Katalog

üksız doga ana saltanatinın' yalnızca ınsanlar ıçın olması9 Bu daglar, denızler, uçsuz bucaksız bozkırlar, çıçeklenn boceklen sarhoş eden kokusu, hayatınız boyunca hıç gormeyeceğınız bır yılanın dışlerındekı zehır, bır tellı kavağın kuytularına oyulmuş bır ağaçkakan yuvası, tum bunlar, tum bunlar 'ınsan' ıçın mı yanı ? Dunyayı ıstedıgımız gıbı degışurme gucunu elde etmeye başladıgımız şu son otuz kırk yıla kadar bu saltanat 'bıze baglı olamadan' surmuyor muydu yeryuzund e 9 Bıraz ınsaf edelım Bırazcık soru sorabüen bır ınsan, kumullann plaj olsun dıye nehırlerın baraj olup enerjı versın dıye daglann mera olsun dıye, ormanların odun olsun dıye, bozhrlann ve gollerın tarla olsun dıye 'var olmadıklannı' gorebılır Çunku bu 'somurdugumuz'doga, bızım hıç 'kullanmadıgımız', gormedıgımız hatta hıç bılmedığımız müyonlarca hayat ıle dolu Şımdı aynı soruya gen donelım, "Tum bu hayatlar bızler kadar guçlu olsalar bızlerden daha mı kolay boyun egerler olume?" Hıç sanmam 20. Yüzyılın adamı kimdir? Bahattin Baysal(*) lıme dergısı 20 Yuzyüın son gunu kuramsal fizıkçı Albert Elnttoin ı "Yuzyüın Adamı seçtı(l) Geçen 100 yılda dunya tanhteta butun yuzyülardan çok daha buyuk degışmelen yaşamışur Bu buyuk degışunlerın nedenı polıük ya da ekonomık olmayıp teknolojık gelışmelere dayanır Teknolojüer ıse dogrudan dogruya temel bılımlerdekı üerlemeler den kaynaklanır Albert Eınstem kuşkusuz dunyada ya şamış en buyuk ve ozgun bügrnlerden bırıdır 20 Yuzyüın başında zaman uzay, yerçekım kavramlanru degıştırrrnş evrenın daha ıyı an laşılmasına yol açan ozel ve genel gorecelık kuramlarını ılerı surmuştur Kutle ve enerjının eşdegerlıgını ozetleyen meşhur E=mc ? denklemı ıle dunyanın en populer bılım adamı unvanuıı kazanmıştır 20 Yuzyüın bır başka po puler bügını Stephea H«wklng(2) Tıme der gısının yukarda anılan sayısında Gorecelık Kuramı' nı ozetleyen bır makale yayımladı ve temel büımlerdeta üerlemelen Eınsteından daha yetkın temsıl edecek bır bügının bulunmadıgını belırtb Genel gorecelık kuramı evrenın başlangıcı ve sonu uzenndekı tarüşmaları kokunden degıştırdı Stauk bır evrenın bu gunku konumu üe yaratılmış olabüeoegı ya da sonsuza kadar bugunku varlıgını surdurebüecegı duşunulebüırdı Çok guçlu teleskoplarla yapılan gozlemler galaksılerm bırbırlennden uzaklaştıgını ve evrenın zamana baglı olarak degıştıgını kanıüadı Prof Havvkmg e gore yaklaşık 15 müyaı yü on ce tum galaksıleı bırbulerı uzerıne yıgılmıştı Buyuk patlama (Bıg Bang) evrenın ve zamanın başlangıcı olarak kabul edılebılır "T, Bizler doğadan hep alıyoruz vermeyi bilmiyoruz Kurdugumuz ve dunyanuı her yanını saran bu 'mukemmel duzen uzun vadede hıç de gerçekçı değıl Dogadakı canlılara baktığımızda onların kullandıklan yaşam alanlanna en az aldıklan kadannı gen verdıklerını goruyoruz Doganın dogal bır parçası olan bızler ıse hep alıyoruz 'vermek' duşuncesını akıllara getırmeye dahı cesaret edemıyoruz Koşulsuz ve sınırsız dunyanının her yerınde yaşayabılmenın sarhoşlugu ıçmdeyız Arük HERYER deyız Kutuplarda, tropıkal ormanlarda dagların zırvelerınde okya nuslarda çollerde ve HERYERde Ustelık buralara basıt bır mısafir olarak ugra makla kalmıyor, sonuna kadar kullanmanın yollanm anyoruz Çeün ve genç bır bedenın her yerını elıne geçıren 'kanser hucrelerı kadar başardıyız ük bakısta Pekı ya o beden yere yıgüdıgında? Kendı ıçımızde yaşadıgımız bunca kavgalar, savaşlar haksızlıklar ıhanetier ve cınayetleı ne kadar can sıkıcı ve ıç karartıcıysa, dunyayı bızlerle paylaşan başka can lara karşı suren sessız adaletsızhgımız de