Katalog

Depremleri önceden hisseden hayvanlar inceleniyor Bilim adamlan hayvanlardaki deprem öncesi davranışları inceleyerek, depremleri önceden kestirmenin yollannı arıyor. A. M. G Şengör Hür aklın hür maviliklerdeki kalesi: Hava Harp Okulu llk motoriu uçak 17 Aralık 1901'de Kitty Hmvk'ta yerden kesildiği zaman, onun yaratıcıları, bir yavnı kuş tereddüdü ile havada ancak yarım dakika durabilmiş olan bu nârın aletin insanlığın tum çehresini değiştirecek muhteşem bir adımı temsil ettiğinin farkındaydılar. 0 uçuşun pilotu Orvllle Wright (18711948) yaşama gözlerini yumarken, gokyüzü sivil ve askeri uçak rotalan ile dolmuş, uçakların egemen rol oynadıkları Ikinci Dunya Savaşı olup bitmişti bile. Yalnız jet uçaklan değil, ilk roketler (hattâ roket motoriu uçaklar) bile yapılmış ve kullanıma girmişti. llk uçağın uçtuğunu hatırlayan ve Birinci Dunya Savaşında Yeşılkoy'de hava askeri olan dedeciğimin tek bobreği yalnızca birbuçuk yıl daha dayanabilmiş olsaydı, insanın Ay'a ayak bastığını da görmuş olacaktı. Dedem, yaşamı boyunca kazandığı nice buyuk başanlara rağmen hep "tayyare askeri" olmuş olmakla övundü. Onun yaşamında "tayyareâ" akraba ve dostlarının apayrı biryeri vardı. Hastalığının ileri bir doneminde, kendisine bakan Zatiye (OzenUlusoy) hemşireyi ziyarete gelen Hv. Tlu. Kd. Bfçvş. llhami Özbllgin odanın kapısında gorununce, toplumun en üst düzeylerinden nice değerli dostu için yerinden kıpırdamayan dedemin bu hiç tanımadığı hava astsubayı için ayağa kalkmak uzere davrandığı hâlâ gözlerimin önündedir. Zatiye Hanım'ın telâşla "Aman Beyefendı!" demesi üzerine rahmetli dedemin "o mavi uniforma... onu ben de giydim" diye mırıldandığını hatırlıyorumve dedem tum dermansızlığına rağmen llhami Başçavuşun elini ayakta sıktı. Dedem nihayet sıradan bir hava erıydi. Fakat havaaların hepsinde gorulen o engin kendine guven, yaşama olan bağlılık, akıla hareket tarzı onun da özelliklen arasındaydı. Her havacı gibi o da insan aklmın her soruna çozum bulacağına iman etmişti. Işte kökleri havaalığın başdondurucü basanlarla dolu tarihinde olan, havaalann zekâ, akıl, hayal gucu ve cesaretleriyle beslenen bu muhteşem gelenek ulkemizde bugün Yeşilköy'deki Hava Harp Okulu'ndan taşarak yayılmakta, bir yandan goklerdeki bekçilik göreviyle Turk insanmın emniyetini garantilerken, diğer yanda da savaş tekniğinden sanayiye, sanayiden bilimsel ve teknık araşttrmaya, Türkiye'nin gelişmesinın en önemli mızrak uçlarından bihni teşkil etmektedir. Hava Harp Okulu oğrencisi olmak, hem doğanın, hem de sosyal çevrenin ayncalıklı kıldığı bireylerin, bu ayncalıklarını en akıla bir şekilde değerlendirebilmeleriyle mumkundur. Oraya ancak Türkiye'nin aklen, bedenen ve bilgice en üstün çocuklan kabul olunur. Başvuru kotanın altında olursa, düzey düfürülmez, az oğrenci alınır! Bu ustun nitelikli oğrendler gene aklen ve bedenen çok sıkı bir programdan geçip en güç sınavları vererek mezun olurlar. Tekrar sınavlardan geçerek uçuş okuluna ulaşırlar. Ceçenlerde Hava Kuvvetleri Komutanı Sayın Hv. Pt. Org. Ergin Celasin bir sohbette, Hava