Katalog

2 Bilimde neler oldu? Geçen yıl büım adamları çok cesur bır adım aüp supcr hızlı bügısayar projesını bıraz daha somutlaştırdı lar Bu arada maddenın aynı anda bırden fazla konum ışgal ettığını üerı sureıek aküları kanş'ıran bır kuramı taruşmaya açtüaı Süperpozisyon adı venlen bu kuramı ük kez 1935 yüında Avusturyalı fizıkçı Erwin Schrödinger ortaya atu Schrödinger ın tasarladığı duşunsel bır de neyde sıkıca kapatümıs bır kutunun ıçındekı kedının kaderı subatomık parçacıgın ızledıgı yola bağlıdır Deneyın başka bır versıyonunda parçacık bozunan veya bozunmayan radyoakuf bır atomdur Çurume soz konusu olduğunda oldurucu bır zehır açıga çıkar ve çaresız kedıyı oldurur Ancak Schrödinger e gore kutu açüıp deneyın sonuçlan gozle gorulrnedıkçe zavalh kedı aynı anda hem olu hem de carüıdır 1996 yüında, Colorado Ulusal Standartlar ve Teknolojı Enstıtusu'ndenfizücçıDavid Wineland ve çalışma arkadaşları Schrodınger'ın kedısı deneyını berüyum atomlan kullanarak gerçekleşürdüer VVıneland'ın ekıbı atomlan mutlak sıfira kü payı kalıncaya kadar lazerle soguttular Daha sonra tek bır atomun 80 nanometre mesafe üe üa farklı konumu ışgal edınceye kadar hızlı lazer pulsları üe bunlan zapladüar Geçen ocak aymda Wıneland ve arkadaşları bu deneyı bır adım daha üen goturduler Ekıp bır kez daha berüyum atomlarını soguttular Daha sonra atomun aynı anda degışık mesafelerde, farklı konumlar ışgal etmesı ıçın kandırmaca yontemıne başvurdular En yakm mesafelerde büe farklı durumlan algüamak ımkânsızdı En uzak mesafede büe bırbır lennden 10 atom genışlığı kadar uzaktüar Bır sonrakı aşamada ekıp bu durumun bozulma hızını olçtu Bu ışleme uyumlulugun bozulması (decoherence) adı verüır Sonuçta kuantum teonde ongoruldugu gıbı, atomun değışık konumlannın bırbırınden uzaklaşükça atomlann daha buyuk bır hızla bırbırlerıne dogru yaklaşüğı goruldu Ekıp aynca uyumlulugun bozulması durumunu başlatan etmenın elektnksel alanlardakı dalgalanmalar olduğunu keşfettı Bu elektrücsel alanlar ıse deneyde kullanüan gereçler tarafindan ıstemeden yaratüıyordu VVıneland'e gore bu alanlann yok edümesı süperpozisyon durumunu uzaüyor ve kuantum bügısayarlann yaşama geçırümesını hızlandınyor Kuantum bügısayarlar superpozısyona küıtlenen atomlardan yararlanabüecek VVıneland bu bügısayarlan şoyle tanımlıyor "Kuantum bügısayarlarda kuantum bıt'lennı bu süperpozisyon durumlannda 'canlı' tutmak zorundasınız Boylece bır sanıyede 1 000 000 ışlem yapabüsın Şu anda bunlan ancak 100 mıkrosanıye canlı tutabüıyoruz Kuantum bügısayarlannın hedefine ulaşmak çok zor Buyuk bır olasılıkla hıçbırımız bunlan kendı yaşam suremızde goremıyecegız Dığer taraftan sorun, doğası ıtıbanyle tamamen teknık Dolasıyla olumsuz duşunmemız ıçın ortada hıçbır temel neden yok" Kuantum bilgisayarlarına doğru LEP'ten uzun bir veda Gıderek yaşlanan Buyuk Elektron Pozıtron Çarpıştıncısı (Large Electıon Posıtron CollıderLEP) 11 yü son ra yennden sokulerek yerıra daha gelışmış çarpıstmcüa ra bırakıyor Hıggs Bozon lannı gorduklerını sanan büım adamlan LEP'ın kendüerını ydnüttığını faık ettüer Ce nevre yakınlannda bulunan Avrupa'nın parhkul fabrıkası CERN ın yetküüerı LEP'ı sokmeye karar verdı LEP geçüğımız yaz aylanndakı son donemınde maksımum enenısınde çalıştırüıyordu Büım adamlan yuksek enerjı çarpışmalan tarafmdan uretüen partikul ızlennde Hıggs'e aıt olabüeceğını duşunduklerı bazı ışa retler gorduler Hıggs bozonlan dığer partüoülere kutle sını veren parnkullerdır Bu son bulgu araştırmacüann eylul ayına kadar çalışmalannı surdurmelenne yol açtı Hıggs'ı