en az o kadar rahatsız edıcı benım ıçın Ustelık dunyanın sonunu hazırlamak pahasına ustelık bu kadar çabuk ve ustelık bu kadar farkında ol madan Oysa INSAN bu dunyanın GE1İP GEÇICI PARÇALAR1NDAN BtRl degü mı herşeyden once 9 Ozetle alem derım şu alem topraktan sudan ve gokten ıbaret olan doner durur bır boşulukta ıçındebız ağaç lar kuşlar ve bır de zaman Yurekler su sup, solsa da çıçekler suretier degışıp geçse de zaman ALEM aynı OZ aynı, BIZ hep aynı Bır gun toprak bır gun su bır gun gok ve belkı de bır gun bır CAN'olan Insan olmayı fazla da abartmayalımyanı yana'da nzüc ve matemank ogretımı gordukten sonra Zurıh Unıversıtesı nde teonkfizücprofesoru olarak ders verıyordu(3) 1926 yüının ük yansında Annalen der Physık deıgısınde ya yınladıgı beş çalışma üe "Dalga MekanıgTnı bulguladı ve çeşıtlı sıstemlere uyguladı(4) Schrodınger ın dalga denklemı ve kuramın yardımcı postulatlan bır atomüc 20 yuzyüda teknolojik devrimi sıstemm koordınatlan ve zamanı uzerın de bazı \jı fonksıyonlanrun belırlenmesını yapan görecelik kuramı değil, saglar Bu fonksıyonlara Schrodınger dalga lonksıyonlan ya da olasıhk genhk fonk kuvantum kuramıdır. sıyonlan denır Verüen bır dalga fonksı yonunun mutlak değerının karesı ıncelenen lugu E=hv olan ve kuanta denüen kesıntüı sıstemın koordınatlannın olasıhk dağıhm lonkrruktarlarda alıp verdüderını üerı surdu Bu tesıyonu olarak yorumlanır Dalga denklemı mel formulde E kuantum enerjısıru ıı (nu) ışıüancı mertebeden bır dıferansıyel denklem gın frekansını gosteru h ıse doganın yenı bır olup klasüc kuramdata dalga denklemıne bı sabıtı olup Planck sabıt olarak büınır raz benzemektedır Schrodınger (Nobel, Başlangıçta kuantum kuramının gelış1933) denklemı T|> dalga fonksıyonu ya da olamesı yavaştı 1905 yüında Eınsteın kuantum süık geıüığı dışında sıstemın kararlı hallerınkavrammı genışleterek ışıgın kendısının foton deh enerjısının hesaplanması yontemını sag değü ışüc kuantumlarından oluştugunu üerı lar Bu kuramda kuantum sayüan gelışıguzel surdu ve fotokımyanın temel ışlemı olan 'foto postulatlar onermeden dalga denklemının elektrik olayı" açıkladı Eınsteın m bu çalışma yetkın çozumlerı ıçın gereklı tam sayüar halınsı kuantum kuramına başlangıçta buyuk bır de otomaük olarak or taya çücar fizıkte, ışıgın dalga kuramı ve "enerjının eşıt dagüımı ükesı"ne gore sıyah cısmın ışınımının şıddezı, frekansın artması üe surekb olarak yukselmelı ıdı O yülarda maddenın atomık yapısı büındıgı halde, enerjınm kesınüsız olarak alınıpverüdıgı kabul edüryordu Planck (Nobel, 1918) bu kuralı bır yana attı ve buyukDalga mekanıgı fizıkçüer,fizakselkımyacüar ve kımyacüar ıçın yogun bır ügı kaynagı oluşturdu Kimyasal valans kimyasal bag ve molekuler orbıtal hesaplarında dalga me kanıgı yontemlerı çok başarüı uygulanma alanlan buldu Katı hdl fizıgı yuzey ve yuzeyler arası büımsel çalışmdlar kuantum kuramı hesaplanna dayanır 20 Yuzyüdd üen tek nolojüerın temel büım sel dayanagı kuantum Aralannda Elnsteln, Pianc, Broglle, Rutherford, Langevln, Marie Curte, Polncareın da bulunduğu Unlü flzlkçller Bıiiksel'de Flnt Councll of Physlcs toplantuında. destek sagladıgı gÜDi kendısme de 1921 yüında Nobel odulunu kazandırdı Istaustık ve olasüüc nıtelıklen gosteren maddenın ve ışıgın kesıklı yapısma dayanan kuramlar, 1911 yüında Bruksel de toplanan Bırıncı Solvay konferansında tarnşüdı 1925 yüı Hazıran ayında Werner Heısenberg (19011976), ateşlı bır nezleden kurtulmak ıçın Ku zey Almanya sahülermdekı kuçuk bır dınlen me yerı olan Helgoland adasında on gun tatü yaptı(3) O yaz klasüc