Katalog

Avcılar niçin depremden çok etkilendi? Neden Avcılar çevresinde (Göller bölgesi) 7.4 büyüklüğündeki 17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremi'n'm şiddeti İstanbul'da diğer bölgelere kıyasla daha büyük oldu? Şükrü Ersoy u sorunun yanıtını' bılimsel olarak ortaya koynıak gerekir. Bilimsel metodolojide oncelikle yapüması gereken ış, bilinenleri derle yip bılınmeyenlere ulaşmaktır. Büınenlere Avcılar'ın deprem bilançosuyla başlayalım. Bu deprem Adapazarı, Kocaeli ve Yalova illerinde en fazla' olmak üzere çevresındekı yerleşim yerlerınde buyük hasarlar ve can kayıplanna neden olurken daha uzakta Istanbul ilındeAvcılar ve çevresı hanç azorta derecede hasarlara ragmen ciddi bir can kaybına yol açmamıştır. Depremin etkisi çevîeye verdigi hasar derecesiyle, bir başka deyişle şiddetle ölçulur. Hasar dagılımı genelhkle depremin etkisini bütün gerçekligi ile ortaya koyamamasına ragmen bilimsel olarak dogruya yakın veriler saglar. Bunda çevre koşullan da dikkate ahnmahdır. Aletle kayıtlann yapılamadıgı tarihsel dönemlerdeki depremlerin buyüklügünü ancak şiddet degerleri ile anlayabüıriz. Bu kayıtlarda çevre (yapı ve zemin durumu) ile psikolojik faktorlerin yanüücı anlamda şiddet değerini etkileyebilecegini ve depremin etkisini daha büyük olarak algüayabilecegimizi göz ardı etmemek gerekir. B gibi gorunurken sadece Yeşükoy de hasar Avcılar mahallelerı gibıdır. Büyük Çekmece nın çeşıtlı mahalleleri (özellikle Gürpınar merkez), Küçük Çekmece'nin Cennet, Halkalı Merkez, Tevfikbey ve Sogutluçeşme mahallelen, Bağcılann çeşıtli mahalleleri (en fazla Çınar) ile Bayrampaşa, Zeytinbunra, Fatih, Tuzla, Kartal, Çatalca ve Bahçelievler ılçelerınm bazı mahalleleri de bu depremden oldukça etialenmişur. Onarılan binalar yıkıldı 4. Depremde hasar zernını sorunlu alanlarda değıl, yerleşime ve yapuaşmaya uygun alanlarda olmuştur. Aynı yerlerde bulunan az hasarlı veya hasarsız binalar arasında yer alan bazı binaların yüalması plansızkgı ve ya' pı kalitesinin kötülügünü çagnsurmaktadır. Çunku, Avcılar yerleşim alanının batısında benzer (hatta daha kotu) zemın uzennde mşa edüen Zorlu Tekstıle aıt Vestel'm gokdelenınde hıçbır hasar gozlenmemıştır. Bu durum gerekli koşullarda yapıldıgı taktirde bir yapırun depremden fazlaca etkilenmeyecegirun bir gostergesıdır. 5. Amaç, depremden hiç etkilenmeyecek binalan ınşa eünekten çok insanlann deprem sırasında bma dışına sağ çıkmalannı sağlamak olmahdır. Avcılar'da depremden zarar gören binalann sakinleri iskânlan da olmaması nedeniyle yasal olmayan bir biçimde binalanru ehü olmayan kişilere (genellikle inşaat kalfalanna) onar tarak projeye ters duşmektedirler. Binanın belli bir elastikiyette olması beklenirken, onanmlar ve takviyelerle bmalann daha kırügan (rijit) hale getirildigi unutulmamahdır. 12 Kasım depreminde Duzce'de, 17 Agustos Kocaeli depremınde hasar görmüş ve bilinçsizce onanlmış binaların onanmsız bınalardan daha çabuk yüaldıgını iyi biliyoruz. $. Avcılar'ın zemini büyük yerleşim yerlehnin olduğu pek çok il ve ilçeden daha sağlamdır. Eger Avcüar'ı gerçekten boşaltmayı gerektirecek kotu zemin koşulla uzaklıktaki Avcılar'da yaşayan vatandaşlanmızın 273'ü oldu, 630'u yaralandı, 28 bına tamamen yıkıldı, 400 bina kullanılamayacak derecede hasar gordü. Şimdı hasar derecelerini Avcılar'la birlikte tüm Istanbul geneli ıçın degerlendirelim. Avcılar'da hasar, var olan 9 mahallesinin daha çok 5'inde yogunlaşmıştır. Gümüspala ve Denizköşkler mahallelerindek] hasar oranı, tüm hasann 2/3'u kadardır. Diger 1/3'lük hasar miktan, azalacak şekilde Merkez, Cihangir ve Ambarlı mahallelerinde olmuştur. Avcılar'ın diger mahallelerı olan Mustafa Kemal, Üniversite, Firuzkoy ve Tahtakale mahallelerinde hasar son derece azdır. ÖzeUikle Tahtakale mahallesinde hemen hemen hiç hasar olmadığı gibi, zemin açısından en azîstanbul'undığersemtveilçelerikadarsağlamolduğunu kanıtlamıştır. Diger taraftan Bakırköy üçesı çok etkilenmemiş Avcıların gerçekleri 1. Avcılar düşük arsa ve konut bedelleri, şehir merkezine yakınlıgı ve ilçe sınırlan içınde universitenin varlıgı gibi nedenlerle bir cazibe merkezi olmuş, ve deprem öncesinde Istanbul'un diger yerleşim bölgelerine gore hızh yapüaşrnışur. 