Katalog

kendiliginden dugumler oluşturur. Bu durumda mikrotüpler parçalara ayrılır ve noronlar olur. Noronlar ölürken beraberinde ısimleri, adresleıi, sayüan da götürür. Tau'nun dugumlenmesine yol açan etmen nedir? Bazı bilim adamları, amüoıd plakaların noronlann dış yuzeylerıne baskı yapmasıyla işlemin başladıgını tahmin edıyor. Bunun sonucunda ıçerde bırbirı ardına kimyasal degişiklikler oluşur Geçen aylarda Harvard Üniversitesı'nden bır grup bılım adamının yuruttugu bir çalışma, tengıllarm cdk5 adı verüen enzimin başının altından çıktığını gosterıyor. lar mutasyona ugrayan 3 genin hucrelerde Abeta üretımıni arttırdıgını ortaya çıkarrülar. Bu mutasyonlar soyaçekim yoluyla aile bireyleri arasında görulebilir. Aılesınde Alzheimer vakası görulen kişüerde hastalık büyuk bir olasılıkla 6O'lı yaşlarda ortaya çıkar. Kalıtsal kokenli vakalarda Alzheımer'm erken yaşlarda gorulmesi nadirdir, tum vakalann yüzde 3 ile 5'ini oluşturur. Hastalıgın yaygın şeklinde kalıtsallık payı çok yuksektir. Son çalışmalara gore anne veya babası Alzheimer'a yakalanmış kişilerin hastalıgı yakalanma egilimi, saglıklı ebeveynlere sahıp kişüere oranla, 3 mislidir. Hem annesı hem de babası hastalıkh kişilerde bu risk 5 misli artar. Genetik faktörler Alzheımer'm patolojisi anlaşıldıkça başka sorular ortaya çüayor. Hastalık bazı kışüerde 50 yaşlannda kendıra belli ederken, niçin bazılarında 9O'lı yaşlarda ortaya çıkıyor? Yarutlardan bin kalüsallık. Son 10 yılda araştırmacı Çevresel faktörler Çevresel faktorler, genetik açıdan hastalıga egılim taşıyan kişiler üzerinde, normal kışilere oranla daha etkilidir. Hangi çevresel faktorlerın hastalıgı tetikledigı henuz tam olarak bılınmıyor. Bu konuda Sally Luxon ve Diane Schnller adındaki ikizlerın ornegi çok bolırgın ipuçları ıçermektedir, Ttek yumurta ikizi olan Sally ve Dıane, aynı genleri paylaşır. Ohio'da buyuyen ıkızler, gençlik donemlerinde aynı, hemen hemen benzer bir yaşam surmuşlerdir. 63 yaşına gelen Diane, yaşını hıç gostermedigi gıbi eşi ile seyahat etmekten zevk aymakta, çocukları, torunla n ve 86 yaşındakı annesi ile gayet iyi geçinmektedir, Öte yandan Sally, ıleri bır Alzheimer hastası olup, 1963 yüından bu yana hiç konuşmamakta, 1994 yüından berı de yuruyememektedir. Ne çocuklarını ne de torunlannı tanımaktadır. Diane ve Sally bugun Duke Unıversıtesı'nde yürutulmekte olan "tkiz JUzheimer Hastalan" çalışmasına deneklik etmektedir. Ikısırun farklı kaderlerine açıklık getirmek çok zor olmakla birlikte, bılım adamlan genetik olmayan faktorleri gun ışıgına çıkartmakta bu ıkisınden çok yararlandıklanra ıtiraf ediyor. Kafa travması çevresel faktorlerın başında geliyor. Otopsı raporlarından yararlanan büim adamlan, kafa travmasının amüoıd plaka bırüdmını tetüdedigini ortaya çıkarttı Epidemıyolojık çalışmalar bu anı plaka birikimlerin etkısının uzun surelı doldugunu gosteriyor. Örnegın 2 bın denek üzerinde surdurulen 5 yıllık bir araşurma, kafa travmasının Alzheimer riskinı 3 misline çıkarttıgını ortaya koydu. Travma gibi, uyan eksikligi de Alzheimer'a davetıye çıkartır. Dunyanın neresinde olursa olsun, eginmsiz kişilerde hastalıgın görulme südığı daha yuksektir Son yülarda Indiana Üniversitesi'nde, 65 yaşının uzermdekı Afrika kokenli 2.200 Amerikah üzerinde yurutulen çalışmaya göre, kırsal bölgelerde yaşayan ve 7 yüdan daha kısa süre egitim alan kışüerın hastaLga yakalanma olasüıgı, şehırlerde yaşayan egitimli kişüere gore 6.5 mislidir Büim adamlan burada, egitim yetersizliginin çocukluk donemi yoksunluguna yol açtıgını düşünuyor. Geçtıgımiz hafta "Neurology" isimli tıp dergısınde yayınlanan bılımsel bir araştırma raponı da bu savı destekliyor. Rapor, 5 ve daha fazla sayıda kardeşe sahıp olan çocuklann, az sayıda kardeşe sahip olan çocuklara oranla daha buyuk bir risk ile karşı karşıya oldugunu üeri suruyor. ' : : Reyhan Oksay 20 Mart 2000, Newsweek ABD eskl başkanı Ronald Reagan: Dünya Alzheimer hastahğını bu sayede yakından izliyor. yoruz" diyor. 