Katalog

Turkıye dekı buyukluğu M>6 0 olan depremlerle oluşan kınklar yeryuzunde farkedüebüecek jeomorfolojüc degışüdücler oluşturmaktadır Bu ıse fayın geometnsını hantalamaya ur sat vermektedır Her fay parçası karekterıstüc parametrelere sahıpür (uzunluk dogrultu egım ve dalım) Bu bügüeı tarüıı depremlerı tanımlayan hasar dagüımı sısmık denız dalgalan veya sıvüaşma bügüenyle bırleştırüdıgınde tarüısel depremlerın parametreleri yaklaşüc olarak bulma fırsatı saglamakta dır Istanbul crvannda 17001900 donemı ıçın buyukluğu M>6 0 olan 15 deprem bulunmaktadır Bu deprem kayıtlarm da M>7 depremler 2 veya daha fazla kırüda oluşurlarken da ha kuçuk depremler tek bır kınkla oluşmaktadır Bu depremler sırasında oluşan kırüdar başlıca hasar dagüım bügüennden faydalanüarak tesbıt edüdüer Depremlerın buyukluk ve mo mentlen ıse olçekleme bagıntüan üe N41°30' saptanmaktadır Modelleme aşama sında ük olarak faylan ıfade eden o kayma yuzeylerı uzenne kayma ıruk m tarlan atanmıştır Kayma dogrultulan UJ ıse gorecelı olarak hareket eden levha ıyı araştırmak ıçın KAF'ın kuzey kolu uzerınde bıha hareketlenrun dogrultusuna para rıken yer degışürmelerın depremler sebebıyle bolel alınmıştır Gereklı dıger paramet şalnlmasının ıncelenmesı gerekır (Şekü 3d) Tarıhsel reler ıse üa olçut kullanüarak belırlen donemde (17001900) gorecelı tektoruk hareketın mıştır Bınncısı eger bır deprem dı fay parçalarına paralel yer degıştırme büeşenlen ğerınden buyukse onun buyukluğu 1719 üe 1766 yüları arasında meydana gelen ve buve oluşturdugu faylanmada dığerınyukluklerı M>7 olan buyuk depremlerle boşaltüdıgı den daha buyuktur Ikıncısı aynıbolgorulmektedır (Şekü 3d) Bu depremler sırasında gede olan üa deprem varsa ve onlann hangı fay parçalarının hareket ettığı kesın olaıak bıhangı fay uzerınde olduklannı gostelınmese de yukanda bahsedüdıgı gıbı eldekı butun rır açüc bır bügı yoksa buyuk üıtımal bügüer kullanüarak yaklaşüc olarak belırlenmışur le bu depremler bırbırıne yakın veya Ozellıkle 1894 depremının yerını belırlemede çok devamı olan faylar uzerınde meydana zorlanümıştır Bununla bırlücte farklı bır yere konsa gelmışlerdîr Bu son olçuye en ıyı orda gerüme alanını çok fazla degıştırmıyor Ayru zor nek 1719 ve 1999 depremlerıdır luk fay geometrısınm çok ıyı büınmedıgı Marmara Her üa depremınde hasar dagüımı Denızı ıçınde geçerlıdır Bununla bırkkte denızdekı Şekll 2. Depremlerln arasındakl zaman perlyodunu Ifade eden Intenlsmlk donemde meydana gelen geril me yttklemesl modefl. Kalın slyah clzgller shmofenlk dertnllğln altında modele konan kayma ytizeylerinl Ha hemen hemen aynı yerlerde olmuşbutun aktıf faylar 2025 km hk bır bolge ıçınde kal de etmektedlr Crl renkll oklar kuresel konumlama ılsteml (GPS) Ile taptanan yıllık tektonlk hareketln hız tur Ancak 1719 depremı Istanbul'da maktadır Farklı fay parçalan da hareket etse gerüme lanm ve hata elipslerinl Ifade ederken slyah oklar Ise