Katalog

FITOTERAPI: Bitkilerle tedavi Bitkilerin kesin etkinliği gösteren bilimsel çalışmalar yapılmaktadır. Ancak bu eksiktir ve bu nedenle bitkisel ilaç yazarken ve kullanırken, bazı kurallara uymak gerekir. Kerem Cun*, M Zekı Karagulle** 1 ^ \ 2 0 yuzyıllarda kımya ve bıyokımya bı \l«lımlerındekı gelışmeler ılaç sanayııne % ^ b u y u k bu ıvme kazandııdı bu sayede etkınlık zaraısızlık VP kalıte prensıpleıı berumsene rek analıtık toksıkolojık farmakolojık vo kdınıt çalış malar sonucu laboratuvarldrda tıbbın ıhtıyaçlarınd ce vap veren pek gok üd<, gelıştıı üdı (1) Yıne de ozel lıkle geçen yuzyılda uretılebılen ılaçlarm bırçogu ancdk bıtkibel kokeıılı olabıldı Ornegın soğut ka buğıından uretılen aspirin, yuksukotundan elde edıleıı dıgoksın Lmahn ı bıtkısınden çıkarüan kinin, haşhaştan elde edılen morfin gıbı (2) Gunumuzde &e mevcut ılaçlarm 1/4 ı bitkisel kokenlıdır ve bunlann bır çogundd bıtkıden el de edümek ıstenen etken madde laboratuvar ortamında kopya edılmektedır (3) Bıthien kuilanarak hastalan tedavi etmek yaklaşımı şeklmde açıklanabüen "ütoterapi" terımmm ılk Lez 1870 1953 yıl lan arasmda yaşarruş Fransız hebmı Henri Leclerc taraundan La Presse Medıcal adh dergıde kullanüdığı ıddıa edılmıştır (1) Oysa bu tarıhten çok onceleıı heı ne ad altmda olursa olsun bıtküerm sağhğı korumak veya gen kazanmak ıçm taııhm her do nemmde her toplum tarafından kullanudığını gormekteyız (2 3) Bu konuda ılkyazıh belge olan M O 3000 yıllanna aıt Nuıova Tabletlen Mezapotamya da kurulan Sümer, Akat, Asur uy garhklannda bıthsel ve hayvansal ılaçlarla tedavılerm mevcut oldugunu kanıtlamaktadır M O 2500 yıllarmda Çin Tıbbıyla pa ralel bır gehşme ıçmde olan Hint Tıbbmm onemh temsılcüermden gunumuzde halen geçerhhğmı turduren bır üp aktmma (Ayurveda Tıbbı) ısım veıen Rig Veda, eserlermde 1000 e yakm şıfah bıthden bahseder MO 1500 yıllanna aıt Eber Papırublanndd Mibirüakı bitkisel tedavıler ve mumyalama teknıklen anlatılır o gunlerde yaygm olan anuph dızante nye karşı koruyucu olduğuna manılan soğan ve sanmsağm gunluk yemeklennde yeterh nvktarda olmamav nede nıyle puamıt mşasmda gorev alan ışçılenn çahşmayı reddettklermden bahsedılır Yunan Tıbbmm onemlı ısımle rmden Eskulap ve modern ubbın temeh olarak kabul edılen Hipokrat ttaplannda 400 e yakm bıtbsel ılacı an latır Bızans donemmde Diascortdes llaçlar Bılgısı adlı btabı yazınış bu htapta Anadolu ve Doğu Ulkplmnın tıbbı bıthlerı hakkmda bılgılere yer verır Islam Uygarhğı donemmde 200 e yakm şıialı bıthden bahseden bır kopyası Orhan Gazı Kutuphanesmde bulunan Kıtab al Saydalaü al Tıp adh htabm yazan Ebu Reybaa 16L>0 h yıllara kadar referans kıtap olarak kabul edılen 800 hayvamal ve bıtbsel tedavıye gondeıme yapan Tıp Kanu nu adh e^eıı yazan İbnı Sma (Avicenna) vo Al Gafini bitkisel üp konusunda onemh eserlere mıza aünuflaı dır 16 