Katalog

Biyoteknolojide son gelişme: Cen Çİpleiİ Herhangi bir doku örneğinden alınan binlerce genin ne durumda oldu roçıpler bundan once gozden kaçan 3 genı daha ortaya çıkarttı ğunu kısa sürede saptayan DNA çiplerl temel biyolojiyi yeniden şekillen Young,'Uretkenhgımız buyuk olçude arttı' dıye konuşan 'Nevarkımıkroçıplenngerçekyaran sıstemınbudirecek. Ancak bilim adamları bu mikroçiplerin veri denizinde boğula tunu hakkmda koklu sorular sorabüdıgımız zaman ortaya çıkacak Hâlıhazırda herhangi bır organızmada yalnıza 6 cağmdan korkuyor. genın nasıl duzenlendıgını anlayabılıyoruz Eğer duzenleundan 5 yıl once Calıfornıa Santa Clara'da yenı kurulan bır şırket bıyoteknolojıyı temelmden sarsacak yepyenı bır urun gelıştırdı Şırket mıkroışlemcı uretımınde kullanılan yontemlerden esınlenerek transıslor yerıne DNA ıçeren bır mıkroçıp urettı Bunlann konvansıyonel mıkroçıplerden başlıca farkı süıkon uzenne tran sıstor yerıne cam uzenne DNA soudalan yerleştırümesıydı Şırket yetkılılerı bu gen çıp lerının pıyasaya çıkar çıkmaz sansasyon yarataçagını, doktorlann vazgeçemeyecegı bır test aracı olacagını duşunuyordu Kaldı kı teknısyenler, hastadan alınacak bır doku ornegı tarayıcı ve soz konusu çıp yardımı ıle doku ıçerısındekı hucreleruı gızlı yaşamına üışkın aynnülı bügı edebüecek hangı genm aktıf hangısının suskun durumda oldugunu anlayabılecek Koruyucu hekımlık alanında sıstematık bır pobtıkanm uygulanmasına olanak tanıyan bu buluş sayesmde Affymetrrx ısımlı şırketın hısse senetlerı temmuz 1996 yüından mayıs 2000 yüına dek geçen surede yuzde 2 700 oranında deger kazandı Bu başan pek çok rakıp şırketın daha bu alanda şansını denemesıne yol açtı Bugun pıyasada degışık markalarda DNA mıkroçıplerı bulmak olası Butun çıplerın dayandıgı ılke aynı cam, 20 ıle 100 mıkron çapında mınık noktalardan oluşan bır ızgara ıle kaplanır Noktalann her bın DNA'nın kı sa dızırunın mılyonlarca kopyasını ıçerır Bu arada bır bügısayar DNA dızınlennın bulundugu yenn ızını surer Net bır goruntu almak ıçın büım adamlan ornek hucrelenn habercı RNAsını (mRNA) aynştırdıktan sonra enzımlerden yararlanarak mRNA molekullerınm mılyonlarca kopyasını çıkartır Bunları floresan boyalarla ışaretledıkten sonra parçalayıp kısa parçacıklar halıne getırırler Uzerı ışaretlı parçacıklar çıpın uzerınde yıkanır ve 24 saat ıçınde, mukemmel bır genetık uyum saglayıncaya kadar çıplerın uzerıne üısürümış DNA sondalanna çarpıp durur Noktalara monte edümış sondalar tamamlayıcı mRNA yanlanna gelınce parlamaya başlar Noktalar ne kadar çok parlarsa hucrede o kadar fazla mıktarda mRNA oldugu anlaşılır B sıstemının çok pahallı olması doktorlann elde edılecek sonuçlan nasıl degerlendırecegını büememesı bu teknolojının yayılmasında en buyuk engel olarak goruluyor Seattle dakı FVed Hutchınson Kanser Araşurma Mer kezı'nden Lee Hartwell ınsanlarm karmaşık bır ureme modelıne sahıp olduklannı behrterek genetık hastalıklann çok çeşıtlı mutasyonlar sonucu ortaya çıktıgına dıkkat çekıyor Ornegın tasuk fıbroz denılen geneuk hastalık 1 000 den fazla mutasyona baglı Dıyagnostık (teşhıse yonelık) bır çıpın butun bunlan goz onunde bulundurması gerekıyor Kuşkusuz doktorlann DNA mıkroçıplennı rutın olarak kullanmalan yular sonra gerçekleşebılecek, ancak deneysel bıyolojı şımdıden kok lu bır degışım geçırıyor Mıkoçıplenn bılımsel çalışmalan buyuk olçu yıcı devrenın tumu