mekanıgm yorunge kavramını süerek matrıs mekanıgını bulguladı Heitenberg (Nobel 1932) sadece de neysel (ampırik) verüerı kıülanarak bır mate mauksel kuram onerdı Bu amaçla spektral çızgüerın frekanslannı ya da şıddetlennı çazelge bıçımınde duzenledı Bu' modelde, her ampırık nıcehk üa ındeksle belırtüıyordu Indekslerden bın yatay sutundab karelere yazılan sıstemın başlangıç halını, oburu ıse dıkey sutunda yer alan sıstemın son halını gosterıyordu Bu arüdtım momentumu p olan bır osılatorun q denge durumu dolayındakı konumu ıçın bır fızıksel model saglıyordu Yenı Matnzenmechanık bırkaç kuramsal fizıkçı dışında herkes ıçın yabancı ıdı Matrıs kalkulusun soyut hesaplanna dayanan bu yontemın ozeflık le kımyacüar ıçın prank bır arüayış tasıması guçtu Ancak, kuantum mekanıgının Kopenhag yorumu' olarak tanımlanan bu kuramın 20 Yuzyüın en buyuk buluşu oldugu büınıyor Enrin Schrödinger (18871961) Vı Özel relathrite: Zamamn ve uzayın gorecelüıgı genel relatıvıte yerçekımı ve ıv menın eşdegerlüığı konularını ışler Gorecelık ve yerçekımı kuramlan uzermdekı kuramsal gehşmeler ınsanın dunya ve evren uzenndekı duşuncelermı degıştırdı Ancak Eınsteın ın gorecelık kuramlarının 20 Yuzyüda dunyadah teknolojık degışmelenn kaynagını oluşturdugunu soylemek guçtur 20 Yuzyüda büımın gelışmesınde devrım yapan Knantum Kuranudu Bu yazıda, kuantum kuramını ılerı suıen ve kuantum me kanıgını bulgulayan uç uzıkçının bu kuram uzenndekı çalışmalannı ozetlemek ısüyorum Kuantum kuramı uzerındekı ük aşamayı 1900 yüında Berlınde çalışan Max Planck (18581947) sagladı Planck termodınamık gelenegı üe yetişü(3) Ûk çalışmalan kuramsal fizık oldugu kadarfizıkselkımya konulan uze rındedır Egıtımıne Berlın Unıversıtesı nde Kırchoff ve Helmholtzun yanında başladı Doktora tezını 1879 da Munıh Unıversıtesı'nde termodınamık ve tersınırlık uzerınde tamam ladı 1889 da Berbne gıderek Helmholtz ve vant Hoff üe çalıştı Planck 1892 yüında profesor olur olmaz morotesı yüom" denüen olay uzerınde çalışmaya başladı Deneysel fizücçı ler sıydh cısmın ışınımmda ışık şıddetının bır maksımumdan geçtücten sonra yuksek frekanslarda hızla duştugunu buldular Klasık kuramı dır 20 Yuzyüın başında kuantum ku ramınm gelışmesınde bırçok büım adamının katküan olmuştur Bu büım adamlannı sadece sıralamakla yetınıyoruz Nıels Bohr (Nobel 1922) Louıs de Proglıe (Nobel 1929) PAM Dırac (Nobel 1933) VVolfgang Paulı (Nobel 1945) Max Born (Nobel 1954) Arnold Sommerfeld 19301u yülarda bırçok fızıkçı atom çekır±gmın daha kuçuk parçalan çekırdek fızığı ve katıhal üzıgı uzerınde relaüvıstüc kuantum mekanıgı çalışmalanna yoneldüer Hermann Staudınger (Nobel 1953) Lınus Paıdıng (Nobel 1954) Alexander Todd (Nobel, 1957) gıbı bırçok kımyacı ıse makromolekullerle bıyolojüc onemı olan molekullerle ugraşmaya yoneldüer Kuantum Kuramı, kuantum mekanıgı ve dalga mekanıgı 20 yuzyü büımının temel taşıdır Bu nedenle, kanımca bu kuramlan gelışüren Max Planck Werner Heısenberg ve Envın Schrodınger 20 Yuzyüın Adamlan olarak anılmalıdır (1) Tune 31 Arakk 1999 (2) Stephen Hawlang Tıme 31 Aralık 1999 3 39 4S Profesor Havvkmg Camb ndge Unıversıtesı nde bır zamanlar Isaak Newton un bulunduğu matemank kursusunun sahıbıdıı (3) Maıy Jo Nyp flp/ore Bıg Suencv The Pursuıt of Modern Chemıstry and Physıcs 1800 1940 Tvvayne Publıshers New York 1996 (4) Unus Paulıng E Bnght Wılson Jr Inlroductıon (o ÜUdnfumMeı/idnıcsMcGravvHıll NevvYork 1935 Çevırı Bahattin M Baysal ve Erdal Inonu Kuantum M*>ktinıQınp Gırış Ankara 195/ Cuven Eken (*) Prof Dr Turhye Büımler Akademısı 679/17