Katalog

Yalanları ortaya çıkaran sismograf Israilli yazılımalar, yalanları ortaya çıkaran bir tür yalan detektörü geliştirdiler. Ne var ki bu yeni yalan makinesinden bazı poHtikacılar hoşlanmadılar. A. M. C. Şengör Fetih Jerim Hoca ve tek hakiki mürşit Tanıyanlar her turlü profesyonel, hattâ yanşma ıçeren spora karşı duyduğum şiddetlı antipatiyi bilirler. Eski Yunan'da Olimpiyat oyunlanna parayla tutulan atletlerin katılması bu oyunlann yozlaşmasmın başlangıcı olmuş, Roma'da yanfmalı/profesyonel sporun insanı vahşete teşvik eden yüzü meşhur gladyator oyunlanyla ortaya çkmıştı Her seferinde oynayanlardan birinin veya ikısinin sakatiandığı, seyredenienn bırbirine girdiği, hattâ bazan ortalığı yakıp yıktığı, hattâ ve hattâ bizde bir defasında Kayseri ile Sivas arasında olduğu gibi şehirlerarası, Orta Amerika'da ülkelerarası husumete neden olan futbol oyununu, ömrüm boyu tiksinti ıle gozlemiş, hayatımda tek bır stadyumdan içeri adım atmamışımdır. Şansın cilvesi, babam futbolu pek sevdiğigibi, eşim Oya, oğlum Asım ve şoförüm Cevdet'in herbiri ayrı ayrı futbol hastasıdırlar. Babam ve Cevdet Fenerbahçe semtinin takımını, Asım'la Oya Calatasaray mektebininkini tutarbr. Konuşurlar, tartışırlar, birbirlerine takılırlar, hattâ Cevdet'le Asım aralarında bir elektronik posta savasmı sürdurmektedirler akşamları. Cel de bu ortamda futboldan uzak dur; çaresiz, Fatih Jerim, Hakan Şukur, Hagi, Taffarel gibi isimlerin ister istemez âşinası olduk. Fakat geçtiğimiz birkaç haftada zorakl edindiğim bilgiler bende hem Fatih Terim Hoca'ya, hem takımma, hem de futbol sporuna karsı bir fikir değlslkliğinin olmasına neden oldu. Asım, Fatih Hoca'nın ağzından herçkanı duymak karannda olduğundan, genellıkle yemek esnasında verilen haberlerde konuşan antrenöru, ben de dinlemek zorunda kalıyordum. Pek gönülsüz başhdığım bu ise, giderek artan bır ilgi ve nihayet hayranlığa dönüşen bir hayretle devam ettim. Bırakın bir futbol antrenorunü, Türkiye'de hiçbır sosyal ve entelektüel kesimden duymağa alışık olmadığım bir gerçekçilik, bir akılalıkla konusuyordu Fatih Hoca. Soylediklerinde, tehdit, yukandan atma, hamâsi palavranın izi yoktu. Kısaca ne yapmak ıstediğini, bunu yapmayı nasıl umit ettiğini anlatıyordu. Az ve öz konuşuyor, söylediklerinin yapıldığını da antrenman ve maç sonuçlarında görüyorduk. Yapılanlardan ders alıyor, hatâlarından öğreniyordu. Hatâlarını açık açık televizyonda anlatmaktan çekinmiyor, bunları nasıl bertaraf etmeyi plâriladığını da izah ediyordu. Takımın dört yılda gosterd'ıği gelişme ise inkâr edilir gibi değil. 