Katalog

Ya başka evrenler de varolduysa? EvrenbiHmciler Yirmibirinci Yüzyılda Evren'in doğuşuyla ilgili gizemleri çözecek ve belki de başka evrenlerin varlığmı kanıtlayacaklar. Martin Rees (1) vren'ı keşıf çalışmalannın ozellıkle yırmıncı yuzyıla ozgu oldugu soylenebılır Kendı galaksımız olan Samanyolu'nun 100 mılyar yüdızıyla Evren'de müyonlarca galaksıden yalnızca bırı oldugunun ancak 19201ı yıllarda farkma vardık O donemden berı Evren'le ılgılı bılgımız gıderek artıyor Gunumuzde guneş sıstemının evrımıra araştırabüıyoruz onu oluşturan atomlann ta Buyuk Patlama'ya (Bıg Bang) kadar ızını surebıhyoruz Eger gunun bırınde dunya dışı bır uygarlıga rastlarsak onlarla paylaşacagımız kesın olan bır tek ozellığımız olacaktır o da Evren'e karşı duydugumuz ortak merak teryum ve helyumun bırbırlerıne gore hesaplamalarla ongorulen orarüarı, gokbüımcılenn gozlemlerıyle uyum ıçınde Bu da, Buyuk Patlama kuramını destekhyor Ilk bahşta Evren'ı kavramaya yonelık çabalanmızm 20'ıncı yuzyılın sonunda bıle çok yetersız kaldıgı duşunulebuır Yıne de, evrenbılımcıler son yıllarda onemlı ılerlemeler kaydetu Işlen zorlaştıran asü şey muazzam bovutlar degüdır aksıne olayların karmaşık olmasıdır, aslında bır yüdızın yapısı bır bocegın yapısından daha basıttır Yıldızlann ve Evren'in ılk oluşum anlanndakı olaganustu sıcaklık, onlan oluşturan her maddenın en temel parçacıklanna kadar aynştıgını gosterıyor Oysa agaçlann, beynın ya da kelebeklenn bır suru farklı yapısal sevıyeden oluşan karmaşık yapüannı ınceleyen bıyologlann ışı daha zordur Evrenbüımde (kozmolojıde) bu gun geldıgımız nokta, yenı yuzyüda dn ha zorlu mucadeleler olacagına ışareı edıyor Evren neden bugun gozlenen ıçerıgıne sahıp? Başlangıçtakı o yogun durumundan bugunku ınanılmaz boyutlanna nasıl ulaştı? Bu sorulara yanıt vermeye çahşmak, bızı bugun yararlandıgımızfizıkkuramlannın otesıne taşıyacak ve zaman üe mekânın doğasma yonelık yenı bakış açılan kullanmamızı gerektırecek Bılım adamlan Evren'in asıl tarıhçesını ogrenmek ıçın kuantum dunyası üe muazzam buyuk olçekteh kozmık dunya arasındakı baglanöyı keşfetmek zorunda inraf etmesı guç olsa da büım adamlan Evren'in nelerden oluştugunu henuz tam anlamıyla bümıyor Bugun gozlemledıgımız ışınım (radyasyon) yayan nesneler (yüdızlar, kuazarlar ve galaksüer vb), Evren'dekı madde müctannın çok kuçuk bır yuzdesını oluşturuyor Evren'de çok fazla rruktarda karanlık madde var Çogu evrenbılımcı karanlık maddenın Buyuk Patlama'dan artakalan zayıf etküeşırnlı parçacüdardan oluştugunu duşunuyor, E Bugun gokbılımcıler (astronomlar) yerdekı ve dunya yorungesındekı gozlemevlenyle geçmışe bakıp Evren'in geçırdıgı evnmın aşamalannı gorebılıyor Hubble Uzay Teleskopu'nun gonderdıgı gorkemlı resımler (ımgeler) galaksılenn uzun yıllar oncekı durumlannı gozler onune senyor Parlak ateş toplannın ıçınde nokta gıbı gorulen, yakıtını çok hızlı tuketen mavı yıldızlar Bu yıldızlar Buyuk Patlama'dan artakalan hıdrojenı daha agır atomlara donuşturdu olduklen zaman da gezegenlerın ve yaşamın bu temel yapıtaşlannı (karbon, oksrjen demır vb) kendı galaksılerıne saçü Bır Yaraücı, perıyodık tablodakı dogal olarak oluşan 92 elementı yaratmak zorunda degıldı Aksıne, dev ekosıstemler olan galaksılerde art arda yıldızlar doğup yok oluyor, bu sırada yenı elementler yaratılıyor gazlar yenıden kullanılıyor Insanoğlu bıle asJında yıldız tozlanndan daha kaba deyısle, yıldızlann pınl pırıl parlamasına neden olan yakıtın nukleer atıklanndan oluşuyor Gokbılımcıler, galaksılerarası uzayı üık" hale getıren Art Alan Mıkrodalga Işınımını (radyasyon) mceleyerek galaksıler oncesı doneme üışkın de çok şey ogrendı Evren'in başlangıcından artakalan bu ışınım onun bır zamanlar yıldızlann çekırdeğınden bıle daha sıcak oldugunu soyluyor Büım adamlan laboratuvar venlerını kullanarak Buyuk Patlama'dan yalnızca bırkaç dakıka sonra meydana gelen nukleer fuzyon mıktannı olçebüıyor Hıdrojen, doKozmlk takvim Evren'in BUyük Patlamadan aünUmüze kadar olan yafamını gozler önüne serlyor. Evren Ilk varoluş anınâa hızla genlflemeye başladı. 3 daklka tonra lardan oluıan plazma ve radyas olufturacah kadar soğudu. 3OOA w helyum atomlan oluşmaya bajladı. Jfk yıldtz blr mllyar yıl sonra meydana geldl. Evten'h , olarak blllnmlyor, ancak son verüer sonsuza tleyeaeğlne Isaret edlyor. * ancak gerçek bundan çok daha gızemlı olabüır Işın gerçeğı ne olursa olsun, Evren'de galaksı, yüdız ve gezegenlerın toplamından çok daha fazla kararüık madde var Kararüık maddeyle ügüı araşürmalar onumuzdekı on yüda (ozellıkle de, gızemlı atomalü parçacüdan tespıt etmeye yonelık yer altında yaptıgımız deneylerle) tum hızıyla surecek Bu araştırmalar yalnızca Evren'in nelerden oluştugunu soylemekle kalmayacak, buyuk olasüücla bazı yenı tur temel parçacüdan da gozler onune serecek Gokbüımcüer Evren'de ne kadar karanlık madde oldugundan da emın degü Evren'in yazgısı (sonsuza dek genışleyecek mı, yoksa buzulmeye başlayıp Buyuk Çaürü'yla [Bıg Cmnch] son mu bulacak') ıçındekı karanlık maddenın mıktanna ve uyguladıgı kutleçekımıne baglı Eldekı son venler Evren'in genışlemeyı durdurmak ıçın kendıne gereklı olan madde mıktannın yalnızca 10« sanlye: Kuantum Kutleçekimi Donemi 10"5 saniye: Kuarklardan sanlye: proton ve Olası Şisme notronlarm (Cenlşleme) oluşması Evresı 3 daklka. Atom çekir deklerinin sentezi 300.000 yıl: ilk atomun oluşumu. 1 milyar yıl: Ilk yıldızlar, galaksiler ve kuazarlar ortaya çıktı. 1015 milyar yıl: Modern galaksiler ortaya çıktı. Sonsuza dek genlşleme 68918