Katalog

Uyku, trafik kazalatı ve kafein kullanımı Kamyoncularm önemli bir kısmı düzenli kafein kullanıp uyumadan araç kullanıyor sısternını etkıleyerek dıkkat kalıtesının azalergınızın 6 Ocak 2001 tarıhlı sayımasına neden olmaktadır (2) sında yer alan Sayın Dr I Hamıt Aynca sozu edılen dozlardakı kafein Hancı ve Sayın Dr Burcu Ef iyok taraundan kaleme alınan 'Uyku ve Trafik Ka^* 1 »*"» 3 ^ bacak hareketlen sendeleme ve gorme bozukluklan gıbı araç kullanımı sırazalan" yazısı çok onemlı bır sorunu gundesında son derece tehlıkelı yan etkılere neden me genrmıştır Yazının ' Uykulu Suruculer olmaktadır (3) Suruculer kafein ıçeren ılaçIçın Önlemler" bolumunde araç kullanırken lan uyku erteleme amacı dışmda basagnsı kısa sıirelı uyanıkhklar ıçın kahve vb kafeınlı gıdermek ıçın de kullanmaktadırlar Uykuıçecekler ahnması onerılmektedır suzluğa baglı bu tur başagnlan kafein ıçeren Trafik kazalan ve kafein kullanımının üaçlarla kısa bır sure ıçın geçmekte ancak ulkemız ıçın ozel bır onemı bulunmaktadır, daha sonra daha şıddeth olarak (rebound ancak soz konsu olan kahve vb kafeınlı ıçeşeklınde) gen gelmektedır Kafeınm teskın cekler değıl kafein ıçeren ılaçlardır edıcı rolu oldugu bılınmemektedır rutekım Büındıgı gıbı yururlukte olan kurallara suruculerın % 8O'ı ılaç aldıktan sonra trafik gore bır surucunun 24 saat ıçınde 2 saat dınstresını daha kolay tolore edebıldüclennı ve lenme koşulu ıle 9 saatten fazla araç kullanaraç kullanmadıklan zamanlarda da bu ılacı ması yasaktır Ancak ulkemızde uzun yol ya alma geregı duyduklannı belırtmışlerdır pan agır vasıta suruculen sebze, babk vb çabuk bozulabüen yuklennı mumkun olan en kısa surede ulaşurabümek ıçın uyumadan 15 20 saat araç kullanmaktadırlar Aynı ge rekçeyle surucrıler yolculuklan sırasında uyAraç kullanma suresı (yıl olarak) artnkça kafein kullanımının da arttgı gozlenmışür Suruculer arasında bır defada 5 tablet ılaç alanlar oldugu gıbı gunde 15 adet kullanan lara da rastlanmıştır Sıgara kullanan suruculer kullanmayanlara gore da ha fazla ılaç almaktadırlar Bu ılaçla nn bır tableünde 30 mılıgram kafem bulunmakta ıken bır fincan (200 mı lılılte) fıltre kahvedekı kafein mıktaıı ortalama 9 müıgramdır Bır fincan fıltre kahve ıçılmesı sonucu 30 dakıka ıçmde kafeınm kan duzeyı 1 5 nııkıogıam/mılılıüe ıken bu duzey Î0 mılıgram kafein ıçeren ılaçtan honid 10 mıkrogram olarak olçule bümektedır Dığeı bu açıdan baküırsa 30 mıhg ram kafein ıçeren ılaç alındıgmda 3 3 fincan filtre kahve ıçılmıs kadar kafein alınmaktadır Suruculerın genellıkle bır defada 2 tablet aldıklan goz onune alınıı sa alınan kafem mıktan 6 6 fıncan kahveye eşdeğeı olmaktadu Aynca ılaç ıçılmesı ıle bırçok bardak kahve ıçılmesı arasmdata su re ve emüım farklüıgı da ılaç olardk alman kafeınm toksık dozlara kolayca çıkabılmesırıe neden olmaktadır Bunun dışmda ılacm bır tabletının satış fıyatı bır fincan kahvenın yaklaşık dortte bırıdır Soz konusu ılaçlann kahveden ucuz satümasma karşın tek tablet hk ambalaj halınde satüan prepdraü aynı for mulu ıçeren 20 tabletlık preparatlara gore 3 katı değermden pazarlanmaktadıı Kafeın ıçeren bu tur ılaçlar karayollanndakı benzm ıstasyonlarmda ve bunlann lokantalannda saülması yanında uzun yol suruculerının kamyon kasdlarında kolı halınde bulundurulmaktadır Suruculer bu ılaçlan uyku kaçır mak amacı ıle ucuz, kolay ulaşılabılen ve praük bır yontem olarak kullanılmaktadırlar 1) Yıldınm RC Yüdız A. Turlayede AÇır Vasıtd Bilimsel çalışmalar ve yaratıcı etkinlikler D C