1973 ımar plaru sırasında Avcılar'ın nufusu yaklaşık 10 bın kişi iken planlamalarda 1990 yılında bu sayının 40 000, daha sonraki yülarda da 65 000 olması beklenmisse de bu tarımin tutmamış 1990 sayımlannda nüfas 126 300; 1995'de de 213 000 olmustur. 17 Agustos öncesinde Avcılar'ın nüfusunun 300 bine oldugu tahmin edıliyor. Planlama dışı bu nüfus artışının yaratılması ise ımarla ılgıli işlerde ve kararlarda siyasi çıkarlan, toplum çıkarlannın üstünde tutan günlük politık kararlarla oldu. Hatta 1997 merkezî ve mahallî seçimlerin yenilenmesi sırasında, artan talep ve baskılarla birlikte imar planı uzerinde özeUikle yerel yöneticüer güç ve başan gosterüerınde bulundular. 2. Avcılar'da 23 000 konut bulunmaktadır. Bunlann tamamına yakını iskânsızdır. Sadece 700'u imar affiyla iskân almıştır. Bınalardaki en çok hasann E5 karayolundakı mahallelerde meydana gelmesi nedeniyle Avcılar'ın vıtnm cıddı şekilde ethlenmiştir. 3. Depremin merkez üssünden yaklaşık 90 km 679/4 Avcılar jeolojik olarak litobjik (kaya birimi) sınıflamast yapılırsa kuzeyde (göl tarafı) Tahtakale ve Firuzköy mahallelerinin toiyük bir kısmının jeoteknik açıdan iyi bir zemin uzerinde olduğu görülür. Buralar jeolojik olarak EosenOligosen yaşlı (yaklafik 2545 milyon yıl arası) resifal kireçtaşlan ile bunlann üzerine gelen marn, kireçtap ve kiltaşlarından oluşur. Cüneye doğru bunlann üzerine açısal uyumsuzlukla* (*bu iki jeolojik dönem arasında çökelmezliği ijaret eder) alttan üste doğru Gürpınar formasyonunun tüflü, kumlu, siltli kiltaflan, Çukurçeşme formasyonun kumlu silttaşlan, kumtaşları ve çakıltaflan, Cüngören formasyonunun kumlu, siltli kiltaşları ve nihayet en üstte Bakırköy formasyonunun kireçtasları diğerlerini örtecek şekilde üzerlerine gelir. Dere yataklannda ve sahil kesimlerinde ise jeolojik olarak genç (günümüz) alüvyonlar ile dolgu malzemeleri yer alır. Yukarıda sözü edllen formasyonlarm jeoteknik olarak en sorunlulan alüvyal zemlnlerie, Cüngören ve özellikle Gürpınar formasyonlarının killeridir. Bu malzemelerde clddi mühendislik sorunlan beklenir. Burada anlatılan birimlerin jeobjik süreçleri şu şekilde geli}mi}tir. Oligosen döneminde Gürpınar formasyonunun özellikle tabanmdaki varvlı çökeller kısları donan, durgun tatlı su ortammı gösterir. Miyosen döneminin çökellerini ise yüksek enerjili akarsular biriktirmiştir. Bu dönemin çökellerinde araştırmalar o dönemdeki akarsularm Marmara çukurluğunu gösteren bölgeden Karadeniz'e doğru aktığını gösterir. Bunlann üzerine gelen Çukurçesme formasyonuna ait çökeller ise o dönemdeki plaj ile acı sugöl ortammı yansıtır. En üst birim oian Bakırköy formasyonunun Mactra sp. fosilli kireçtaşlan Geç Miyosen(?) Erken Pliyosen döneminde acısugöl ortamı varlığmm işaretidir (Arpat, 1999). Kuvaterner'de buzul dönemlerinde okyanuslardaki deniz düzeyini 130 metre dolayına kadar alçalmalarına bağlı olarak Marmara denizinde de su düzeyi bazı araştımacılara göre (Stanley ve Blanpied, 1980, Smith vd. 1995) lOOm. Arpat (199 9)'a göre 110 metre alçalmış ve denize akan akanular bu alçak deniz döneminde derine gömülmüşler, derin vadiler oluşturmuşlardır. Daha sonra deniz düzeyinin yükselmesiyle vadiler çökellerle boğulmuşlardır. Bu boğulmanın boyutları büyük olmuş; örneğin Büyük Çekmece gölünün kuzey kıyısmda 45m, gölün denize yakın kesimlerinde 100 metreden kalın çökeller birikmiştir. Dikçe eğimlerine karşın Büyük Çekmece gölüne akan Karasu ile Küçük Çekmece gölüne akan Sazlıdere vadilerinin taban düzlükleri buna bağlıdır. jeomorfolojik olarak Marmara çöküntüsünün kabaca Pliyosen başlannda (5 milyon) hızlı bir şekilde oluşmaya başlaması ile daha önce Karadeniz'e doğru akan akarsular Marmara'ya yönelmiştir (Arpat,1999). AVCILAR'IN JEOLOJİK ÖZELLİKLERİ