model sonucu elde edllen ve gözlemlere en lyl cakıs daha fazla hasara sebep olmuştur tınlan hız oranlannı Ifade etmektedlrler Saö alt kösedekl pentere şeUI Ise 6 km derlnllkte bu tektonlk ha dagüımı yaklaşüc aynı kalıp faylann yenne gore bıraz reket nedenlyle oluşan geıilme ytiklemeslnl göstermektealr Kuzey Anadolu fayının kuzey kolu (NNAF) Eğer aynı faylanma 1999 depremın boyunca en bityük gertlme blrlklml 0 4 bar/yil Iken güney kolu (SNAF) boyunca 0 1 bar/yıl dır. yer degıştırmış olmaktadır de tekrarlansaydı Istanbul da daha Marmara Denızı nın dogusunda KAF ın 500 km fazla hasar olması gerekırdı Bu nedenle 1719 depremınde koyabüır Marmara Denızı altindab faylarda 5 m lüc bır aüm lık bır bolumunu degışık depremlerle 1668 yüında kınldı Bu 1999 Izmıt ve Duzce depremlenndekı faylanmaya ek olarak Isbırüamı bulunmakta ve bu bırüam 1719 depreminl ızleyen aktıvıtenın bır devamı olarak 17191766 yülan arasında Mar tanbul'a daha yakın başka bu denız altındakı faymda hareket 1754 ve 1766 depremlerı üe ortaya çücan atım mıktarlanndan mara Denızı ıçındekı faylar baüya dogru goç eden bır serı etmış olabüecegı sonucuna varümıştır Bınncı olçute uyan or daha buyuk olabüır (Şekü 3d) Marmara Denızı'nın gerek do depremler üe daha onceden bınken yer degışurmelen bo nekler ıse batıya dogru goç eder şeküde oluşan 1719 1754 gusu gerekse bausındakı faylar bu yuz yüda olan depremler şaltnlar 1766 yüından sonra Marmara Denızınde yenıden ge1766a ve 1766b depremlennde gorulmektedır Bu depremler le gerüme yuklenmışlerdır (Şekü 1) Baudala gerüme artmı rüme bırüamı başladı 146 yü sonra KAF'ın kuzey kolu uzerın devamlı olan fayın farklı losımlannda meydana gelmışlerdîr 1912 MürefteŞarköy depremınden bu yana devam ederde 3 5m hk bır atım bırıku ve 1912 de KAF batı bolumu uzerınOluşan bu tanhı buyuk 6 depremın gerek yerlerı gerekse ken doguda Izmıt depremı üe bır yukleme oluşmuşrur 1719 de MurefteŞarkoy depremı (M7 3) olmak uzere sadece bır deprem parametrelennı behrlemek daha kuçuk depremlere yüında Izmıt depremıne benzer buyuk bır deprem meydana deprem meydana geldı 1939 yüında KAF uzerınde doguda gore çok daha kolay olmuştur gelmış ve onun baüya dogru devamındakı faylarda 35 yü ara Erzıncandan başlayıp Marmara Denızı nın dogusuna kadar dan sonra bır deprem daha meydana gelmıştır (1754 depre devam eden buyuk bır deprem goçu hareketı başladı (Bu Dıger depremler ıçın bırbınnden 20 km aralıklı üa hatta mı) Aynı fay 1999 Izmıt depremı nedenı üe 1 üe 5 bar arasınyuklugu M>7 olan 1957 ve 1967 depremlerı Şekü 3d de gouç degışüc bolge saptamak mumkundur Ornegın 1894 depda bır gerüme yuklemesıne maruz kalmıştır (Şekü lb) Bu ne ruluyor) Bu deprem serısı başladıgı sıralarda KAF uzerınde remı 1999 ve 1719 depremlennın oluşturdugu hasar dagüımıdenle bu fayın ozellüde artçı depremler donemı suresınce ha1766 yüından berı levha hareketlen nedenıyle halı hazırda na benzer bır dagüım