Katalog

sağlık de bılmenden daha karmaşık Tek bır cınsın degıl, dışı ve erkek gıbı ıkı farklı cınsın ortaya çıkmasının nedenı de mıtokondn olabüır Konuya bu baglamda yaklaşıldıgı zaman ıkı cınsıyet çok gereksız gıbı gorunuyor 1995 yılında Bath Unıversıtesı'nden evnm bıyologu Laurence Horst, kendı cınsınden bın ıle eşleşen organızmanm, ıh cınsıyetlı olan organızmalara oranla buyuk bır dezavantajla karşı karşıya kaldıgına dıkkat çekerek 'Bunlar daha buyuk bır mıtokondnyel mutasyon tehlıkesıne maruz kalır" dıyor Hurst bu tezıne ornek olarak şu varsayımı ortaya koyuyor Rasgele bır mutasyonun, mıtokondrının onemlı bır gemndekı DNA'yı etkıledıgıru duşunekm Bozuk olan mtDNA normalden kuçuk olacagı ıçın hucreye zararlı olmasına karşın daha hızlı bır şekılde çogalır Bu bereketlı ancak hastaüklı mıtokondn kalabalıgın arasına kanşınca ortaya çok tatsız sonuçlar çıkar Hurst'un matematıksel modeEen bu yayümanın ıkı cınsıyete sahıp olmakla hsıtlanabüecegını açıkça gosterıyor Hurst'a gore, ayınm yapmadan, her koşulda eşleşen hucre (bızım en esh atalanmız) eşının mıtokondrısını yok etmek uzere evnm geçırdıgı an cınsıyet ortaya çıku Hucre bu ozellıgı elde eder etmez, kendısme benzer hucrelerle eşleşme yetenegını kaybetu, çunku bu eşleşmenın sonucunda ıçınde mıtokondn olmayan hucreler ortaya çıkacakn Hurst'un bu teonsını destekleyen pek çok kanıt mevcut Ornegın gecüğımız aralık ayında Oregon Bolgesel Prımat Araştırma Merkezı'nden Gerald Schatten ve ekıbı, sperm hucresının yumurta ıle buluşmasından hemen sonra memelı spermındekı mıtokondrının etkm bır şekılde nasıl yok edıldıgını ortaya koydu mutasyonlann farklı kışılerde farklı hastalıklara yol açması Omegın MTND6*LDYT14459A olarak ısımlendrılen mutasyon yeüşkınlerde gorme sınırlennın harabıyetıne ve korluge neden olurken, aynı mu tasyon çocuklarda Leıgh Hastahgı adı venlen kısa boy konuşma bozuklugu ve zeka gerılıgı gıbı semptomlarla kendını bellı eden hastalıgı teükler Aynı mutasyon bır kışıde bır organı tutarken başka bır kışıde farklı bır organı nasıl tutuyor? Olası yanıtlardan bın mıtokondnnın hucrenın çekırdegınden bagımsız olarak uremesıdır Yumurta hucresınde mutasyona ugramış mıtokondn bulmak çok zordur, çunku mutasyona ugramış mıtokondn ıçeren yumurtalann pek çogu atrezı sonucu yok edılmıştır Ancak yok olmayanlar embnyo gelıştıkçe kendılenne saglam bır yer edımrler Bu nasıl oluyor? Bır yumurtanm ıçınde mutasyona ugramış bır mıtokondn oldugunu varsayın Bolundukten sonra ortaya çıkan ıkı hucrenın bın mutant mıtokondnyı ıçerecekör Bu hucreden oluşan bınlerce hucrede yıne mutant mıtokondnye rastlanmayacaktır Bu da embnyo gelıştıkçe bazı bolgelerdekı hucrelenn mutant mıtokondn ıçerdıgı dığer bolgedekılenn ıse mutant'tan arınmış oldugu anlamına gelecekur Boylece sonuçta bazı organlar hastalıklı mıtokondnye sahıp olacakur Tek bır hucre ıçınde bıle ıyı ve kotu mıtokondn oranı zaman ıçınde farklılık gostenr Schon 1992 yılında kas hucresı gıbı uzunlamasına hucrelerde mutant mıtokondn hucrenın bır noktasında