20 Nisan'daki Leeds maçında Hakan'ın attığıgolü ben canlı seyretmedim. Fakat daha sonra Asım ve Oya bana onu iki defa seyrettirdiler. Hiç futboldan anlamamama rağmen yapılan işin ustalığına ve inceliğıne hayran olmadım desem yalan olur. Başta hocalan, Avrupa'nın nice devlerini deviren bu delıkanlılar bu isi nasıl becerdiler? Benim kanım, Fatih Hoca ve çocuklarının belki de Türk futbol tarihinde ilk kez futbolun bilimini yapmağa başladıklandtr. Yani, futbolu elestirilebilecek kuramsal bir insan faaliyeti olarak ele alıp, onun muhtelif cephelerinivurmasını, kosmasmı, enerjinin verimli kullanılması vsmaçtan maça, antrenmandan antrenmana akılcı bir elestiriye tâbi tutarak geliştlrdiler, öyle ki futbolu kendilerinden oğrendiğimiz Avrupahlannkinden daha iyi bir hale getirdiler. Işte yaptıkbn en büyuk iş budur. Futbol oynarken kendı halklanna şu mesajı verip durdular: Aklmızı kullamn, gözünüzü kulağımzı kullanın; yaptığınız isi surekli akıllı, gerçekçi eleştlri altında tutun, aksayan yonleri sürekli düzeltin, hayâl aleminde yaşamayın. Birgun bir bakarsınız azâmetli rakipleriniz çoook gerilerde kalmışlar. Bu sutunda uç yıldır yazdığım gibi, bu bilimsel yöntemdir. Fatih Terım ve aslanlan "Hayatta en hakiki mursit ilimdir fendir, baska bir mürşit aramak gaflettir, dalâlettir" lâfını dddiye almışlar, bunun meyvasını yemişler, goğsunu iftiharla kabarttıkları halklanna da, Simon Kuper'in dediği gibi futbolun sadece futbol olmadığım gosterıp onun oyun taktikleriyle, stad kullanımıyla, seyirci yönetimiyle, taraftar yonlendirilmesiyle ve daha pek çok yanıyla bilimini yaparak, bir kez daha aklın yolunu göstermişterdir. Türkiye'de herkes bu yolu izlediğinde, Avrupa'ya uyelik dıye bir derdimiz kalmayacaktır, zira Avrupa bize uye olmak için sıraya girecektir. Umidim Fatih Hoca ve aslanlarının Kopenhag'dan Avrupa Kupasını alıp gelmeleridir. Gonlüm, ayakktrının tozuyla, analannı, babalarını, eşlerini, yavrulannı kucaklamadan once, sırtlannda formalanyla doğruca AnıtKabir'e Mustafa Kemâl'e gitmelerini de diliyor. Orada keşke deseler ki: "Paşam, 'bir Turk dunyaya bedeldir'derken bize aslında insan aklının sınırsızlığından bahsediyordun. Her lafın gibi, o da öylesine soylenmis bir lâf değildi. işte aklın kalesi Avrupa'ya akıl golleri atıp geldik. O kalenin elimizdeki kupası, aklın üstunluğune senin //ham ettiğin sarsılmaz inancımızın bize verdiği cesaretin bir nişanesidir. Akıl temeline oturttuğun devletimizin mutlu ve muteşekkir vatandaşları sıfatıyla, bu kupamızın her alanda Türkiye'nin daha büyuk başarüarma esin kaynağı olmasını dileyerek onu şükranlarımızla sana sunuyoruz." I sraıl'dekı "Tnıstech" firması tarafindan uretılen yalan makınesı "Tnurter", kısa sure once bügısayar uzmanı Amiz Liebeıman tarafından gelıştırılmıştı ' Internet, kredı kartı ve telefon aracdıgıyla ışleyen para pıyasası gıbı gunumuzde hızla gelısmekte olan ışlemlerde bu tur yalan detektoru gerçekten de buyuk bır ıhüyaçtı" dıyor, şırkenn pazar lama muduru Tamlr Segal. "Trustech" yönetklsl Segal: Telefonda yalanları bulmayo Truster her alanda çabfiyonu. kullanıldığı gıbı adlı mekten kesınlıkle kaçınıyor Amenkah gazetesoruşturmalar ıçın ozel bır modele sahıp Bır cıler bır Truster temsılcısıne aletın % 85 oranınJapon firması Truster programını cep telefonda guvenılır sonuç verıp veremeyecegını sorlannda kullanmak ıçın patenünı satm aldı Dığer duklannda temsılcı evet demıstı Ne var