Katalog

titute of Technology'den Leonard Guarente ve çalışma arkadaşlan, SIR2 adı verilen genin bu konuda en önemli rolu ustlendiğini kanıtiamaya çalısıyor. Maya hücrelerinin daha uzun yaşamasma neden olan bu gen kalori miktanndaki kısınüyla yakından ilgili, "Enerji ve metabolizma arasındaki bag inanılmaz derecede karmaşık" diye konuşan Guarente, bu konudaki araştırmalanndan elde ettigi sonuçlan saygın büim dergisi "Nature"da geçtigimiz ay yayımladı. SIR2'nin enerji ve metabolizma arasındaki anahtar gen olması durumunda, ögün atlamadan uzun yaşamı garantilemek isteyenlerin hedef geni olmaya aday. SIR2'nin pek çok oıganizmada bir muadili olmasına karşın, kalori kısıntısının insanlarda uzun ömre yol açıp açmadıgından henüz kimse emın degil. Maryland Üniversitesi'nden Barbara Hanıen primatlar üzerınde yürütülen üç çalışmanın bu konuyu aydınlıga çıkartabilecegini söylüyor. Hansen'in 29 yaşındaki rhesus maymunlan şımdiden benzerlerine oranla 6 yü daha uzun yaşamış durumdalar. Bunlann maksimum yaşam sürelerine gore daha uzun yaşayıp yaşamadıklanna karar verebilmek için 12 yüın daha geçmesi gerekir. Enerji kısıtlamasma gidilmemesine karşın bugun uzun yaşam rekoru 40 yaşındaki bir rhesus maymununa ait. 29 yaşındaki maymunlarda kan glükoz, insülin düzeyi, tansiyon, kan lipidi, kolestrol ve vücuk sıcaklıgı normalin altında seyrediyor. Biosphere 2 adı verilen deney (Arizona çöllerinde 1.2 hektarlık bir arazi üzerine kurulu balonda, çevresinden soyutlanmış bir ortamda kurulan ekosistem) bu konuya da açıklık getirmesi bakımından önem kazanıyor. Biospherede yaşayan insanlar kalorisi kısıtlı yiyecekler yedikleri zaman kan lipidi, glukozu ve insulini kemirgenlerde oldugu gibi duşme egilimi gosterdi. Biosphere sakinleri çevrelerinden tümüyle soyutlandıklan için "çevresel caydırıcüann" etkisinde kalmama şansına sahipler. Oysa normal yaşamda insanlan yeme zevkinden mahrum etmek neredeyse imkansız. Pek çok insan keyifli ancak kısa yaşamı, dünyevi zevklerden arınmış uzun bir yaşama tercih edebilir. Bilim adamları kısıtlı kalorinin vücudumuzu nasıl etkiledigini ortaya çıkarttıgı zaman, hem az yiyip hem de açlıkla birlikte gelen sıkıntılan çekmemek mümkün olabilecek, Ancak bu mekanızmayı tüm yönleri ile anlamanın zorluklanna dikkat çeken Hansen, şöyle konuşuyor: "Kalori kısıtlaması vucudumuzda çok buyuk degişikliklere yol açmaktadır. Bu degişiklikler birbirine bagh oldugu için tek tek ayıklamak çok zordur." Kabul gören kuramlardan biri az yemenin serbest radikallerin yol açtgı hasarlan azaltugı yönünde. Ser evrım boyunca özelliğini korumuştur. Bu noktada devreye Guarente ve uzun ömürlü mayası giriyor. Guarente, Sn^nin diger genleri nasıl "susturdugunu" incelerken bu ust duzey degişikliklere rastlamış oalbilecegini belirtiyor. Bu susturma işlemini incelerken, DNA'nın hucrenin çekirdeginde nasıl depolandıgıni bilmek gerekiyor. Kromozomlanmızı oluşturan DNA'lann uzun kollan, ortalıklarda sallanıp durmaz; bir makaraya sanlı pamuk ipligi gibi, histon denilen protein disklerine sanlı olarak bulunur. Bu diskler DNA iplikleri boyunca gevşek bir şekilde yer ahr, 607» ve 707/ yaşlarda ortaya çıkan yaşlıhk sempromlannı az ya da süaşık bir şekilde dizilmiştir. Kromatin (saylyerek geclktlrmek mümkün. Bu amaca yönellk nlı haldeki DNA) birbirine sıkıca bagh ise genler araftırmalar, açhğın doğurduğu rahatsızlıklan gldermeyl dış etmenlerden etküenmez, çünkü gen faaliyetihedefllyor. ni kontrol eden proteınler DNA'nın yakınına büe best radikaller, yag ve karbonhidratların parçalanması sokulamaz. sırasında oksijen kullanıldıgı zaman ortaya çıkan zararlı SIR2'nin genleri nasıl sustuıdugu hala gizini korubir unsur. Diger bir kurama göre de, kalon kısıtlaması makla birlikte bilim adamlan bu konuda birkaç kuram insülin sinyal yollan uzerinde çok kritik bir rol oynar. İnoluşturmuş. "Histon kuyruklan" DNA'nın sanlı oldusülin sınyal yollan, glükozun vucut tarafindan nasıl kullagu dıskleırlen dışan çıkan uçlandır. Gevşek olarak dizilnacagını duzenler. San Francisco, California Üniversitemiş bir kromaünde, çok sayıda asetil gurubu bu kuyruksi'nden Cynthia Kanyon ve çalışma arkadaşlan solulara baglanır. Oysa sıkıca dizili kromatin uzerine daha az canlarda bulunan ve adına Daf2 denilen bir genin musayıda