yuzyıldan t>onra Avrupa dajobn Gerard, John Parkinson ve Nicholas Culpeper gıbı hehmlerlec ~ zacuaı da bıtkılorle tedavıler ustunde çahşmışlardır (1) Aynı donemde (gunumuzde hala bazı kesımlerde destekbulan) The Doctrme ofSıgnature (ışaret doktrını) teonsı ortaya aülmışür (1 3 4) Bu teorıye gore bıtkının şekh ve tengı tıbbı etkılerp ışaret etmek teydı Orneğm kalbe benzeyen bır bıtb kalp habtalıklarmda bı mızı renkh bır dığen kan hastahklannda kullanılmaktaydı Öncelen sadece bith vardı! Yan etkiler veri bankası Çeşıtlı kuruluşlar bu denlı toksık olabılen ve bır o ka dar da rağbet goren şıfdlı bıtkılere belü standartlaı getır meye ve fıtoterapıyı bır ototerapı olma şeklmden çıkarma ya çahşmışlardır Bu tur gırı^ımlerın en çok yapıldıgı ulke lxıgilteredu Exeter Unıversıtesı vc Ulusal Medıkal Herbalıst Enstıfusu uygulayıcüar tarafından bıldırüen yan etkıleıırı kaydedüdıgı bır verı bankası olan yeşu kart sıstemmı oluşturmak ıçm çaba sarfet mektedır Yıne aynı enstıtu ve dığeı bazı merkezler pato lojı bıyokımya fdrmakolojı faınidkog nozı fızyolojı botanık beslenme klınıktanıve dıger komplemanter tedavi yontemleı ım kapsayan 4 senelık bır kurs duzenlemekte ve mezunlarına tum ulkede geçerlı herbalıst dıploması vermektedır (2) Benzer çalışmalaı Amerıka ve dıger bazı Avrupa ulkelermde de yapılıyor Pekı bu kadar çabanın amacı nedır 9 Arneı ıka da Ulusal Kanser Enstırusu tarafından kanserde etkılı tedavıyı bulmak ıçm yapılan araştırmalardd son 10 yılda ıncelenen 53 000 maddenın 37 500 unun bıtkı (36 000 tanesı kara lbOO tanesı denız bıtkısı) olması (3) 1983 1993 yüları ardsuıda tanım lanan ılaçlarm YA0 nm bıtkıler Muhtemel Sorua den koken alması ve bunlann Amerıka da reçete edılen ılaç Hepatotoksısıte lann oo50 sını oluşturması (3) Almanyada 7 en çok satan re Bitkisel tedavırun ettemm çetelı üacın lısdnslı Hypencum ınhıbısyonu Perforatum (Sarı Kantaron) pre Kandina zamanını degtştınr paraü olması (17) konvansıyo nel tıp çevrelerının her ne ka Adıüfetkı dar fitoterapıyı alternatıf tıp me Bitkilerin bu konuda etkılen totlan ıçmde kabul etseler de tam bıbnmedıgı ıçm bırlıkte bıtkıt>el şıfaya ınandıklannı kulldnımldrı tavsıye edılmez gostermektedır Adıtıf eüa ılen sedasyon Sonuçta bır tdrafta tum temel Nobet eşıgını duşurur lerını büımsellığe otuttmuş gu Adıtıf etkı komd numuz tıbbı dıger tarafta bılım Antagonıst etkı sellıkten/kalıteden uzak kay naklard dayamlarak uzman Dıuıelık etkısme antagonıst kontrolu olmadan başlanan etkı (10 11) standditldrı belırlen Kan şeker duzeyını degıştırır memış ılaçlarla yapılan tedavi Son yıllarda sentetık ılaçlarla meydana ge lebılen cıddı yan etlalerın yol açtıgı medıkal ve ekonomık sorunlar ydrdtıcıları arasında ulusla mrası ılaç sanayımın de yer aldıgı endustrüeşmış ulkelerdekı çevre kırlıügının guçlendırdıgı ekolo jık yaklaşuTildi ve hareketler