umhurıyet donemınde Turkıye'de uretüen büımsel araşurmalarda sa yısal ve nıtehksel olarak onemlı başanlar saglandı Bu başarüan desteklemek ve memlekeümızde bılımı egemen kümak" ıçın alınacak onlemlen behrtmek yenne, çeşıtlı olumsuz taruşmalarla ugraşmanm bır yarar saglamayacağı kuşkusuzdur Uzun ve renklı tarıhmde dogmauk bır dunya goruşu üe yonlendırürnış bır ulkede bılımın ılerlemesını.engelleyen bazı yanhş ınamşlann ve yorumlann geçerlı oldugu gorulur Bilimsel araşurma geçtigımız yuzyılda bır meslek durumuna geldı, Ikıncı Dunya Sava şı'ndan sonra topluma yayüdı Bıhm adım adım ılerler1 Bu ulkede çeşıtlı vesılelerle konuşuluyor "buyuk ahmler gelse de şu Turlaye bılırnını kalkmdırsa" dıye Sızler kaç yıldır ugraşıyorsunuz şu buyuk âhmler, Nobel odulu alanlar bır turlu gelmedı denıyor' Bıhmle ugraşanlara hafif bır dokundurma var, bu tur sozlerde Oysa bılım kuçuk katkılann bırıkımı ıle ılerler Bır üpık omek verecegım Galileo Galilei (15861642) tarıhın buyuk bügmlermden bırıdır Bılındığı gıbı Pızza'da cısımlenn duşmesı deneylennı yapıyordu Pızza Kulesı beyaz renklı egn bu yuk ve yuksek bır kuledır Yukardan bırakılan cısımlenn duşmesını ıncehyor <l/2 gt2) bagmtısını buldugu deneyler Bu deneylerı yaparken nabız aüşlan nı kronometre yerme kullanıyordu Pızza şehrı eskı Ortaçag şehırlennden bındu Pızza dakı uluslararası bır toplantıya ka tüdıgımda, kule ydkınldrınddkı kafelerde oturup bır ıkı saat o deneylerı nasıl yapmış dıye duşundugum olmuşrur Galüeı buyuk bır uzıkçı, ona bır soru soruyorlar O yıllarda elektrık enerjısı buhar makmelerı yok ortalarda Su bır yerden daha yuksek yerle re tarlalara maden ocakldnna bahçelere su pombalan üe çıkanlıyor Su pompalan ıse ne kadar yetkm yapılırsa yapılsm 10 metreden yuksek yerlere su basmıyor (kesın rakam 10 metre 34 cm) Daha guzel pompalar yapmak ıçın ugraşüıyor Ama su yuksege çıkmıyor Yukseklere bakmak ıçm suyu arada bır havuzda toplamalan, ıkıncı bır pompa takımı ıle çalışmalan gerekıyor Bu ışı Galıleı ye soruyorlar Herhalde konu uzennde fazla duşunmemış olmalı Açıklaması şoyle Bır bakır tel, kalınca bır bahr tel alalım Bakır telı uzatalım Bakır tel agırlıgı nedenı ıle bır uzunluktan sonra kopar Su sutunu da 10 metre uzunluga kadar dayanır Daha fazla uzaülırsa, su sutunu kopacakür Bu açıklama bılım tanhıne geçmışnr (1) Buyuk bügınlerın yapüklan onemlı yan lışlar arasında sayüır gerçekte bu açıklamayı kuçumsemek dogru olmaz Oyülarda bılım henıız dogru bır açıklama yapacak duzeye erışmemısü S pompası sorununun dogru yanıtının bulunabümesı ıçın Toriçelli nın deneylennı tamamlaması gerektı Galüeı nın ogrencısı Floransa da kendı asıstanı Viviani ıle cıvalı bdrometreyı budu Cıva dolu cam bır boruyu ters çevırıp cıva dolu bır kap ıçme daldırırsanız cıva sutunu 76 cm oluyor Borudakı cıvanm ustu boşluk Ortaçag'da boşluğa kımse ınanmıyor Cıva nın yukselıp boşlugu doldurması beklemyor 76 cm cıva sutununun basıncı atmosfer basmcıdır Tbnçellı deneyı Paacal tarafından orta Fransa'dakı yuksek bır dagda denendı Yü 1644 Galıleı ıta yıl once olmuştu Burada ılgınç olan, Atmosfer basıncının olçulup bılınmedıgı bır çagda su pompası sorununun buyuk bır fizık bılgını taranndan yanlış açıklanmasıdır Bıhm adım adım ıler. ler Kuşkusuz son yıUarda bu adımlar çok sıklaşb Bıhrrun tarıhsel gelısmesını anlamak ıçın Harvard Unıversıtesı Rektorlerınden Prof James Conant ın 1947 d e gebşürdıgı "ornek mcelemesıcase srudy" yontemı buyuk ügı gormuştur (1) Yukarda verdığım ornegı, unrversıtelenn 1 ve 2 