asetil yapışır. Bundan da şu sonuç çıkar: Asetil gutasyon geçirdigi zaman solucanın ömrünü 2 hatta 3 katıruplannı ortadan kaldırmak kromatini bir şekilde sıkılaşna çıkarttıgını keşfetti. Daf2'in solucanlardaki rolü ile, intınnak anlamına gelmektedir. Bu sonuca ulaşmak için sanlardakı insülin reseptörünün oynadıgı rol arasında bir pozitif yüklü kuyruklann negatif yüklü DNA'lara yapışparalellik kurulabılır. Kolori kısıtlamasına tabi tutulan ması saglanır. hayvanlann şeker veya benzeri hastalıklara yakalanma olasılıgı çok düşuk oldugu için, glükoz metabolizmasını duzenleSusturulan genler yen genler ile yaşklık genleri arasında 1996 yılında keşfedilen bir enzim, asetil çok yakın bir ilişkı oldugu düşünülebılır. guruplannı yok etme kuramını destekler VVisconsin Universıtesi'nden Ricnitelikte. Bu enzimler asetil guruplannı hishard Weindmch, açlıktan olme derecetonlara ekler veya çıkarür. Bazı araştırmasine vardınlan bir rejim sonucu degişime cüar SIR2 proteınlerinin asetil guruplannı ugrayan genleri ortaya çıkartmak için yok ettigini iddia etse de, birbirı ardına yaçok büyük ugraş verdi. VVeindruch ve arpüan deneyler bu sonucu desteklemedi. kadaşlan 5 aylık ve 30 aylık farelenn kas Geçen yü Pittsburg Üniversitesi'nden Roy hücrelelerindeki 6347 genin faaliyetini Frye ve Harvard Tıp Fakültesi'nden Daölçtü. Daha yaşlı farelerdeki 58 genin faneth Moazed, SIR2'nın genleri asetil gualiyetinin iki katına çıktıgı göruldu. Diger ruplannı ortadan kaldırarak degil, ADP55 gen ise bunun yansı kadar faaldi. riboz denilen kımyasallara bağlanarak Genç yaşta perhize sokulan farelerde, susturdugunu ileri sürdu. Vücutta ADPrigen faaliyetlerinde yaşlanmayla ortaya boz, NJU) ın (metabolizmada önemli bir çıkan degışikhklerın ertelendıgi görüldü. rol oynayan molekül) parçalanmasıyla oluBu da açlık rejiminin, metabolizmada şur. NAD oksidasyon saglayıcı bir unsurgençlik özelliklerini çagnştıran degişikliklere neden oldur ve glükoz parçalandıgında ortaya çıkan enerji bakıması anlamına geliyordu. Açlıkrejimininyaşlanmayı gemından zengin elektronlan tuzaga düşürür ve enerjiyi ciktirmesi olgusunun altında çok sayıda genin yatması, hucrenin kullanabilecegı şekle dönüştürür. kalori kısıtlaması ile aynı etkiyi yaratacak bir ilacın peşınMutasyon geçirmiş maya uzerinde yapılan ileri dedekı ılaç şirketlerıni hayal kınklıgına ugrattı. Los Angeneyler, genlerin susturulmasında, asetillerin ortadan kalles, California Üniversitesi'nden Roy Walford adında dınlması işleminin çok önemli oldugunu gosterdi. Gubir biyolog bu konuda iyimserligini koruyor. "Büyük bir arenteye göre SIR2 ve NAD'ın birlikte hareket ederek olasılıkla bu çoklu degişimin altında birkaç önemli degiyan açlık (veya yan toklugun) ile uzun yaşam arasındaki şüdikyatmaktadır" diye konuşan VValford, "Metabolizma dogrudan ilişkiyi kurmuş olabüecegi olasılıgı çok yükbir piramide benzer. En üstte birkaç anahtar degisıklik sek. Guarente, "Açıkça, enerji, SIR2 ve yaşlanma arasınaşagı dogru ınerken etki alanını genişletir ve yaşamı da çok sıh bir ilişki oldugu görülüyor" diyor. uzatır" diyor. VValfoıd'a göre bu üst düzey degişiklikler Ne var ki Guarente, az yiyip genç kalma olgusunu açıklarken genlerin susturulması kuramına çok fazla güAsetil gnıbunu HAREKETSİZ HAREKETÜ venilmesini dogru bulmuyor. Öncelikle maya, ve diger ortadan hayvanlann yaşlanma sureci bırbırınden farkb bir yol ızkaldırmakla genliyor, Aynca SIR2'nin gen susturma ozelligi mayada ise lerl susturablllr. Bunun Idn pozltU yararken, memelilerde etkili olmayabilir. yüklü histon Tüm bu çahşmalar SIR2'nin, kalori hsıntısı ile yaşkuyruklan, negatif yüklü DNA'lara lanma arasındaki ılişkıyi açıklamakta ne denli önemli bir yapısır etmen oldugunu ortaya çıkartmayı hedefliyor. Bu arada Ingüterede Giffotd ve Phil Harris gibi kişüer, büımsel çalışmalann sonuçlanmasını beklemeden açlıga talim etmeyi uygun bulmuşlar. Harris şoyle duşunuyor."Biraz üşumek, biraz açlık hıssetmek uzun bir gelecek için Histon küçük bir bedel, Uzun yaşamak için daha zor koşullara kuyruk Asetllasyonu bıle razıyun." lar durdurmak "Blraz üşümek, biraz açlık hissetmet uzun bir gelecek için küçük bir bedel. Uzun yaşamak için daha zor koşullara bile katlanılabilir." Reyhan Oksay 25 Mart 2000, New Scıentist 681/19