Katalog

Gönülden Bilime nın hastalıga yol açanla yer degışürmesı amacıyla ınsan yumurtasına yapılan mudahale, dogacak çocugu ve bu çocuktan doğacak nesıllerı saglıklı Idlacak Boylece aıle bıreylen, kendüennı nesıller boyu tehdıt eden kanser, ateroskieroz, şızofren gıbı hastalıklardan kurtulacak Manıtoba Unıversıtesı'nden bıyoetıkçı Art Ahmet Inam Akılla zorumuz ne? *\ Akılla zorumuz var, akıldan zorumuz yok. Akıl teorilerinden, akıl betimlemelerinden, bilimde, mantıkta, günlük yaşamda akla gösterilen yerierden zorumuz var. Aklı ne küçümsüyor ne de yadsıyoruz. Orada o. Onun üzerine konuşulanlardan, yazılardan rahatsızız. Neden? Bakın, Aristo, klasik mantığın kurallannı ortaya koymadan, Herakleitos Logos'tan söz etmeden once, insan, aklını kullanmıyor muydu? Aklıyla yaşamını surdurup, doğayı, yaşadıklarını açıklayabıliyor, yorumlayabiliyordu. "Akıl"la, akıl üstüne söylediklerimizi birbirinden ayırmak gerek. Zorumuz söylenenler üstüne. Mantık okuduğumuz için akıllı değiliz, aklımız otduğu için mantık okuyoruz. Mantık, kendinden önceki, yüzyıllarca süren insan düşünme etkinliğini kristallcştiriyor, bu etkinliğin modelini oluşturuyor. Mantık, tumuyle, tamı tamına, insan duşunme sureci her neyse, onu yansıtamıyor; bir resmini sunuyor yalnızca. 0 resimden yararlanarak duşunmenizi geliştirebilirsiniz, boylece mantıktan yararlanma olanağına kavuşmuş olursunuz. 0 resmi goren, ınceleyen, "okuyan", anlayan herkes "doğru duşunme"yı, "aklını kullanmayı" oğrenemeyebilir; oğrense de uygulayamayabilir. Akıl, teorilerden, onun adına ortaya konmuş kurallardan, ilkelerden, sistemlerden daha fazladır. Işte, teori oncesı akılda bir zorumuz yok. 0, orada. Batı insanı, yaşadığı yaşama gozden geçirebilmiş, tartışmış, kendi deneyimlerinden, birikimlerinden yola çıkarak, yaşamını değeriendirmış. Bu çabasında, duşunsel sureçlerinin temeli olan "akıl"ın yonjmlannı yapmıs; akılla, bılim, akılla ahlâk, akılla sanat arasında ilişkiler kurmuş. (Omeğin Kant) Ortaya koyduğu akılla, kendı hayatına ışık tutmaya, kendi hayatını yorumlamaya çabalamış. Bize felsefe kitaplarında anlattığı akıl, kendi yaşam bırikiminden, deyim yerindeyse kendi yaşama dunyasından (Lebenswelt!) gelen akıldır. Kendi yaşam biçiminın ortaya çıkardığı akıldı. Doğrusu, akıl teorisidir. Dikkat edilsin, burada saf dil bir akıl göreceliği yapmıyorum. Teori öncesi akılın ortaklığından kuşkum yok. Bu teori öncesi akıl, farklı teorilerie anlatılıyor; bu teoriler dayandıklan külturel, politık, ekonomik ahlöksal çerçeveler içinde sunuluyor. Kaynak, bır resımler farklı. Kendi yaşamı dunyasından yola çıkarak, kendine ozgu bır tavırla, kendine ozgu akıl kavramını ortaya koyabilen insan, akılyaşam bağını kurabilmiş bır insandır. Aklı yorumlayabılmek, akıl modelleri oluşturabılımk, bu modelleriel duşünebilmek, eleştirebilmek insan aklının buyuk bır ba~ şarısı. Bızim gibı ulkelerin trajedisi burada: Yaşamamızdan kaynaklanan, onun pınanndan akıp gelmiş duşunme teorilerimız yok Yaşamamıza yakışan aklımız yok! (Tersi de doğru aklımıza yakışan yaşamımız yok!. Çünku, akılla derdimiz yok, akılla zorumuz yok. Akıl budur demışler buyur edip almışız. Bize sunulan akıl resmini akıl sanmışız. Peki, resim olmadan aklı anlayamaz mıyız? Hayır! Hangi resim doğrudur? 0 resimle duşunur, uygular, goruşler oluşturur, yapıtlar yazar, tartışır, bakarız. Resmımizi dahi onceki resimlerie karşılaştırınz. Yaşamımızı yansıtıp yansıtmadığına, ona yakışıp yakışmadığına bakarız. Resmin doğurganlığı, yani, kulturumuze, diğer külturlere etkisi, bilimde, sanatta yarattığı fırtına, resmin değerini belirler. Onun kultürel bir guç oluşu, orneğin, tartışma yaratışı, karşı çıkan insanlann sayısının çokluğu, yeni resımlere esin kaynaklığı yapabilmesi, resmin etkınlığını belirler. Bu topraklarda yaşayan insanların kulturunun, kulturierinın dunya kültürü içinde kendine ozgu yen ohcaksa, bu yerin oluşumunda duşunce etkinliklerınde de payı gozetilecekse, akılın bu