kuratıf tedavüerı he nuz mumkun olmdydn bır çok kroııık hastalıgın oluşturdugu tehdıt ve dogallıgın her zaman etkılı ve yan etkıden drınrnı;? olduğu duşuncesı gıbı bır çuk faktoıe baglı olarak bitkisel tedavi tekrar popüler hale geldı (5) 1997 yılında Amenka Bırleşık Devletlerı nde bitkisel ılaçlaım bdtışımn bır onceka yüa gore %59 luk bır artış gostermıs. olması (6) hastaların %3 5 lık bır bolumunun ternel tedavi olardk sdde cc bitkisel tedavi alıyor olması bu tedavıler ıçın yalnız Ame rıka da yılda 3 24 mılyar dolar (7) lngütere de 40 mılyon ster lın harcanması (2) Dunya Saglık Orgutu nun ınsanların %80 ırurı doğal tedavıye ınandığını dçıklaması bu popularıte nın ıyı bır gostergesıdır Halen bitkisel ılaçlara gonul veren bır çok hasta bitkisel ıldcını aktaıdan aldıgı bıtkıden veya bıtkı parçalanndan kendı mutfagında hdzırldr ve genelde doktord veya dığeı bır uzmana danışmadan kullanır (5 8) Dığeı yandan konvansıyonel sentetık ılaç uretımı kalıtesmde ve standartlar temelınde bitkisel ılaç ureten fırmalann sayısı da gıderck aı tmaktadn Herbalistler (bitkisel tedavi uzmanları) bıtkı tedavi sınde sadece etken maddenın ızole edılıp verümesını amaç layan konvansıyonel tedavımn aksıne maksımum etkmın bır butunsellık ıçınde ortaya çıktıgım bıtkının tum bıleşenlerırun olumlu etkı uzerınde bu payı oldugunu savunurlar Onlara goıe saflaştırümamış bıtkının kullanımı bıtkıyı oluşturdn maddelerın bırbırını notralıze etmesı sebebıyle yan etkı ola sılıgını azaltmaktadır (2 3) Ancdk unutulmdmdlıdır kı dogal olan her zaman gu venlı olan demek değıldır (3) Pek çok bıtkı yuksek derece de toksıktır VP dıger tdrridmlayıcı tedavi yontemleıı ıçmde fı toterapı yaıı etkı ve toksısıte yonunden çok daha fazla rısk ta şır Yapılan bır draştırmada Kuzey Amerıkdda bıtkılerden zelıırlenenlerın sayısının hayvanlar tarafından yaralananlar dan daha çok oldugu ortaya kondu (4) Lıteraturde ıse kuüa nılan şıfdlı bitkilerin bır kısmının hepatotoksık oldugunu ka mtlayan çeşıtlı çalışmalar (5 9 10 11 12 13 14) ve zaman 761/4 man olumcul oldugunu gösteren vaka sunumlan (15) vardır Bu tur hır tedavmın dırekt toksık etkısınden bdşka hastanın kullandıgı dıger konvansıyonel ılaçlarla tehlıkelı boyutlarda etküeştıgı bılınmektedır (16) Tabloda bu etküeşımlerden en ıyı bılmenler gosterüı yor Bitki Schınacea kullanımı r Etkfleştifi Droqr Anabobk steroıdler Metotrexate Amıodctron ketokonazol NSAtD VVdrtarın 0<îtro]en koıtıkosteroıd everfew Feverfew sanmsdk gınseng gınko zerıcelü Gınseng Hypencum Perforatunı MAO ınhıbıtorlen ve SSKI lar Barbıturat Antıkonvulzıfler Beruodıazepımler Kortıkosteroıd sıklosponn gıbı ımrnunstırnulanlaı Spı ınolakton Valenan Adaçıçegı yagı boıage Kava Echınacea (ımmunstımulan) Meyan koku Iıiiulm sulfonılure bıguonıdleı Karek gınsenq Bitkisel ve konvenslyond iloçlar amsmdakl etklleşlmkr