sınıflannda okuyan ogrencüer ıçın hazırlanan deneysel bır dersı ıçeren bu kaynaktan aldım Geçen yü yuksek lısans ogrencüen üe profesyonel draştıncüara seslenen ügınç bır casestdy' yapıtı yayımlandı (2) 'Kımyasal Yaratıcüüc" başlıgını taşıyan bu kıtap başanlar keşıfler kadar yıünlen keşıflenn de nasü onemlı bır yer tuttugunu behrten büımdekı üerleme aşamalarını araştıncüann yontem ve davranışlannı ızleyerek ayrmtüan üe oıtaya çı karan ügmç bır çalıs madır Bır başka ügmç olduğunu duşundugum konuyu şoyle ozetleyebüırım Büıme her araşüncı katkıda bulunur kuçuk buyuk bır katkı yapar Bugun yapüan bır kuçuk katkı belkı kısa beüa uzun bır zaman sonra onemlı bır üerlemeye yol açabüır Bu nedenle oyle buyuk bügınlerm Emstem gıbı bügınlenn gelmesmı bekleme yerme bı lımle ugraşan ınsanlan cıddı bır ydkldşımla desteklemenm yararh olacagını behrtmek ısüyorum Yukardakı goruşlere dayanarak şoyle fantastık bır •îonuç çü<artüabüır Dıyorum kı ornegın şayet Einstein admda bır bügm hıç yaşamamış olsa ıdı dunya tamamen bugunku durumunda olurdu Bugunden hıç farkı olmazdı Einstein denklemlen nm hemen tumu ımplısıt olarak Lorentz denklerrüennın ıçmde bıüunuyordu Eınstem m o denklemlen daha albenüı olarak duzenlemış oldugunu sanıyorum Kuşkusuz Eınsteın büıme buyuk katküar yapmış bulunan tanhın en buyuk bügınlennden bırıdır Ama ornegm Van Gogh yasamamış olsa ıdı dunya eksık kalırdı Mimar Sinan yaşamasa ıdı, Suleymanıye Camısı yapümayacaktı Istanbul bu denlı gu7el bır şehır olamazdı Onun ıçın tanatla bilim arasmda boyle bır ayınm yapıyorum Sanat ta yaratıcüüc var Büım adım adım üerler1 Kaynak Sanatta yaratıcılık var, bilim ise adım adım ilerler... gun aralık ve sureüe mola vermedıklerı gıbı hız kısıtlamalanna uymamaktadırlar Batı ul kolerındo uzun yolculuklarda zorunlu olan yedek surucu bulundurma ekonomık olmadıgmdan 15 20 saatlık yol tek surucu ıle ta mamlanmaktadır Aynca Batı ulkelerınde uygulanan vardıya şekknde çakşma ekonomık gerekçelerle mumkun olmamaktadır Suruculerın çogunun mal sahıbı olmaması da araç kullanma suresıru ve saatlerını olumsuz yonde etkdemektedır Araç kullanma surelennın geregı kadar denetlenememesı de ayn bır olumsuz faktordur Suruculerın araç kul lanma surelerımn buyuk bolumu uykuya baglı trafik kdzalarının pık yaptıgı akşam ve gece saatlerme rastlamaktadır Lllkemızde olumle sonlanan tıafik kazalannın yansmdan çogunda (% 51 9) agır vasıtalar bırıncı derecede soıumludur Ulkemızde bu koşulldr al tında aaç kullanan suruculer doğal olan uyku ıhtıyaçlannı gıdermek veya ertelemek ıçın kafem ıçeren ılaçlan yaygın olarak kullanmaktadırlar Kınkkale Unıversıtesı Tıp Fakultesı bunyesınde yapüan bır araştırmada agır vasıta suıuculennın ° o 65 ının duzenlı olarak kafein ıçeren ılaç kullandıklan saptanmıştır (1) Kafeınlı ıçoceklenn uyku kaçırma ozeüıgı bulurımdiridktadır ancak kafeırun aynı amaçla ılaç olarak kullanılması santral sınır 723/14 Suruculermde Kafein Kullanımı Polıs Dergısı 22 47882 2000 2) Bonnett MH Aıand L)L CaSeıne Use ds a Moriel of Acute and Chromı. lmnosıa Am J Mpd 87 (S) S8G 8 1989 1) WPP1S S[ Caffeıne Imphcıtıons of Recent Reseacrh for Clmıcal Practıce Curr Opın Npurol 9 (3)214 8 199b ce (1) Jamea B Connant On Underslandınq Srıen Yale Unıversıty Press NewHaven 1947 (2)JeromeA Denson Chemıcal Creatıvıty Ideas Irom the Work of Woodward Huckel Meei"wem and 01 hen V ü VC"H VVcınhı ırn iwq V ry Prof Dr Akın Yıldız Kınkkale Unıv Tıp Fak Ogretım Uyesı Prof Dr Bahattin Baysal Turkıye Bılımler Akademısı