1980'li yüların başında büim adamlan APP (amyloid precursor protein) denılen molekülu tanımlayınca ilk ipucu elde edümış oldu. APP, saglıklı noronlar tarafından uretilen normal proteınlerdır. Bunlar, bir ignenin kumaş parçasından geçmesi gıbi hucre zarından içeri sızarlar. APP'nın tanunlanrnasıyla vucudumuzun en az üç çeşıt enzim ürettigi belirlendi, Bunlara alfa, beta ve gama salgüarı adı verüir. Bu uç enzim APP üzerinde kısaltıcı etki yaratır. Alfadan farklı olarak, beta ve gama enzımleri, birlikte hareket ederek, adına beta amiloid (Abeta)denilen daha kısa, daha yapışkan bır protein üretirler. Hepimiz Abeta üretiriz, ancak kımse bunun ne işe yaradığını bilmez. Bununla ügıli bilinen tek şey noronlann etrafindaki sıvının içinde birıkmeleri ve plaka oluşturmalandır. Bu nasıl oluyor? Sorun normalin üzerinde uretümeleri değildir. Harvard Üniversitesi Tıp Fakultesı'nden Dr. Dennis Selkoe, tipik bır Alzheimer hastasının saglıklı bir 1 insan kadar Abeta uerttıgini belirtıyor. Selkoe ya gore sorun bunlann dışarı atılması sırasında ortaya çüayor. Normal olarak A beta hucrenin dışına çıktıgı zaman erir, ancak bazen erimesi mumkun olmayan ve adına fibnl denılen şekıller oluşturur. Bunlar birbirine yapışarak plakalar haline gelir. Her insan yaşlandıkça plaka üretir. Gerçek sorun, bu plakaların ıltihaplanma ile sonuçlanan reaksıyonları tetiklemesidir. Beyin, genel olarak, enfeksiyonlarla mucadele ederken serbest radikal denılen toksik ajanlar uretir. Işte bu fıbriller de benzer reaksiyonlara zemin hazırlar. Harvard Uruversıtesı'nden genetik bilimd Rudy Tanzi, "Fibrillerm enflamasyona yol açması durumunda, noronlar dost ateşı sonucu olur" diye konuşuyor. Plaka formasyonu hakkında bilgiler artükça, tengüların beyin hucrelerini nasıl oldürdugü konusu da açıklık kazanmaya başladı. Saglıklı bir nöron bir ahtapota benzer. Nöronun küresel govdesi, akson denilen ince uzantılarla kaphdır. Bunlar dığer hücrelerle baglantı kurmaya yarar. Adına mikrorup denilen ıç yapılarm çevresmde oluşan uzantılar, dolaşım sistemi olarak görev yapar; besinleri taşır ve kimyasal mesajlan ıletir. Bu sislemi adına "tau" denılen bır çcşıt yapışkanlı protein bır aıada tutar. Tau molekülleri, mıkrotuplerın kenarlarına sıkıca yapışır Alzheimer söz konusu olduğunda, tau molekülleri ayrılır ve Birkaç yıl önce 80 yasındaki emekli mlmar Morley Madden'in şikâyetleri artınca baılt bir algılama testi olan Mlni Zekâ Testi uygulandı. Testten çok kötü bir derece alıp, MRI taramasında herhangi bir felç Izlne rastlanmayınca, geriye yalnızca Alzheimer olaulığı kalıyordu. Tedavi: Umut artıyor Son çalışmalar, yaşlandıkça bazı önlemlerle hastalık riskinin minimuma indirgenebileceği umudunu doğumyor. Test tüpleriyle yürütülen araştırmalar, E vitamininin, ABeta bağlanttlı toksik serbest radikallerle mücadelede çok büyük yarar sağladığını gosteriyor. Epidemiyolojik çalışmalara göre "ibuprofen" ve diğer antienflamatuar ilaçlarla Alzheimer riski yüzde 60 dolayında azalıyor. Ayrıca Abeta formasyonunu engelleyen östrojenin de hastalıga karşı kalkan vazifesi gördüğü ileri sürülüyor. 1996'da 1.300 yaşlı kadın üzerinde gerçekleştirilen bir çalışma, menopozdan sonra hormon tedavisi gören kadınlarda (genetik altyapısına bakılmaksızın) Alzheimer'a yakalanma riskinin yarıya indiği ortaya çıkarttı. Tedavi konusunda, bugün piyasada "Cognex" ve "Aricept"adında iki ilaç bulunuyor. Bu ilaçlar "asetilkolin" adlı beyin kimyasının etkinliğini arttırarak hastalıgın semptomlarını hafifletiyor. Ancak bu ilaçlann bazı kişilerde hiç etkili olmadığı, olduğu kişilerde de ancak 69 ay yarar sağladığı belirtiliyor. Alzheimer tedavisinde kullanılacak ilaçlar üzerinde çalışmalarını sürdüren bilim adamlarının hedeii yalnızca semptomları yok etmek değil, hastalıgın ilerlemesini durdurmak. Mayo Klinik'ten Dr. Steve Younkin ileriye yönelik çalışmalarını şöyle özetliyor: "Bir gün gelecek insanlar kolestrol düzeylerini ölçütleri gibi A beta düzeylerini de ölçecek. Böylece Alzheimer da kalp damar hastalıkları gibi kontrol altına alınabilecek." 679/9