Katalog

Marmara faylan GPS gözetiminde Uydu destekli (GPS) sistemle Marmara Bölgesi'nin depremselliğini tam bir gözetim altına alma çalışmalan hız kazandı. Semih Ergintav1 ve M.Namık Yalçın1'2 Agustos Izmıt ve 12 Kasım Duzce depremlennm ardından yazüı ve gorsel basında yeterınce dıle geünldıgı gıbı depremlerm onceden haber verılmesı (yer, buyukluk ve zamanlannın kesünlmesı) maalesef mumkun degüdır Bu çerçevede en sorunlu parametre zaman olup, olası yenı bır depremın bolgesı ve buyuklugunun kesın olmamakla bırhkte ongorulmesı, belırh hata sınırlan ıçınde mumkun olabümektedır Bu nedenledır la, son yülarda depremın onceden haber verümesınden çok, deprem zararlannın azaltümasına yonelık araştirma çalışmalanna oncehk verümektedrr 17 1 GPS teknolojisi ve deprem araştırmalarındaki yeri GPS yaklaşık 20 000 km yukseklıkte bagımsız yorungelere yerleştmlmış 24 uyduluk bır kuresel konumlandırma sıstemıdır Her uydu çok hassas zaman ve konum bügısı ıçeren radyo sınyallerı yaymaktadır Farklı uydulardan alınan sınyaller ıkşküendırüerek dunya uzenn Şekll I llkl EyHH 1998, Iklndsl Mayıs 1999 olmak üıert Ikl adet, yakla fik 40 noktahk pertyodlk GPS ölçümlerinden elde edllen tonuçlann böldekı her hangı bır noktanın konumu (koordıgede daha once yapılmif çahfmalarla blrllkte değeriendlHlmejlyle, Avnatlan) çok yuksek hassasıyetle bulunabümek rupa sabk referans slstemlnde, elde edllen hız vektöriert göritlmektedlr. tedır Uygun ven ışlem teknıklerı kullanılarak, Anadolu levhaundakl sürekll çlzgl Kuzey Anadolu Fayı'nı temıll ediyor. koordınatlann saptanmasındakı hata payı "cm (KAf). (Mc Clıaky ve arkadaşlan. 2000) altı" ("mıhmetre") duzeyıne ındırüebümektemunda onemlı bılgüer saglar dır Bunun sonucu olarak yılda cm" bazında hareket eden kınk sıstemlerıne (ornegın Kuzey Anadolu Fayı) aıt b. Deprem sonrasmda süregiden deformasyonhareketlenn yon ve buyukluklen (hız vektorlen) saptanalar (postseismic dönem): Depremleruı diüaşümasında bılıyor Bu olanak 1980'lerden ıtıbaren depremlere neGPS'ın en onemlı rol oynadıgı alan, depremlerden sonra den olan aktıf kınk sıstemlerı (aktıf faylar) boyunca depbolgede oluşan zamana bağb deformasyonlann belırlerem oncesınde (ınterseısmıc/preseısmıc), deprem sıranebümesıdır Bu degısımler depremden sonra yıllarca sında (coseısmıc) ve deprem sonrasında (postseısmıc) devam etmektedır ve artçı sarsıntı dagüımlan üe bu konumeydana gelen deformasyonlann behrlenmesınde kuilada bır rruktar yol gostena bügı elde edüebılmesıne rağnılmaya başlanmıştır men klasık sısmolojık yontemler üe bunlan saptamak Sısmolojı verılen ve GPS teknolojısı yardımı üe elde olanaksızdır Deprem sırasında oluşan deformasyona edüen verüerın bırhkte degerlendırılmesı sayesınde depbagb olarak başlayan degısımler ortamdakı başka kınkremlerın olus mekanızmalannı, faylann zaman bagımlı ların uzenndekı gerılme müctarlannı artırarak, yenı dephareketlerını anlama ve deprem rıskını kestırme yolunda, remlerın oluşmasına neden olabümektedır oldukça üerı adımlar atüdı 17 Agustos 1999 ve 12 Kasım 1999 depremlerının ıncelenmesıne aıt ük sonuçlan belırtc. Deprem öncesinde süregiden deformasyonmeden once deprem oncesınde, sırasında ve sonrasında lar (interseismic/preseismic dönem): Deprem once meydana gelen deformasyonlann sagladıgı bügüerı aşası levhaların bırbınne gore gorecelı hareketlennın (ome gıdakı gıbı ozetleyebüırız ğın, Anadolu levhası, Avrupa levhasma gore Ege'ye doğru, 2 4±2 cm/yıl hızı ıle hareket etmektedır Bkz Şehl 1) sonua. Deprem sırasında olan