ük bulana venlecek odulu elde etmeyı hedefleyen CERN bu ürsatı Fermüab'a kapurmamak ıçın çalışmalarını hızlandırdı Chıcago'dakı Fermüab CERN'ın en buyuk ratabı Ancak LEP'ten aldüdan sonuçlann olumlu çücmaması uzenne CERN'dekı araştirmacüar LEP ın suresının bır yü daha uzatümasını talep ettüer Ne var kı koşullar surekh LEP'ın aleyhıne ışlıyordu Montaj ustalan akselaratoru sokup yenne 1 5 müyar sterlm tutanndakı Large Hadron Collıder (LHC) adı venlen dığer çarpıştıncıyı takmak ıçın hazır beklıyordu 8 Kasım'da CERN'ın yoneücısı LucUno Maianl LHC'yı yerleşurmek ıçın beklemeyı goze alamadı Sonuç olarak Tonlyon terazlıl.. Gravltasyon sabltlnln hassas blr şekllde OlçUlmeslnde kullamyor. FIZIK Dünya kilo kaybediyor eçüğımız mayıs ayında VVashıngton Unıversıte sı nden fizıkçı Jenı Gandlach ve meslektaşlannın yeryuzunun ağırlıgı üe yapüklan açıklama büım dunyasını temelınden sarstı Gundlach'un onderhğınde çalışmalannı surduıen ekıp, yeryuzunun 1 4 katrüyar (18 sıfirlı rakam) metnk ton daha hafıf olduğunu duyurdu Bu kayıp, ufak bır uydu buyukluğunde bır kutlenın gezegenden kopmasına benzıyor Ancak boyle bır kutlenın kaybı onemlı bır değışüdığe yol açmayacak Bu yenı bılgınm ışığında yeryuzunde gunluk yaşam eskısı gıbı devam edecek, çunku bu kutle dunyanın toplam kutlesının ancak yuzde 024'une eşıt Bu da 68 kıloluk bır ınsanın 14 gram kaybetmesı anlamına gelıyor G Bu haber aynca büım adamlannın bılımsel çalışmalannda da onemlı bır sapma yaratmayacak Gundlach bu sonuca varmak ıçın Dunya'nın kutlesını doğrudan olçmedı Bu amaçla torsıyon terazısınden (resım) yararlanarak Nevrton'un gravıtasyon sabıtını eskısıne oranla daha hassas bır şekılde olçtu Fızıkte Buyuk G olarak bılınen gravıtasyon sabıü, doğadakı en temel sabıtierden bın olarak ele alınıyor Dığer sabıtier ışıgın hızı ve Planck'ın sabıtidır Buyuk G'nın degışmesı çok buyuk değışıklıklere yol açacakmiş gıbı gorunmekle bırlıkte, Buyuk G kavramı pratık yaşamda neredeyse hıç kullanılmaz, çunku kuvvetlen olçmenın daha dolaysız yollan vardır Ornegın Buyuk G uydulann yorungesının veya gezegenlerın ızledığı yolun hesaplanmasında kullanümaz Oysa Buyuk G, bunlan tanımlayan denklemlerde yer almaktadır Denklemde G değen Dunya nın kutlesı ıle çarpıhr veya G Guneş'ın kutlesı üe çarpılır Ancak bu çarpımlar dığer degışkenlerı olçerek de elde edılebüır Oyleyse Gundlach bu konuya 7 yılını nıçın ayırdı? Fızıkçüer kutleçekunının kuantum teorısını formule edılebüselerdı bu bılgı çok daha yararlı olurdu Bu arada Gundlach şoyle konuşuyor "Bu felefi bır konudur Eğer ınsanoglunun elınde bır temel sabıt varsa, bunu çok ıyı bümesı gerekır" şu anda LEP yennden sokuluyor Çarpıştincırun Delphı dedektorunu çalıstıran ekıbın sozcusu Tizano Campon ı i bu konuda şunlan soyluyor 'Bu çok uzucu bır dunım Dedektorun çevresınde dolaşırken kablolann yennden kopartüırken çıkartüğı seslen duyuyorsunuz" Bu arada LEP tumuyle başansız sayümaz 11 yülık gorevınde W ve Z bozonlannın ızmı surdu Bu bozonlar elektromanyetık ve zayıf kuvvetlen bırleşünr Aynca kuarldann 6 tatta olduklannı keşfettı Bu gelışmeler Fermüab'ın ehne yülardır bekledığı kozu verdı Tfevatron çarpıştınası yardımıyla Hıggs'ı ellenyle koymuş çpbı bulacaklannı soyleyen Fermüab'tan fizücçı Marcela Carena şoyle konuşuyor" LEP'ın açtğı yoldan üerlersek bırkaç ay ıçınde odulu alabüeceğız Ancak Ttevatron başansızlığa uğrarsa bu odulu kazanma şanşı tekrar CERN'e geçer Tevatron Hıggs'ı goremezse LHC er veya geç gorecekür" Reyhan Oksay Kaynaklar New Saenüst 23/30 Aralık 2000 ve Dıscovery, Ocak 2001 723/1»