Katalog

Nükleer santralı tehdit eden Ecemiş fayı yeniden aktifleşeceği döneme girdı Ecemiş fayı üzerinde paleosismolojik kazı çalışmalarınm sonuçları üzerine... \ Hasan Çetin f) J eolojide fay, dünyanın kabugunda bulunan ve üzerinde kayaçlann goreceli olarak yer degiştirdigı kınklardır. Aktif fay ise yakın geçmişte hareket etmiş faydır. Nükleer aantrallar dırekt olarak aktif bir fay üzerine veya yakınına yapümamalıdır Aktıf bır fay bir nükleer santralı iki şekilde etkileyebüir: (1) fayın harekete oluşan kuvvetli yer sarsıntısı ve (2) fay boyunca oluşan kınlma (yırtılma) nedenı ile santral yerinde zeminde oluşan yer degışnrme veya kınlma. zeyde Sultansazlıgı ve guneyde Gülek yıldır sakin bir dönem (Mersin'in kuzey dogeçirdi, bölgemizde gusu) arasında çok net olarak görulebimeydana gelen son len, yaklaşık 100 km depremlerin etkisiyle uzunlugunda K20D dogrultulu solyanal bu sakin dönemin atımh transtansiyonel bir faydır. Son bitimine yaklaşılıyor. yapılan çalışmalarda Ecemiş fayının onemli depremler yaratabılecek daha buyuk aktif bir tektonik yapının parçası oldugu ongorulmuştur. (Koçyigit ve Beyhan, 1998). Aktif fay (veya Nuclear Regulatory Commıssion, NRC isimlendirmesi ile "capable") NRC tarafından şu özellikleri gösteren fay olarak tanımlanmaktadır: (1) son 35 bin yüda en azından bır kere hareket etmiş veya son 500 bın yılda belırli arabklarla tekrarlayarak hareket etmiş, (2) fay ile direkt ilgisi olan aletsel olarak belırlenmış makrosısmisite varlıgı, ve (3) yukanda verilen (1) ve (2) özelliklerine sahip ve biri hareket etüginde digerinin de hareket edebüeceği olasılıgının oldugu aktif bir fayla yapısal ilişkmin olması, NRC aynca minimum aktif fay uzunluklan ve bu uzunluklara göre yapılacak bir nükleer santralin faya olması gereken uzaklıklan da aşagıdaki sekilde vermektedir (NRC, Part 100, App. A, p. 795). Santral Yerinin Minimum Fay Uzaklığı fkmi Uzunlu^u (km) 032 1.6 3280 8 80160 16 160240 32 240320 64 Ecemiş fayı PlioKuvaterner (yaklaşık 2 müyon yü) yaşlı bir alüvyal yelpazeyi baü tarau yukan olacak şekilde kesmektedir. Bu birim içerisindeki görünür topografık duşey aüm, yaklaşık 1550 metre arasında degişmektedir ve fay üzerinde PlioKuvatemer'den bu yana yüzey kmgı oluşturan bir çok deprem olmuş olabilecegini işaret etmektedir. Fay zonunun tektonigi, stratıgrafisi ve sedimentolojisi üzerinde daha once yapılmış birçok çalışma olmasına rağmen, fay üzerinde oluşmuş olabilecek son hasar verıci (buyuk) depremin za685/18 Fay yaklaşık son 10 bin Ecemlş Fayı ku manı ve büyüklügü üzerinde her hangi bir çalışma yapümamışta. Fay üzerinde oluşan son depremin zamanını bilmeden Ecemiş fayınının aktif olup olmadıgını söylemek mümkun degildir. Bu çalışmanın amacı Ecemiş fayı üzennde oluşmuş olabilecek yuzey hngı oluşturmuş son depremlerin zamanlannı, büyüklüklenni ve stillerını ortaya çıkarmaktır. Bu, Ecemiş fayının Nuclear Regulatory Commission (NRC) tanımına göre aktif olup olmadıgını anlamamıza yardımcı olacakur. Çalışma aynca depremlerin tekrarlanma periyodunu ve dolayısı ile de gelecekte olması olası depremleri kabaca tahmin etmemize yardımcı olacakür. Muhendislik açısmdan, Akkuyu'da bir nükleer santral yapımı planlandıgı ıçin, Ecemiş fayının büyük depremler yaraup yaratmayacagını anlamak bolge halkı, gerçekte tüm ülke için çok önem arz etmektedir. Metod Dunyanın degişik yerlerinde yapılan benzer çalışmalarda, oldugu gibi bu çalışmada da ilk önce fayla ilişkili Kuvaterner yaşh jeolojik birimler haritalandı. Daha sonra detay hava fotoğrafı ve Şekll 1. Yer buldunı harltası. Faylar faroğlu ve dlğ. (1992)'den arazı çalışması sonucunda, genç çökel faylanmalaohntnsşttf, nnın delillerı veya izlerinin en iyi gözlendiğı, daha lemleri genelde Şekü 3a, b'deki gibi birbirlerine paralel once degışık amaçlar için kazılmış uç degişik kazı veya kayma çizgileri içerirler. Kayma çizgileri fay üzerindeki trench yeri belirlendi. Kazılarda ortaya çıkan mostralar goreceli hareket yönüne paralel olarak oluşurlar (Hobbs karelaj sistemi ile detay olarak haritalandı. Kazılarda ve dig., 1976). Bu organik toprak tabakası içerisuıde McCalpin (1996) tarafından tarumlanan kolüvyal kamalar, faylanmış ve/veya yuzey egımi degişmiş gömülü toprak tabakalan (horizonlan), sıvılaşma yapılan gibı geçmişte oluşmuş olabilecek depremleri temsil eden sismitler (deprem izlerı) belirlendi. Bu sısmitlerin yaşlannın tayinı ıçın Carbon14 (C14) yaşlandırma numunelerı alındı Bu numuneler Amerikadakı uluslararası bilinen bir laboratuvar olan Beta Analyüc Laboratuvanna C14 yaşlandırma analizı için yollandı. Son yapılan araştır Sonuçlar ve tartışma Kazı 1: NRC tanımına göre fay aktif Kazılardan ıüa Çamardı ilçesi yafayı, birincisi kınlannda Ecemiş fayını yaklaşık günümüzden yaklaşık dikey olarak kesen bir yarma yüzeyinde yapıldı (Şekil 1). Burada 38 bin, ikindsi yaklaşık yanm metrelık duşey aüyaklaşık 28 bin, ma ugramış gomulu bir organik toprak tabakası (AHorizonu veya üçüncüsü ise yaklaşık paleoyuzey) bulunmaktadır (Şekil 17 bin yıl önce olmak 2a, b), Bu organikçe zengin toprak tabakası faylanmadan ve daha üzere, en az üç defa sonra fayın aşağı düşen blogu üzerinde gomülmeden once yer yüyüzey kırığı zünu oluşturmakta idı. Bu birimi kesen fayın fay duzlemi üzerinde oluşturabilecek çok guzel kayma duzlemi oluşbüyüklükte (6,5 ve muştur (Şekil 3a, b). Kayma düzdaha büyük) deprem lemlerı faylann tanınrnasında çok onemli belirleyici bir oluşuktur oluşturdu. (Hobbs ve dig., 1976). Kayma duz malara göre Ecemiş Şekll 2. Kazı I sahmmdm bir görilnüş. Htm yaşt vtrikn gömültt organik toprak tabakası hem de arka planda görttlea teptyl oluşturan Mh Kuvaterner yaflı alüvyal fan (Şekll 6'dakl Qfl İle gösterllen blrlm) Içerblndekl favlanma batı tarafın yukseldlğlnl açıkça göstermektedlr. (a) Fotoğraf, (b) fotoğraf uzerlnden alın mıs çlzlm.