hastalıklı bır bolge oluştururdugunu, sağlıkb olanlar komşu bolgede yer alabılecegını gosterdı Dolayısıyla kotu mıtokondn ıyılenn yennı alırken farklı yollar ızler Bu yer degıştırme kışıden kışıye, organdan organa ve hucreden hucreye farklılık gostenr Mıtokondnnın çaüşma duzeyı behrlı bır eşıgın altma duşerse hucre veya organ aksamaya başlar Mıtokondnyel hastalıkların bır olası nedenı de mıtokondnnın yapügı tehbkeh ışlerdır Mıtokondn hucreye enerjı sağlarken, aerobık solunum reaksıyonlan veya bır çeşıt yanma olayı meydana gelır Aldıgınız her soluk bu mıtokondnyel ateşı korukler, besınlen yakmak ıçın ıhüyacı olan oksıjenı saglar ve daha sonra ATP derulen molekullenn ıçınde depo edılecek olan enerjıyı çıkartır Ancak bu arada mıtokondn kotu yonlennı de sergüeme firsaunı bulur Bunlar bazen zararlı yan urunler uretırler Reaktıf Oksıjen Turlen (ROSs) adı venlen bu yan urunler DNA'ya zarar verebılırler mtDNA bu bombardımanın patladıgı noktada bulundugu ıçın çekırdek DNA'sına oranla 10 kat daha hızlı mutasyon geçırır Sonuçta bınken toksık auklar hucresel proteınlerı veya çekırdek genlerını bozar Şımdılık mıtokondnyel hastalıkların tedavısı soz konusu degıl Ancak nedenlerı ortaya çıkukça yenı tedavı stratejılen bırer bırer gundeme gelecek Yakm gelecekte üave genler veya yenı ılaçlarla hatalı mıtokondrı etkısız hale getirüebılecek veya ıyı mıtokondn kotu mıtokondrının yerını alacak Reyhan Oksay 26 Şubat 2000 New Scıentıst Yaşlanmayla gefen hastalık VuralAhı A stım her yaşta gorulebüen bır hastalıktır, ama daha çok bır çocukluk ve gençlık çagı hastalıgı olarak tanınır Pek çok araşürmada çocuklann yuzde 10 kadannda gorulen bır hastalık olarak ortaya çıkmıştır astım Son 20 yüdakı astımlı hasta sayısında genel artış yanında ortalama ınsan omrunun gıderek uzamakta oldugu da hesaba katıldıgında, astımın ılerıkı yaştakı kışılerde onemlı bır saghk sorunu olarak her geçen yü daha çok karşımıza çıkacakdr dıyen 1U Cerrahpaşa Tıp Fakultesı Gogus Hastalıkları Bolumu Ogretm Uyesı Prof Dr JUımet Raıim Knçükusta ya yaşlanmanın akcıgerlerle ılgısını sorduk ve şu yaruü aldık 'Yaşlanmanın vucudun tum dıger organlan uzennde oldugu gıbı akcıgerlere de onemlı etlalen vardır Yaşlandıkça akcıgerler ve gogus kafesınde bırçok anatomık ve fizyolojık değışıklıkler ortaya çıkmaya başlar Bunlar ıçensınde en onemlısı gogus kafesının yuvarlasarak sankı bır uçı şeklını almaya başlamasıdır Mekanık olarak boyle bır gogus kafesının genışlemesı çok daha zordur 20 yaşlannda 5 htre olan akcığer hacmı 60 yaşından sonra 4 Ltrenın altına duşer' Kuçukusta yaşlanmanın bır dıger onemlı eüasını akcıgerlerın çeşıtlı nedenlere baglı olarak esneklıgının azalmasına da baglıyor ve sıgaranın tehlıkesıne dıkkat çekıyor "Akagerlerde esneklık azalırsa normal bır solunum sonunda akcıger ıçmde kalan hava rruktan artar HavayoUanndakı dırencın artması yanında kanın oksıjenlenmesı de yeterınce yapüamdz Bu etkıler sıgara ıcmış olan kışılerde çok daha buyuk boyutlar da ortaya cıkar ' dıyor Astımın özellikleri