topraklardakı yaşama uygun yorumlarının yapılması, kendimize ozgu bir yaşamda, kendimize ozgu akıl tasarımıyla ilgili kaygılarımızın olması gerekır. Aklımızdan kaygı duyup, bu akıl, bu yaşama uygun mu diye sorabılır miyız.Bu soru akUmızın ne olduğunu, yaşamın ne olduğunu yenıden gözden geçrmemize yol açar. Aklımızı, akıl yorumlarımızı, yaşamamızı daha canlı, daha yenı, daha heyecanlı yaşayabiliru boylece. Aklıyla zoru olmayan akla saygı duymaya kendimı zorluyorum. Kendini yeniden kurgulamaya, inşa etmeye çalışan aklın, kapılarmı, pencerelerini aşıp, onu havalandınvalıyız. Kentın boğucu havasıyla birlikte, dağlann çiçek kokan havasını da içine çekebilmelidir. huı Schafar bu konuda şoyle konuşuyor "Gelecek nesıllerı bu tur olumcul hastalıklardan kurtarabılırsek, ınsanoglunun yaşam kalıtesı buyuk olçude yukselecek." AMtM, Sandy ve Sammy Ue blrllkte normal bir maymun yavntsu glbl yanunazlık yapıyor. Ne var kı bazı büim adamlan bu çalışmanın kesınhkle ustun ınsan yaratma çabalanna destek verecegını soyluyor Bu goruşe gore anababalar uzun boylu, zekı, mavı gozlu, atletık yapılı çocuklara sahıp olmak ısterse buna kımse engel olamaz Bugun malı durumu uygun olan aıleler ozel hocalar ve çakştıncılar tutarak çocuklannın ıyı bır egıüm ve ogrenım gormesını sağlıyorlar Kımsenın bu aılelerı, egıüm eşıtlıgı adına ozel hoca tutmaktan alıkoymaya hakkı yoktur "Ancak genler farklıdır" dıye konuşan Kanada, McGül Unıversıtesı'nden bıyoeuk çı Marguet Somerville, "Insanlardakı tum genler bıze atalanmızdan mıras kalmıştır Bunlar mılyonlarca yüdır evrım geçınyor Bunları bır üa nesü ıçınde nasü degışürecegız? Aynca genetik mudahale ınsanda farkh bır ayırımcılıga daha yol açacak lnsanlar gen zengini ve gen yoksuta olarak ıkı ayrı gruba aynlabüır" dıyor Kısırhk klıraklerınde çozum arayan çıftler dogacak bebeklen ıçın araba seçer gıbı kaşgoz rengı tercıhı yapmıyor En azından şımdüık yapmıyor George Washıngton Unıversıtesı'nden Dr Paul Gindofi bu konuda Chrlsta Martlnovlch adındakl araftırmaa doğumdan kı goruşlerını şoyle açıklıyor "Bazı hemen sonra ANDİ'yl bebek glbl bağnna bastı çıftler yalnızca cınsıyet seçımı yapı âiş gorunuşunu "duzeltme" gırışımlenne sıcak yor Daha herhangı bır ozellık ıçın tercıhte bulunan bakıyor çıkmadı Üerıde ıstekte bulunabüecek ozellıkler goz rengı, saç rengı, boy, zekâ ve kışılık konusuna Toplumun bu tur gekşmelerı nasü karolabılır Bunlann hıçbın tek bır gene bağü degılşüayacagı, çocuk olgusunu nasıl ele aldıgına bağdır, hepsı karmaşık bır kombınasyon sonucu olulı olarak degışır Çocuklar bır "urun" olarak şur Doktorlar hıçbır şekılde bu konuda garanü vegoruluyorsa, genetik mudahale konusunun onu remeye yetkılı degüdır" açüır Yok eğer çocuk kutsal bır çerçeve ıçınde ele Yalnızca sağlıklı gen'e yaşam hakkı Insan ırkının soyaçekim yoluyla ıslahına çalışan bılım dalıyla ugraşanlar bugun kısırhk tedavısı soz konusu oldugunda embnyo taraması yontemıne başvuruyorlar Anne veya babanın aüelennde gorulen hastalıklı bır genın embnyoda bulunup bulunmadıgını ınceleyen bılım adamlan, bu genı tespıt etuklerı takdırde embrıyonun yaşamına son verıyor Yalnızca saglıkh embnyo annenın rahmıne yerlışurüıyor Bugunun ebeveynlen ısmarlama bebek talebınde bulunmuyorsa bıle yann bulunabıhr ABD'de son yapılan bır kamuoyu araştırmasına gore aılelenn yuzde 42 sı dogacak bebeklennm ahnıyorsa genlenn hukmunu surmesı beklenır Ancak artık bıhnıyor kı kamuoyu ılk tup bebegı, ük taşıyıa anneyı, ılk bıyolojık buyukanneyı buyuk bır tepkıyle karşıladı Ancak bu tepkıler zaman ıçınde dagılır, bır sure sonra yok olur Halıhazırda 300 000 tup bebek dogdu Bugun bılımın gucu yalnızca yaratmaya degıl, yaradılışı manıpule etmeye de yetıyor Unlu yazar C. S. Lewis 1944 yılında yazdıgı bır makalede şu uyanda bulunmuştu "Son aşamada ınsanoğlu dogmamıs çocuga mudahale edebıleceknr Bu da ınsanoglunun kendı uzerınde tum kontrolu elde geçırmesı demekür' Reyhan Oksay Kaynak Nesweek 22 Ocak 2001 723/9