deformasyonlar (cocunda ortamdab gerüme artışını ve bunun sonucu oluşaseismic dönetn): GPS olçumlen deprem kaynagında büecek deprem nskını belırlemek mumkundur olan olaylar üe dogrudan üışküıdır ve GPS yardımı üe olçulen yuzey deformasyorüan deprem kırıgının geometrısının ve bu kıngın deprem suasındakı hareketının saptan masma yardımcı olur Bu bügıler depremın derınlıgıne ve ortamın ozellıgıne bağlı olarak yeryuzunde bır deprem kıngı olusmadıgında veya sısmolojüc verının (ozellüde artçı sarsıntüannın) dagılımınm çok karmaşık olrnası duru Deprem risk analizi Deprem rısk analızı başhgı altuıda toplanan ve çok sayıda büım dalını ıçeren çakşmalann temelıru, depremlerm olası yerlerı ve buyukluklerı üe soz konusu bolgelerın deprem sırasındakı davranış ozellıklenrun guvenılır bır şekılde ortaya konması oluşturmaktadır Gunumuzde teknolojının ulaştıgı duzey, bu amaçla kullamlagelen jeolojık, sısmolojık ve jeodeak yontemlenn yarusıra, yenı teknıklerden yararlanmayı da olanaklı kılmaktadır Yenı teknıklenn kullanımı ve deprem rıskı yuksek bolgelerın uzun surelı ve kesınusız gozlenmesı ıle depremlerın zaman ıçındekı davranışlanru ogrenmek ve deprem rıskı konusunda kestırım yapmak mumkundur Bu yazıda deprem araşürmalarında son 1015 yıldır kullanümakta olan uydu desteklı kuresel konurnlamd sıstemı (Global Posıtıonıng SystemGPS) kullanüarak Marmara Bolgesı nde yapılmakta olan bır çalısma ve bunun ük sonuçları sunulacaktır (*) Çalışmanın gerekçesı 1997 yüında hazırlandı ve proje onerı dokumanında aşagıda verüdıgı gıbı tanımlandı "Geçmışte bır çokyıhcı depremden etkılennuş olan ve Turhye'nın nufusunun yaklaşık olarak %30'unu ve sanayısının %40'ını ıçeren Marmara Bolgesının çok yuksek deprem rıskme sahıp olduğu bıhmsel çahşmaJar ıle kanıtlanmıştır Olası buyuk magnıtudlu bır depremın Marmara Denızı'nı çevreleyen yerleşnnlerde, ozelhkle Istanbul'u da ıçeren bır alanda Izmıt'den Tetrdağ'a kadar etküı olacağı, buyuk can kaybına ve ekonomık yıkıma neden olacağı açıktır Bolgenın bır an once GPS gıbı guncel teknıkler ıle sureklı olarak ızlenmeye başlanması, detayh olarak nsb yuksek yerlerm saptanarak kayıplann azaltüması ve bıhmsel sonuçlann ışığmda gerekh onlemlerm alınması gereklıdır" Bu tanımdan da goruldugu gıbı Izmıt ve Duzce depremlerı yer bılımcıler tarafindan beklenen depremlerdı Bu depremler neden oldukları can kaybı ve çok buyuk maddı hasar nedenıyle ulkemız açısından son derece uzucu olaylar olmakla beraber depremlerı anlamaya çalışarak olası deprem zararlarını en aza mdırme uĞfraşı veren yer bılımcıler açısından ıse onemlı bır hrsat oluşturdular Depıem oncesınde başlatümış olan "Marmara Bolgesı Sureklı GPS Gozlem Ağı (MACNET) projesı ozelınde bu çalışmalar daha da onem kazandı Açıktır kı bu bu yuklukte bır depremın GPS teknolojısı onun deprem ça lışmalarına uyarlanmasmda ulaşılan bugunku bılgı bırıkı mı ve denoyım duzeyınde sureklı bır ag tarafından ızlenebılen ük deprcm oı neklermden olmasıdıı 686/18 izmit Bölgesi'ndeki aktif faylann GPS ile izlenmesi Kuruluş çalışmalanna Temmuz 1999 ortaiannda başladıgımız sureklı GPS agının oluşturulması devam ederken, 17 Agustos 1999 Izmıt Depremı gerçekleştı Ul Sekll 2 Kırmızı yıldız 17 Agustos depremlnln verinl; tnavi daircler perlyodlk olarak olçülen CPS noktalannı; mavl uçgenler İzmit depreminden sonra en az uç defa ölçülen CPS noktalannı; kırmızı kareler depremden sonra kurulan sürekli CPS istasyonlannı; baklava blçlml kırmızı noktalar Ise deprem öncesl kurulan sürekli CPS Istasyonlannı göstermektedlr.