Kuvvetlerinde gençler arasında artık sigara içiminin minimal duzeye duştuğunu anlatıyordu. Bu, tamamen Kuvvet içinde kendiliğinden gelişen karşılıklı akıla eleştiri ile gerçekleşmi}. Eskiden pilotlara pek pahalıya patlayan ıçkı sorunu da hemen tamamen bitmiş. Ergin Paşa, birlikte uçtuğu genç subayların akıllılıklannı, beceri ve bilgilerini anlatırken heyecan ve hayranlıktan gozleri parlıyordu. Hava Harp Okulu yalnız bilgili değil, aynı zamanda bilgisini yerinde kullanabilen ve gerektiği gibi genifletebilen, Ustelik gorgulu subaylar yetiştiriyor. Universitelerimizin bir türlü beceremediği bu işi nasıl mı yapıyor? Söyliyeyim: Öğrencide ve hocada kallteden taviz vermeyerek; eğitim olanakları ile öğrenci sayısını dengede tutarak; bugunkü düzey ne denli iyi, ne denli doyurucu olursa olsun, yetinmeyip hep daha iyiyi, daha yükseği düşleyip plânlayarak. Öğretim başkanı Hv. Mh. Alb. Turgut Enginoğlu bana bir seferinde "Cün gelecek, doktorasız hava generali, mastersiz ust rutbelı hava subayı kalmayacak, göreceksınız" dediydi. Zaten Celasin Paşa da artık Türk Hava Kuvvetleri'nin uzaya taşacağını müjdelemedi mi? Hava Kuvvetleri harbiyelılerınin uzerine titriyor. Okul Komutanından Kuvvet Komutanına kadar komuta kademesinin Yeşilköy'de deprem riski ile ne denli ilgilendiğine, işi ne denli addiyet, beceri ve içteniikle ele aldıklanna ben şahidim. Onlar her harbiyeliye bir hazine gözüyle bakıyorlar. Haksız da değiller. Harbiyelilerle her konuştuğumda bilgilerinin derinliği, ilgilennin genişl'ıği ve zekâlannın ustunluğu bana sık sık "bu çocuklan nereden buluyorlar?" sorusunu sorduruyor. Işte o zaman, hava eri dedeciğimin duyduğu, kendine o engin güvenin, mavı ün/formaya da o engin saygının kaynağını gorur gibi oluyorum: Bu çocuklar, diyonım, hür maviliklerin hür akıllandırbu nedenle irfanlan da vicdanlan da o mavilikler kadar hür olmaktadır. Hava Kuvvetlerimizin kuruluş yıldönümü olan bu 1 Haziran'da da tum gençlerimize bir kez daha "istikbal Göklerdedir" sozunün geçerliliğini artırarak koruduğunu hatırlatıp, kendilerini çok iyı, çok hoş bir geleceğe goturebılecek kapılardan birinin de Hava Harp Okulu oldugunu söylemek istiyorum. 68S/5 K uşlar telaş ıçınde daldan dala uçuyor, kopekler havbyor, kedüer huzursuz bır şeküde mıyavhyordu Çın'in Lıaonıng Eyaletı, Haıçeng kentınde yer hareketlennı ıncelemek amacıyla bıraraya gelen bılım adamlan, hayvanlardaki bu ganp davranışlar karşısında telaşa kapıldılar ve kentın boşaltümasını sagladüar Çunku hayvanlann yaklaşmakta olan bır doğal felâken önceden hissetüfclennı duşunuyorlardı Olaylar bılım adamlannı haklı çıkartu, bırkaç gun sonra buyuk bır deprem Haıçeng kentını yerle bır etu Bılım adamlarının ve hayvanlann onsezüerı sayesınde bu buyuk felâkette ancak bırkaç kışı yaşamını yıürdı 1975'dekı bu deneyım, jeolojık bılgı bınmı üe hayvan davranışlannm bırleştırılmesıyle depremleri önceden kestirmenin mumkun olabılecegını gostenyordu Ne yazık kı bu manç çok uzun omurlu olmadı Bır yıl sonra Rıchter olçegıne gore 7 9 buyuklugunde bır deprem komşu Tangshan