Katalog

Küresel iklimin korunması Murat Türkeş (*) I klım Degışıklıgı Çerçeve Sozleşmosı Insarun neden olriuğu ıklım degışıklıgıne (kuresel rınmaya) yol açan °era gazı salımlannı a7altmaya yonplık eylem stratejılerını ve yukumluluklerını Iklım Degışıklıgı Çerçeve Sozleşmesı (IDÇS) duzenlemektedır Hdzııan 1992 de Rıoda gerçekleştırüen Yerkure Zuvesı nde ımzaya açılan ve Mart 1994 te yururluğe gıren DÇS'ne bugune kadaı yaklaşık 185 ulke ve Avrupa Toplulugu taraf olmuştur Sozleşme nın nıhaı amacı Atmosferdekı sera gazı bırıkımlerını ınsanın ıklım sıstemı uzerındekı tehlıkelı etküerını onleyecek bır duzeyde durdurmaktır Sozleşme'de ulkelerın ortak fakat farklı sorumluluklan ulusal ve bolgesel kaüanma oncelıklerı amaçlan ve ozel koşullan dıkkate alınarak tum Taraflara ınsan kaynakb sera gazı salımlannın azaltılması ıklım değışıklığının onlenmesı ve etküennın azaltılması vb alanlarda ortak yukumlulukler venlmıştır Insan kaynaklı sera gazı salımlannı 2000 yılına kadar 1990 duzeyıne çekme Ek I Taraflanna (OECD ve eskı sosyalıst Dogu Avrupa ulkelen), gekşme yolundakı ulkelere (GYU) mak kaynak ve teknolo]i aktanlması onlann ozel gereksırumlennın karşılanması, vb temel konulardakı ana yukumlulukler ıse Ek II (yalnız OECD ulkelen) Taraflanna bırakılmıştır Kyoto Protokolü Kuresel sera gazı salımlannı 2000 sonrasında azaltmaya yonehk yasal yukumluluk gırışımlerı ve yasal yukumluluk hedeflen ıse, sırasıyla IDÇS Taraflar Konferansı'nın (TK) MartNısan 1995'te Berbn'de yapüan 1 Toplantısı'nda (TK1) kabul edtlen Berlın Buyrugu'nda ve Aralık 1997'de kabul edılen Kyoto Protokolu'nde yer almaktadır TK3, Aralık 1997'de Japonya'nm Kyoto kennnde yapdmısür Bu konferansta karbondıoksıt (CO2) ve otekı sera gazlannın salımlannı 1990 duzeyının altına ındırmeyı amaçlayan bır protokolun ya da başka bır yasal duzenlemenın kabul edümesı beklenmekteydı Konferans oncesınde, konuyla ılgılı bırkaç seçenek bulunmaktaydı Bunlardan en koktena olanı, Kuçuk Ada Devletlen Bırlıgı'nın (AOSIS), Ek I Taraflannın CO2 salımlannı 2005 yılına kadar 1990 duzeyıne gore % 20 azaltmalannı hedefleyen protokol önergesıydı % 55'ını karşılayan Ek I T&rafiandır onaylama kabul ve uygun bulma belgelennı sunduklan tanhten 90 gun sonra yururluge gırecekor Bu açıdan bakıldıgında ABD'nın KP'nu onaylaması, onun bır an once yururluğe gırmesı açısından yaşamsal bır onem taşımaktadır Ozellıkle GYU ve hukumetdışı kuruluşlarca çok eleşunlen Kyoto duzeneklen ıse, gelışmış ulkelere sera gazı salımlannı buna baglı olarak da ıklım degışüdıgının etküennı en aza ındırme etkınlıklennı en duşuk malıyetle yuklenmek ıçın, ulusal sınırlannın dışına çıkma ıznı vermektedır Gerçekte KP bu duzeneklenn nasıl tasarlanacagı ve yurutulecegı konusunda çok az şey soylemektedır Bu yuzden duze lannda salım kredüennı satma ve almaya ızın verecek olan bır 'salım ucareü rejımı' kurulmaktadır KP duzeneklennın etküı ve guvenüır olmasını saglamak amacıyla, Kyoto sonrasında ozellıkle, duzeneklenn doğası ve kapsamı, projelerın uygunlugu ıçın knterler, surdurulebüır kalkınmayla bırhkte rekabet, ızleme gozden geçırme ve dogrulama knterlen gıbı konulan da ıçerecek bıçımde ükeler kavramlar, kurumsal kurallar ve kılavuzlar ıçın uluslararası duzeyde çok aynnulı goruşmeler ve çaLuşmalar yapılrnaktadır İDÇS Lahey Konferansı ve Sonuçları IDÇS Taraflar Konferansı 6 Toplanusı (TK6) ve yardımcı organlannın 13 toplanulan 1325 Kasım 2000 tarıhlen arasında Hollanda'nın Lahey kentınde gerçekleştı TK6'ya, 