Katalog

Etkisini yavaş gösteren zehir: Stres Normalde, hayoti tehlike arzeden durumlarda bir özsavunma olarak kısa süreli devreye giren stres mekanizması, günümüzün gerilimli günlük ve çalışma hayatmda daha çok çalışmaya başladı ve hassaslaştı. Aşın gerilimler stres mekanizmasmı çok sık harekete geçiriyor ve x< bedeni zayıflatıp hastahklara açık hale getiriyor. altında yaşama ıse ınsanı ıçten ıçe bır zehır gıbı kemınyor Massachusetts Unıversıtesı ogreüm gorevlılennden psıko log Jean King'e gore son yıllarda keşfedüen ve uzmanla nn "Duyarlaçma" adıru verdıklen mekarmana bedende kı sınyal sıstemını zayıflatıyor Bu durumlarda stres ıçındekı ınsan kendını yanılüyoı ve dıyor kı "benın stresım yok sadece objektıf zorluklara karşı savaşıyorum" Beden ıse daha şıddetlı tepkı gosterıyor ve bedenın uyum eşıgı hızla duşuyor Tıpkı artık tek bır çıçek tozuna karşı bıle hassaslaşan bır alenık ınsanın tepkısı gıbı Boylece gıderek artan stres olaylan ve duyarlaşan bunye sonucu stres hormonlan olarak bılınen adrenahn ve koruzolun bunyeyı altust ettıgıne dıkkat çekılıyor Çunku stres mekanizması sadece hayan durumlarda ve geçıcı olarak çalışmaya ayarlı bır savunma mekanızmasıyken hastalıldı ve çok duyarlı bır ozellıge kavuşuyor ve ışler bu S on yıllarda yapılan araşnrmalar, uzun sureli aşın stres altada yaşamanın saghgı cıddı anlamda tehdıt ettıgını gostenyor Der Spıegel'de yayımlanan bır araştırmaya gore, ışte ya da ozel yaşamda yaşanan sorunlann ne den oldugu stres, kalbe zarar venyor mıde hastalıldanna yol açıyor hafizayı etkılıyor ve bagışıklık sıstemını zayıflaüyor Stresle ügılı ılk araştırmalan 1930'lu yıllarda başlatan Kanadalı bıhm adamı Hans Selye, stresı ınsanlann atlatüklan tehlike ve yaşadıklan heyecanlı anlardan sonra vucudun hayvanlarda da varolan bır genel tepkısı olarak tanım lamıştı Bu tepkı canlının hayatta kalmasını amaçlayan ref leksıf saldın ve kaçma mekanızmasını genebk olarak programlamışü Insanoglunun teknolojı ve o gunden bugune degışen yaşam şartlanyla katlanmak zorunda kaldıgı stres dolu gunluk yaşamdakı stresın ınsan vucuduna etkısını olçmek ıçın ıse şuphesız daha derın araşürmalar yapmak gerekı yor Stresın sağlığa etkısıne yonelık araştırmalann başlatıl dıgı 1930 lardan bu yana araştırma teknıklerı de degısü gelıştı Gunumuzde tukuruk ıçındekı hormonlann ızlennı takıp ederek ya da ornegın norofizyolojık yollarla stres reaksıyonlan"nı olçmek mumkun Araştırmalar Selye'nın saptamalanndan farkh olarak, stresın bıreylerde farkh oldu gunu gostenyor Kadınların erkeklere oranla çocuklann da yeüşkınlere oranla farkh etküendıklerıne ışaret edılıyor Ay rıca stresın msan saglıgı uzenndekı etkısının kışıye gore de farklılık gosterdıgıne dıkkat çekılıyor Strese neden olan şeyler ıse sıralamakla bıtmez Çok sayıda olumsuzluk ya da heyecan yaratan olay ınsan da strese neden oluyor Bılım adamlan sıcaktan soguga do gumdan olume hayal kınklıgından ışte ugranılan haksızkga kadar uzanan durumlarda stres faktorlennın harekete geçtıgını, kımyasal maddelerın/hormonların ureülmeye başlandıgını behrtıyorlar Ornegın çayırda yatarken urkutucu bır sesle başlayan anı korku sonucu Nebennieren kana adrenalın salgılıyor Adrenahn salgüanmasıyla Sempatik linlr sistemi nın ışlevı artıyor, nabız auşı ve tansıyon yuksehyor, kaslar ve beyınde enerjı serbest kalıyor Bedendekı butun rezervler yıldınm hızıyla seferber oluyor Karacıger kaslar ıçın yedek enerjı olarak