bolgesmde 650 bın kısının olumune ve mılyonlarca kışmın yaralanmasına yol açtı Kımse bu felâketı önceden haber veremedıgı ıçın jeologlar hayvan davranışlarına bel baglamanın yersız olduguna karar verdıler Bu tarıhten sonra bılım adamlan yıür dıklerı ons e zı yeteneklerını yenıden kazanmak ıçın somut jeolojık venler uzerındekı bıhmsel çalışma1arına a g ı r lık verdıler Ancak bu arada Tokyo'dakı Azabu Unıversıtesı'nden Profesor Mitsuaki Ota, hayvanlann jeolojık felâketlerı önceden sezınleme konusunda gızlı bır yeteneklerı oldugu ınancını yıtırmedı ve hayvanlardaki bu gızh gucu araştırmak ıçın kollan sıvadı Profesor Ota'nın amacı "deprem genı" adını verdıgı ve depremlen önceden sezınleme yetenegını kazandıran genı bulup çıkartmaktı 1995 yüında Kobe kentını vuran deprem sırasında tuhaf davranışlar sergıledıgıne ılışkın duyumldr aldıgı evcü hayvanldrı ınceleyerek ışe başlayan Ota, bu hayvanlardaki geneük yapıyı ırdelemek ıçın kan ve doku orneklerı topladı Ote yandan kontrol grubu olarak yıne aynı depremde en ufak bır onsezı beürtısı gostertermeyen hayvanlan seçtı Bu üa grup drdsındakı farkı ortaya çıkartmak ıçın aldıgı doku ve kan orneklerınden gen hantasını çıkartma çalışmalanna başladı Çalış ozellıkle beyındeh en onemlı kımyasal taşıyıcüardan bın olan dopamının sentezınden sorumlu genler uzerınde yogunlaştırdı Ota'ya gore dopamın deprem oncesı davranışlarda anahtar rol oynuyor Goruşlenru Scıence ısımlı onemlı bılım dergısının son sayısında dıle getıren Ota ' Bılım adamlan hayvanlann onemlı doğa olaylanndan once tuhaf davranışlar sergüedıgını kabul edıyor Ancak bu davramşlann mekanızması hakkında fazla bır şey bılınmıyor" dıyor Ota'nın goruşlennı "çarpıcı" bulan Edınburgh'takı İngılız Jeolojık Araştırmalar Merkezı'nden jeolog Dr JUice Walker "Depremlerden once hayvanların tuhaf davranışlanna ılışkın pek çok oyku dınlryoruz Ne var kı bunlann hıçbın dogru duzgun ıncelenmıyor Hayvanlar rahatsız edıcı etmenler karşısında farklı tavırlar sergüıyor Bu da çogunlukla hayvanın huyuna suyuna bağlı olarak degışıyor Dolayısıyla bu konuyu ıncelerken pek çok degışkenı hesaba katmak gerekıyor" dıyor Bılım adamlan, hâlıhazırda deprem şoklan oncesı hayvan reaksıyonlanna üa etmenın neden oldugunu duşunuyor Unıversıty College London'dakı Benfıeld Greıg Tehhke Araştırma Merkezı'nden Dr Bill McGuire bunlan şoyle açıklıyor "Hayvanlar ya kayalann bırbırıne surtunmesı sonucu ortaya çıkan statık elektnkten, ya da elektromanyetık radyasyondan etküenıyor olabdır" Hayvanlann bu doğa kuvvetlennı nasü hıssettıklerını zaman gosterecek Ancak Ota'nın başanlı olması durumunda, sezgı gucu yuksek olan hayvanlar gozetım altında tutulacak ve hareketlennde en ufak bır değışıklik oldugunda jeolojık venlerle bırlıkte değerlendırılecek Ne var kı hâlıhazırda sezgı gucu yuksek hayvanlann seçımı ışlemının uzun zaman alacagı tahmın edılıyor Ota şu ana kadar Kobe depremı oncesı tuhaf davranışlar sergıleyen hayvanlarda ortak bır nokta buldu Depreme duyarlı hayvanlann tumu önceden kısırlaştınlmıştı Reyhan Oksay Observer 13Mayıs2000