kı aletmuşterıler arasında kredı kartı firmalan, çagn te "yalan soyluyor" yazısı yanıp sonmeye başmerkezlerı ve personel mudurlen de var layınca temsılcı zor durumda kalmıstı Yalan testı, kullanılan kışı tarafindan Tırmanın en başanlı oldugu kışı lsraıl kesırihkle fark edümıyor Kontrol altında buluBaşkanı Benjaznin Netanjahu ıdı Netanjahu nan kışı bılgısayara baglı bır telefonda Fıkstn'le acü bır bans ıstedıgını soyledıgınde konustugunda sesı otomaök olarak analız edılır de yalan detektorunun ekranında "yalan soyluTeknıgın temelı, ses tonuna yansıyan stres ve yor" cumlesı yansımıstı duyguların algüanmasma dayanır Insan kulağı tarafindan duyulamayan en kuçuk frekans sapAmerıkan Başkanı Bill Cllnton ıse yalan maları dahı olçuluf Amenka'da kullanılmakta avcılarını atlatmayı basaranlardandı Masum olan klasık yalan detektorlerı kısıdekı heyecanı bakıslanyla "Monıka Lewınsky ıle hıçbır zaman yalnızca kalp auşı, kan basıncı ve terleme cınsel ılışkıde bulunmadım" dıye açıkladıgında oranına gore tespıt eder Oysa Truster, sonucu Truster bu ıfadeyı dogru olarak kabul etmıştı yazıh olarak bıldırıyor Yalan soylendıgınde Çunku Clınton oral seksın gerçek bır ılışkı olekranda "Hatalı ıfade" veya "olasılıkla yalan duguna ınanmıyordu Truster sadece bıünçlı soyluyor" gıbı kısa cumleler yansımakta olarak soylenen yalanları saptayabıldıgınden Yalanın matematıksel formullerle nasıl ortaya Chnton'un yalanı ortaya çıkmamıştı Bıll Clınton çıkanldıgı ıse şırket sırn Dogruyu soyleyenler gıbı soyledıklennden emın olan kısıler demek sadece "gerçek" sozcugu ıle odullendınlıyor kı yalancılıkla suçlanmaktan kurtulabılırler Alet, yalanın sısmografını EKG dalgalarma benPsıkologlar yalan testlerıne pek guvenle zer bır şeblde çızıyor Yalan soyleyen kısı bakmıyorlar "Bır makıne yalnızca heyecan dalbıldıklerıyle soyledıklerı arasında bır ıkılem galannı olçebılır, ama yalanları degıl" dıyen yasar "Işte bız bunu olçebılıyoruz" dıyor proje psıkolog Jeanette Schznid (Heıdelber) yalan yonetıcısı Lioı Koskas. sırasında meydana gelen oluşumlann da yetermce araştınlmadıgı kanısında Almanya'dakı Şırket oldukça saglam sonuçlara ulaşaadlı soruşturmalarda bu yuzden yalan detekbıldıklerını garanü etse de daha once yaşanan torlerıne ızın verümıyor Truster uretıcüen dıktatsız bır olay yuzunden kpsın bır rakam verkatlı olma konusunda oldukça başanlılar "Aletımız tann degıl kı Sadece kararlarda yardımcı olması ıçın gebşnnldı" dıyorlar Ancak merakhlar yalan makınesını her alanda kullanmaya başladüar bıle Amerıkalı bır muşten Truster sayesıııde kol saataın hangı arkadaşı tarafindan çalındıgını ogrenebıldıgını ıddıa ederken, bır ıç mımar tnternet'te kocasınm eşcınsel. oldugunu nasü ortaya çıkardıgmı anlatmış Aletı her konuşma sırasında açık tutan Iruster buluşçusu Lıberman ıse gerekçesını şu sozlerle açıklıyor ' Satın alma mudurumun bana yalan soyleyıp soylemedıgını bılmem gerekır" Nilgun Özbaşaran Dede Kaynak Der Spıegel 5/2000 Klaslk yalan maklneslyle yapılan test 685/5