182hukumentemsıletmek uzere 7,000 kaülımcı, 323 hukumetlerarası ve hukumetdışı kuruluş ve 443 medya kuruluşunun kauldıgı açıklandı Konferansın ana amaa, KP'nun, gelışmış ulkelenn sera gazı salımlannı 20082012 bınncı yukumluluk donemınde 1990 duzeyının altına ındırme yukumluluklen ıçın gereklı olan uygulama aynntılanru oluşturmak ve DÇS'nın yurutulmesının kuvvetlendırümesı eylemlen konusunda Taraflar arasında bır anlaşmaya ulaşabılmektı Konferans bu amacına ulaşabılmek ıçın, Buenos Aıres Eylem Planı çerçevesınde ıkı yıldır suıdurulen hazırlık çalışmalannın ve gomşmelenn sonuçlanna yaklaşmayı denedı Ancak Konferans sırasında gerçekleştınlen tDÇS yardımcı organlannın toplanhlannda, Eylul 2000'de Lyon'da hazırlanan ve TK6 ıçın kabul edılmış olan kararlan da ıçeren çok sayıda taslak sonuçlardan, ozellıkle çok hassas olan konular uzennde bır anlaşmaya varüamadı Konferansın bırına haftasındakı resmı olmayan toplantılarda IDÇS ve KP üe ılgüı çok sayıda konuda kararlar almak ıçın hazırlanan çahşma belgelerı uzerındekı farklı goruşlenn azaltılması amaçlanmışn TK6 Başkanı Hollanda KP, Ek I Taraflan ıçın sayısal olarak belırlenmış sera gazı salım azaltma ve sınırlandırma hedeflennı duzenlemektedır KP/Madde 3'e gore, gelışmış Taraf ulkeler ınsan kaynaklı CO^ eşdeger sera gazı sahmlannı 20082012 donemınde 1990 duzeylennın toplam olarak en az % 5 aluna ındıreceklerdır Bazı Taraflar, bu ılk yukumluluk donemınde sera gaa salımlannı artırma ayncalıgı ahrken (omegın, Avustralya % 8, Izlanda % 10 ve Norveç % 1 duzeyınde artırabılecekler) Yenı Zelanda, Rusya Federasyonu ve Ukrayna'nın sera gazı sahmlannda 1990 duzeylenne gore herhangı bır degışıklık olmayacakür AB, hem bırhk olarak hem de uye ulkeler açısından % 8'lık bır azaltma yukumluluğü almıştır Protokol'de ABD'nın nıcelıksel olarak belırlenmıs sahm azaltma yukumlulugu % 7'dır ABD, daha Kyoto'da Başkan Yardımcısı Al Gore'nın agzından, bu yukumlulugu kabul etmesının mumkun olmadıgını ve kendı halkının çıkarlan dogrultusunda degıştırmek ıçın ehnden gelenı yapacagını açıklamışür ABD daha sonra, Buenos Aıres'de gerçekleşurüen TK 4'te, Kyoto Protokolu'nu bu toplantı sırasında ımzaladıgını ancak daha once açıkladıklan gıbı Çın ve Hındıstan gıbı gehşmekte olan anahtar ulkeler sera gazı salımlannı sınırlandırma konusunda herhangı bır yukumluluk almadıkça taraf olmayacaklannı ılan etmıştır KP/Madde 24'e gore KP Sozleşme'ye Taraf en az 55 ulkenın, kı bunlar Ek I'dekı Tarafların 1990'dakı toplam karbondıoksıt salımlannın en az toplam Lahey'deki konferansta, 4 grup ana politik ve teknik konuda uzlaşılamadı. nekler, OECD ve AB uyesı Ek I Taraflan ve GYU'm hder ulkelennce Kyoto'dan sonra tum yonlenyle çok yoğun bır bıçımde taruşılmaktadır KP'ne ıkşkm çalışmalar ozellıkle Kasım 1998'de Buenos Aıres'te yapüan TK4'ten başlayarak ıvme kazanmıstır TK4 te ıkı yıl ıçın kabul edılen Buenos Aıres Eylem Planı, esas olarak Kyoto duzeneklennı ıçeren yurutme etkınlıklenne odaklanmLştr Kyoto Düzenekleri Kyoto duzeneklen beklendıgı gıbı Kyoto sonrası uluslararası goruşmelenn en temel gorusme konusu halıne gelmısnr KP çerçevesınde kurulacak olan bır Temız Kalkınma Duzenegı (TKD) ve Ortak Yurutme (OY) programı nın, esas olarak, GYU'de ve ekonomılen geçış surecınde bulunan ulkelerdekı sera gazı salımlannı sınırlandıncı ve azalücı projelenn finansmanı ıçın sermaye ve kredı sağlaması beklenmektedır Ulusldrarası Salım Tıcaretı (ST) yoluyla da, KP'ne Ek B'de taraf olan Ek I Taraflanna kendı ara 721/20