Astımlıda belırtıler herhangı bır yaşta ortaya çıkabüıyor Dk astım krızını 60 yaşından sonra geçıren hasta sayısı tahmınlennden de fazla oluyor Prof Dr Ahmet Rasım Kuçukusta "Astımın yaşı yoktur" dıyerek bu hastahgın ozellıklennı şoyle anlatü Yaşlılarda asnmda oksuruk ve balgam daha onde gelen ve hastayı daha çok yoran belırtılerdır Hınltı ve nefes darlıgı bunlara daha sonra eklenır Bu hastalann çogu sıgara da ıcmış olduklanndan çogu kez astım yennde kronık bıonşıt tanısı konmaktadır Bunun yanında anfizem, kalp ve hatta mıde hastalıkları da astımla kanştnlmaktadır YaşL kışılenn kuUandıkları bazı ılaçlar astım krızlennı kolaylaşürmaktadır Ozellıkle kalp ve damar hastalıklannın tedavısınde kullanılan beta bloker ve ACE ınhıbıtoru ılaçlarla, aspırın ve romatızma üaçlan başta gelır Goz tansıyonu tedavısınde kullanılan goz damlalan ıçmdekı bazı maddelenn de asam krızlerıne yol açabıleceklen unutulmamalıdır' Mitokondri ve hastalıklar Mıtokondnnın az sayıdakı genlen yalnızca ureme konusunda etkın degüdır bunlar aynı zamanda dogumdan sonra saglığımızı etkıler Mıtokondn hucrenın yaşam surecınde çok knuk bır rol oynadıgı ıçın uzmanlar bunlann DNA'larındakı mutasyonun hastahklara neden olabılecegını alolladahı getırmı yorlardı ' Mıtokondn normal çalışmadıgı zaman embrryonun bırkaç hucrenın dışında buyümeyecegıne ınanılıyordu' dıye konuşan Calıfornıa Unıversıtesı'nden Michaal Yaffe "Dogmadıgınız ıçın hasta da olmayacaktınız" dıyor 1977 yıhnda Star VVars'un ük Jedı Şovalyesı ortaya çıkügı zaman mıtokondn Hollywood filmlenndekı klasık ıyı adamlara benzeulıyordu Konuk olduklan ortamda sureklı ryılık yapmaya çalışan, kotuluk yapmaya yetenegı büe olmayan bırer "melek"tüer 1988 yüından bu yana genetkçıler mtDNA'lanndakı mutasyonun pek çok hastalıga neden oldugunu keşfettıler Pek çogunun enerjı ıhtıyacı çok fazla oldugu ıçın kaslan veya beynı etküedıgı ılerı suruluyor Yol açuklan hastalıkların başmda mıde bulanusı sagırlık yogun bır jımnasükten sonra duyulan yorgunluk, şeker hastalı gı zeka gerılıgı felçler konuşma bozukluklan ve kısa boy gelıyor 37 genın bu kadar çeşıtlı hastahklara yol aç ması oldukça şaşırtıcı Daha da şaşırtıcı olanı benzer Annenizin tohum hücrelerinden hangisi olgunlaşarak sizi oluşturan yumurtayı meydana getirecek?" veya "100 yaşına kadar yaşamanız için gerekli koşullar oluşacak mı?" gibi soruların yanıtları hep mıtokondnde gizli. Tedavide eğitim önemlidir... Astımın hafif orta agır derecelen vardır ve bu arada egıümın tedavıdekı rolu çok buyuktur Astım tedavısınde kullanılan ılaçlann yaşlı hastalarda çok yan etküen oldugundan ılaç seçımı ve dozajları her hasta ıçın ayn ayn belırlenıyor Ozellıkle de sprey şeklmdekı nefes açıcı ılaçlar yaşlı hastalar tarafmdan çogu zaman yankş kullanüıyor Kuçukusta şu kurallara mutlaka uyulması gerekugını vurguluyor "Astım krızlerınden koruyucu ılaçlann hastanın hıçbır şıkâyetı olmasa da kullanılması gereklıdır Uygun tedavı ve ızlenmeyle yaşlı dstımlılarda normal, rahat yaşam saglanabılmekte dır' dıyor , 678/9