gostemuştır Fakat neden oldugu yıkun reket etmesı buyuk olasüüdıdır 1754 depremınden 12 yü son 5m lık bır kayma bırıkımı vardır 17 Austos 1999 Izmıt depre çok daha azdır Dolayısı üe bu depremın kıngı daha kısa bır ra 1766 depremı gen kalan faylan hareket eturmışur Buyuk mı KAF uzerınde bırücen 5 m lüc bu kayma bırüamını boşalttı den fazla üa parçadan oluşmalıdır Ancak daha kuçuk olan bu bır olasüıkla benzer bır davranış tekrar vuku bulabüır (Şekü 3d) 12 Kasım 1999 Duzce depremı ıse Izmıt depremı depremlerın genel aum boşalımma katküan kuçuktur ve yer kırüc zonunu doguya KAF ın 1944 yüında kırüan kesımıne doğ Bu çalışma üe KAF ın depremlerle ügüı davranışı şu şelenndekı hata çalışmanın sonuçlannı etküeyecek derecede ru uzattı KAF'ın Duzce bolumunun kırüması üe Erzıncan üe küde ozetlenebüır Levha hareketlen nedenıyle fay zonu uzebuyuk degüdır Marmara Denızı arasındaka bolum tamamen kırümış oldu rınde surekh bır gerüme bırüamı oluşmaktadır Butun fay sıs cesme kadar buyuklugu (M) 6<M<7 olan beş M>7 olan uç lkmcı olarak Marmara Denızındekı faylann geometnsıyle ügıdeprem meydana geldıgını bu donemde meydana gelen lı olabüır 1719 ve 1999 deprenüerınde hareket eden ve basM>7 depremlerın herbınnın bırden fazla fay parçası kırdıgını kın olarak yanal hareket karekterınde olan faylar dogu Marmabelırtıyor ve şoyle dıyorlar Kuzey Anadolu fayının sısmık ra Denızınde aynı bıçımde devam etmıyor olabüır Adalann davranışı 1700 yüından gunumuze kadar oluşan M>6 butun ve Istanbul un guneyınden geçen faylann hareket büeşenlen depremlerın gerüme alanlannın modellenmesı ıle daha ıyı annın buyuk bır kısmının duşey hareket olması sebebıyle farklı laşüabüınır (Şekü 3a) 1700 1900 yüları arası meydana gelen fay sıstemlenne hareketın aktarüması kolayca mumkun olmadepremlerın yaptıgı hasar dagüımı ıle ügüı bılgıler harıtalanyabüır Son olarak fay parçalarının geometrısıne ve atım bümış aktıf fay verılen ve faylanmadeprem buyukluğu arasındagısıne dayalı olan gerüme modellememızın gosterdıgıne gore kı ampırık bagıntüan ıle bırleştırıldığmde gerüme alanı mohareket daha oncekı depremlerın (1963 depremı dahü olmak delleme çalışmalan ıçın gereklı gırış verılen elde edılebıl uzere) neden oldugu gerüme duşumuyle ügüı olarak devam mektedır Kuresel konumlama sıstemının (GPS) venlerıne go etmemış olabüır (Şekü 3b) re kuresel tektonık hareketlerden (goreceh levha hareketlerı) Modele Izmıt depremı de dahü edüdıgınde 1766 dan dolayı Kuzey Anadolu fayının yuksek bır yülık kayma oranına gunumuze Marmara Denızı nde 160 km uzunlugunda kuzey sahıp olduğu ortaya çıkmaktadır Bu tektonık hareket KAF bokolu boyunca bırücen 5 5 m lüc atım bırüamı kendını gosteryunca aynca bır gerüme alanı (sekuleı gerüme alanı) oluştur mektedır Kuzey kolunun tersıne olarak guney kolunun duğundan hesaplamalara dahü edılmıştır Bu gerüme kayna 1700 den gunumuze hangı donemde tamamen kınldıgı büıngı kınlgan kabugun altında