Katalog

Maddenin yeni bir halini Ö Ü Ü kesfedenlere ödül verildi DL Amerikalı ve Alman bilim adamlan arasında paylaştırılan Fizik Nobeli'ne değer görülen keşif, hassas ölçümler ve nanoteknoloji gibi alanlara devrimci uygulamalar kazandıracak. sveç Kıalıyet Bılımler Akademısı 2001 yüı Nobel Fızık odullerını Eric A. Cornell (JILA ve NAST Boulder Co lorado ABD) Wolfgang Ketterle (MIT Cambrıdge Massdchhusetts, ABD) Carl E. Wieman (JILA ve Unıv Colorado Boulder, ABD) arasında alkdh atomlannm seyreltık gazlannda BoseEmstem yoğuşumunu başardıklan ve bu yoguşumlann ozekklerı uzennde daha once yapüklan temel çaiışmalar ıçm payldstırmaya kaıar vermıştır (Basın bildirisinden) Bugun uzay zaman ve maddenin pek çok o/elığmı anlamamıza ve denetiememıze esas olan kuantum fizığıne ana rahmı ışluvı gormuş olan Carl Wleman ve Eric Cornell araştırmalanm açıkhyor. Üitt sol ve sağ Usttekl reslm. Sağ altta Ise Dr vVolfgang Ketterle. karacisim ışımasının ılk doğru ıfalerıne ılışkın onemlı sonuç veren başka hıç bır çalışması olmanır Işte bu bu BE yoguşumudur Bu olgu aslında 20 yuzdesının ebelığmı tam 101 yıl once bugun (19 Fkım) Max dı) Bose Eıasteın (B F) ıstatıstıgı olarak anılagelen bu model yılın başlarında daha kuantum fızıgı faııtazılıkten bümecehge Planck yapmıştı (bbk CBT 18 Ekım 2000 ve TUBITAK Bıhm ve dalga fonksiyonları herhangi ikisinin degiftokuşu alteıfı etmeden once Hollandaü fızıkçı Heike Kamerlingh Teknık Ekım 2000) Albert Eınsteın 5 yü sonra Planck ın kapa tında simetrili olan, tamsayı spinli pârçacıklaı ıçın ge Onnes ın keşfettığı üstüniletkenlik (1911) ıle daha sonralalı bır hacımde kıstırılmış ışıgın akrup verılmesı ıçın gelıştırdığı çerhdır (elektron gıbı opınlerı buçuklu olan parçacıklar ıse 11 Rub fızıkçı Pyotr Leonıdoviç Kapıtsa nın ke^fettığı üstünaenerji ve eyleıtı kuantumu kavramlannı serbest haldekı kaışıtsımetrüı olup atomlann tabakalı yapısını doguran Paulı ıl kışkanlık (1938) olgularında gorulmuştu Ancak her ıla olgu ışık ıçın de geçerlı oldugunu gosterdı 1917 dea de Planck ba kesı bundan üerı gelır) Bellı koşullar altında bu tur sıstemle da k^umaşık yapüı ortamlarda ve ortaınm yalruzca bır parçağıntısını yepyenı bıı b a h ş açısıyla (yıllar sonra laser/maser rın tamamen aynı fızıksel ozehklere sahıp olarak topluca birsında kendısıru gosterır Oysa laser/maser ışını saf bır B E yoyapüımırıa temel olacaktı) elde ettı Bu 1915 yılında tamam likte davranmalan soz konusudur Orneğm bellı frekans guşumudur Işte Cornell Ketterle ve VVıeman (ılkı ve uçuncu ladığı genel görelilik kuramından sonra gınştığı bizleştirilld/ıenkte ışık vermeye hazır olan bır atomlar topluluguna o su bırlıkte) 1995 te sodyum (Na) ve rubıdyum (Rb) gıbı alkalı miş alanlar uzerme çalışmala renkte bır foton gondenrsenız atomlarm tumu o ' fotonla ay elementlerının seyreltık buharlarının ozel bır sogutmayla doğ nna aıa vererek kuantum fızıgıne nı renk yon polanlma ve tıtreşım evresınde olan fotonlar sa rudan ve saf BE yoğuşumunu sagladüar Bu sureçte ıkı elebelkı de son donuşu olabüırdı lacaktır Bu bır laseı/ınaseıden başka bır şey degıldır Artık man bulunmakta Bırıncısı sogutma ıkmcısı topluluk Ancak 1924 yümda Hındıs oluşan foton akımı tıpkı bır sel gıbı olup Iııç bırı dıgennden Maddesel parçdcıkların BE yoguşmasma ugramalan ıçın sı tandan Dakka (şımdı Bengla bagımsi7 hareket etmez sonkı tumu tek bır ne<;ne gıbı davra caklıgın atomlann kutlelerıne ve topluluojun yoğunluguna deş'ın başkentı Dhaka Uruversı bağlı bır değerın altına ınmesı geıekır Bu değer genellık tesınden genç bır fızıkçı olan Sat le 0 1 mKm (mılıkelvın) altındadır (1 mK 273 16 r C nın yendra Nath Boseden bır makale yanı mutlak sıfırın 0 001 "C ustudur) Bu sıcaklıkta atomlaaldı Bose, ışık parçacıkları olan rın hızları artık sanıyede bırkaç kılometreden bukaç müı fotonları ozel nıtelıkh parçacıklar metreye ınmışür Butun ış bu yavaşlamayı sağlamak ve ye olarak duşunerek bunlarm ıstaüs terlı sayıda atomu bır arada tutabılmektedır Sogutma aşa tık mekanığını (termodındmığm ması 1990 ların başlaıında atomlar zıt yonlerden ozel la mekanık terrıelı) gelışürıyor ve ser ışınlarıyla yavaşlatılarak saglandı (Nobel 1997 CBT sa sonuçta Planrkm karacisim bayı 555) ancak yavaşlaülarak laser kapanlarına kıstırılar cjıntısına vaııyoıdu Bunun one atomlarm sayısı çok azdı Bu yılın Nobel odulune goturer mını hemen kavrayan Eınsteın In çalışmalarda ıse kapanlara B E yoğuşumunu rahatlıkla sağ güızce yazılmış olan makaleyı layacak sayılarda atom kıstırılabıldı Bu ıse ozel duzenek hemen Almancaya çevırerek lerle oluştuı ulan elektromanyetık ve salt manyetık denetırr prestıjlı Zeıbchııft fuı Physık dermekanızmalan gelıştırılerek sağlandı * gısıne gonderda Ardından ken dısı aynı yontemı benzerı fızıksel „ , , „ . Reslm 2. Kapandan "damlayan sodyum BE yoğusumları. Resmln gerçek boyutları 2,S mm S ififit. cc I f R Omur Akyuz, Yedıtepe Unıversıtes Reslm 1. BE yoğusumunun rübldyumda gellflml. Toplulukta yoğuşuma katılan atomlann sayılan, solda yoğufumun baflamaundan hemen Once, ortada yoğufumun başlangıcında, sağda Ise yoğufumun tamamlanmasınm hemen ardında gösterilmekte. ozelıkler taşıyan maddesel oz, ,, , d e s parçacıklara da genelleştı ren ıb makale yayımladı (Ne yaZ1k ^ Eınsteın ın fizığm temel *) Olayın gelışımı ve ılgınç bır gorünumu resmlerde goslenlmekte Ashnda bu yoğuşumun en onemlı ozelhğı olan topluca uyumlu olamı hırhkte davranma yı daha sonrala bır yazıda gcrcklı on bügıylc bırlıktt ve lesımlerıyle sunacağım 761/14