glukoz ureüyor, kaslardakı damarlar genışlıyor ve kırmızı kan hucrelerı de aktrf duruma ge lıyor Aynı zamanda, daha az onemlı olan etkınhkler ıse azaltüıyor Sındınm, Ureme, enfeksıyonlara karşı savunma Herşey hayatta kalmak ıçm Beyınde koklen olan bu stress mekanızmasının amacı, zorda kalan ınsanı 10 dakıka ıçınde kurtarmak Bu merkez, aynı zamanda açlık saldırganlık ve bagışıklık savunması gıbı etkınlıklerı de denetlıyor Ancak gunumuzde ınsanın hayatıyetıyle dogrudan ıl gısı olmayan bır çok olay da, aslında hayatta kalmayı yoneten bu stres mekanızmasını harekete geçınyor Ornegın vergı denenmı yaklaşügında korkulan boşanma durumlannda duşman avukattan gelen bır dava dılekçesı hatta buyuk ucuzluk kampanyalarında borsanın buyuk ınış çıkışlannda da stres mekanizması harekete geçıyor Kalp çarpın tısı agız kurulugu ya da mıde agnsı gıbı stres ışaretlen 726/8 başlıyor Gunluk streslı yaşamın ıçınde bu tur msanlar bazen stresı sureklı yaşamaya başllıyorlar Beden bır stresten sonra kendını dınlendırmeden, ıkıncı bır stres faktorunu yaşamaya başlıyor Organızma bır sureklı alarm durumuna geçıyor Işte burada akut stres reaksıyonu surea kendını gostenyor Kronık stres denılen dıger uzun sureli ve aşın stres BEYİNDE VE ORCANLARDA ALARM Stres reakslyonlan ve organizmamızdaki CECİKMİŞ TEPKİ "SaMtn veya kama" Isaretterinden bır kac aaklka sonra, organızma Istlkran konımakve v yenlkmmek kln baska değlslmler geçlrlr etklleri ANİ ETKİLERİ Hallhazırdakl tehlike/ tehdlde karfi tepkl olarak, bedenlmlz gtiç ve hızlılık kaynaklannı seferber eder Duyulan aa azaltılır. Düşunme ve anı yeteneğl hıılanır. Cözler Cöz bebeklerl, muhtemel tehllkelerl daha tyi gorebttmek Içln bilyUr Akdğer Brottflar genlfler, nefes almaııki ' lafir. Oğerter daha çok ofa//erf ("*" " ahr. Kalp r*ST aln A Kan basma ve nabız artar. Kalp bedene esktra daha çok okslfetı ve şeker pompalar. Anı ve öğrenme merkezl hlpokampus, stres üzerinde çalısmak Içln akthre olur. Bagısıklık İİsİeml Enfekslyonlara karşt savunma azaı nradğer Yag oiflmlnde depolanan enerjl küf lanılablllr eneıjl maddeslne donüştti L BöbrekhstUbezler kortlsolu dısan vererek slnqMm ve bagışıklık »ı azaltır. Clnsel ı ] kuF* I CHgojen blçlmlnde gllkoza çevrtllr, kas okslfen verlllr. Bobreküstu beMk* Bu bezler "saldın veya kaçs" hormonlan olan katekolamm salgıhr. Dalal Kaslara daha çok oksljen tasımnası ıan, dalakhr, sünger blçlmlnde dtpo ettlğl alyuvarlan çoifaHarak dısan vertr. Bağırsak ve mesane ^ Slndlrlm dunır ve böyiece tasanvf len enerjl kaslara gonderlllr. ' , ', Kaslar He beslemek Içm genlfler •• Uzun süren stres durumlannda ahselllk hormonlann ürethnl azaltı KRONİK ETKİLER 1 tğer stres tepklleri çok sık ortaya akıyorsa, bu uzun sürede zararlara yolaçabfllr. Korthol zamanla beyin hücerelerlne zarar verlr ve kosullara göre algılamayı azahır. Tukenmlsltk, gerglnllk/ kızgmlık ve depresyon tehllkelerl ortaya çtkar. Kan beslenmeslnln azalması mMe ve bağırsaklarda sorunhn çikartn. Kan damarlan, büyvk kashm daha Kan t Kanama özelllğl azalır/amaç örneâln yaralanma du nımlan Içln çabuk pıhhhsma özeltığl artar. Saçlar ronrım m. Bağifikhkshteml Savunma hucrelerlnln tekrar tekrar frenlenmesl bagısıklık sbtemlnln zaydiamasına yol açar. # »x ==. ı». ı ••• ı«.ıı ı Kan damarlan Hayvanlan/ canhHntdaha tthtikell gosterdlğl Içln, bedendekl bOtim tnllarve saçlar dlklHr. Ytikselen kan basma ve kalp vuruslan kan yolhnnın esnekllğlnl azaltır.