plastüc hareket gosteren alt kabumıyor Bununla bırlücte bu fay kolu boyunca Bursa nın batısınğun hareketı kabul edüerek GPS verüenne gore hareket eden da buyuk depremlerın meydana geldıgı büınmektedır Bu za bır kayma yuzeyının sonucu olarak modellenmıştr (Şekü 2) man zarfında Bursa nın dogusunda hıçbır buyuk deprem oluş"Izmıt depremı modellemeye dahü edüdıgınde (Şekü 3c) ge madı Bursa nın dogusunda olan en son buyuk deprem 1417 rümenın artügı bolge 160 km uzunlugunda Marmara Denı de meydana geldı Bu zamana kadar guneş kolunun 125 km zı nın yer aldıgı bolge üe sınırlı kalmıştır Bu karmaşüc çekayır lüc bu kısmı boyunca 3 5 m lüc bır atım bırüctı basenınınde 1766 depremlerınden sonra geçen 233 yü boGerüme alanı degışımı üe atım bırüamının bırlücte tartıyunca uzerınde herhangı bır buyuk deprem olmadan buyuk şüması gozlemlerm onemını daha çarpıcı bır şeküde ortaya bır gerüme bınkürmış (yaklaşık 100 bar) ve kırüma Istanbul ya yaklaşmış durumdadır Denız ıçındekı gerüme »0 mm yr1 ftxed statton GPS wıt(ı dağüımının buyuk bır kısmını buyukolçeklı atım bo % error ellıpse şalmasının olmaması şekülendırmektedır Modelled dısplacement Bu buyuk olçeklı aüm bırıkımı ozellıklennı da Northemjtmnd(NNAF) sı şeküınde kırüma egıhmı gostermektedır Kuzey Anadolu fay zonunun buyuk bır kısmı 1668 üe 1766 yüları arasında yakla şık 100 yülık bır donemde bahsedüdıgı şeküde kınlmıştır Bu yuz yüda KAF Izmıt ve Duzce depremlerı son depremler olmak uzere dogudan batıya dogru buyukluğu M>7 olan bır dızı depremlerle hareket etmıştır Gelecek bırkaç on yüda (3040 yü) NAF ın Marmara Denızı altındakı bolumude hareket ederek bu deprem serısı tamamlanacaktır 1700 1900 Yılları Arasındaki Depremler İçin Fay Parametreleri © 8 Kırılma niçin Marmara'da sürmedi? Kınlmanın nıçın Marmara Denızınde devam etmedıgı sorusuna uç üıtımal üe cevap verüebüır Dk sebep 1963 Çı narcık depremının oluşturdugu gerüme golgesı korıdorunun etkısı (Şekü la) brümdyı durdurucu bır etkı yapmış olabüır temı kınlmaya yakm bır hale ulaştıgında sıstemın farklı bolumlen arasında kuvveth bır benzerlüc oluşmakta ve kuçuk gerü me degışımlenne son derece duyarh kntüc bır doneme gınlmektedır Boylece kuçuk gerüme yuklemelen (1 5 bar) ust kabuktakı kınlmalan tetüdeyecek kadar yeterlı olmakta ve fay zonunun buyuk bır kısmı bırbırını takap eden depremler sen (*) AurĞlıa Hubert Ferran* Ayhıt Barkat Suleyman S Ndlbanl§ Erıc ]acquest Bertrand MeyerU Rolando Armıjofl Paul TapponıerU & Geoffrey C P idnçfll * Department of Geosaences Prınceton Unıvereıty Prınceıon NJ 08544 USA t ITU Maden Fakultesı Jeolojı Bolumu Ayazağa Islanbul 1\jrkey §IstanbulUnıveraılesı MuhendıslıkPdk JeofızıkMüh Bol SısmolojıABD Is tanbul 1\ırkey t Observatoıre des Scıences de la Terre de Strasbourg (UMS 830 of CNRS) Strasbourg FVance flLarx>lâl°ıre de Tectomque et MĞcanıque de la Uthosphere (UMR 7578 of CNRS) Inslıtul de Physıque du Globe Parıs 681 /21