hakkmda bügı edınebürrsek boyle bır gen harıtasınm yardımıyla cıddı hastalıklar ıçın üaç gelısürmemız çok kolaylaşacak' dıyor VVashmgton Kırkland'dakı Rosetta Inpharmaücs'den Timothy R.Hughes ve Matthew }. Marton son gunlerde boyle bır hantanın nasü hazırlanacagı konusunda bır açıklama yaptı 700 çıpten yararlanan büım adamlan maya hucresındekı tum genlerm 300 farklı / şeküde altust edüdıklen zaman ne olduklannı olçtuler 279 genı ortadan kaldırarak hucreyı 13 farklı üaç üe yıkadüar Buçalısma 8 adet maya genının fonksıyonlarını ortaya çı kartmaya büınen bır üacın hedef kıtlesını ortaya çıkartmaya ve kolestrol uretımı konusunda etkın olan yenı bır ınsan genı hakkmda bügı edınmeye yonelıktı Mıkroçıplerle ügüı araştırmagehstırme çalışmalan surdukçe DNA sondalanrun monte edüdıgı noktalar yavaş yavaş kuçultu çıp başma duşen gen sayısı arttı bıyologlarm aygıtı kullanma alanlan gıderek genışlemeye başladı Fodor "Artık tek bır cam parçasma 60 müyon sonda yerleşurebılıyonız" dıye konuşuyor Fodor a gore ınsan genomunun tumu 200 veya 300 cam parçası na sıgabüecek Kaldı kı Affymetrıxın yan kuruluşu olan Perlegen, gelecek eylul aymda 50 kışıden ahnacak kromozomun ıçerdıgı genlerm hantasını çücartmayı planlıyor Boylece bu şeküde ınsan evnmınm geçırdığı evreler tesbıt edüebüecek Ne var kı Young ve dıgerlen bu konuda Fodor kadar ıyımser degü çunku bu karmaşa ıçınde ortaya çü<abüecek yanlışlıklar gozden kaçabüır Hughes ve Marton geneük profillenn dogru olabümesı ıçın yuzbınlerce ventabanı üe karşüaştırüması gerektıgıne dückat çekıyor Boyle bır verıtabanının boyutu her profü 50 megabayt verı ıçerdıgı ıçın tahmınlerden buyuk olabüır Bu durumdd Affymetrıx'm hazırladıgı verıtabanını Cornmg'm gelıştırdığı ventabanı üe karşüaştırmak ıçm nasü donuşturebüırız" dıyen Young konuyla ügüı ongorulenru şoyle düe getırıyor Aynca bır genın dıger bır gen uzenndekını eüasını nasü kodlayabüınz9 Butun bunlar olasüüc hesaplarma dayalı Oysa bıyologlar nedensonuç baglammda konuşmaya alışkındır Demek kı yenı bır matemauksel dü gerekecek Butun bu gelış melenn sonucunda DNAlann karmaşüc kımyasmdan bu kadar zengın bır yaşamın nasü ortaya çıktıgına üışkın yenı teonler dogabüecek" Reyhan Oksay Kaynak Scıenofic Amencan Şubat2001 Affymetrıx bugun ydda 100 bınden fazla çıp uretıyor Uretım aşamasında her seferınde bır adet nukleotıd olmak kaydryla ışık maske ve ışıga duyarlı kımyevı maddeler kullanılarak gelıştırılen DNA sondalan çıplerın uzerıne yerleştırüıyor Agılent Hıtachı ve Protogene Laboratuvarları ınkjet yazıcdarda degışıklık yaparak, mavı, kırmızı, san ve sıyah murekkep yerıne A, T,G ve C nukleoüdlerı puskurtmesını sagladı Canon buble jetlerı DNA dızınlennı bınkterecek şeküde ayarladı Cornıng, Motorola ve Incyte Geno mıcs mıkroskop camlannm ıçıne mıkro damlacıkları buyuk bır hassasıyetle yerleşnrecek robotlar gelıstırdı Şırket ler, goruldugu uzere her turlu ursaü degerlendırmekle bırhkte, henuz hıçbın tibbı teşhıste kullanılack mıkroçıpı onay ıçın Amenkan Gıda ve Üaç Daıresı'ne sunamadı Gençıp 726/14 de hızlandırdıgını soyleyen VVhıtehead Insutute for Bıomedıcal Research'den Richard A.Yoang, arakk 2000 tanhınde mıkroçıplerden yararlanarak spesınk bır proteını kontrol ettıgı bılınen 7 maya genını bırkaç hafta ıçınde ortaya çıkarttıklannı büdırdı Oysa aynı çalışma konvansıyonel yontemlerle bır büım adamırun 30 yılını alıyordu Aynca mık