nedendir. Ulkedeki medya kuruluşlan bunlan tıpb batıdaki en gozde halk muzigi eserleri gibi neredeyse tumden standartlaştırarak yapay eğlence tarafından