Katalog

Zoraki deprem güvenliği Deprem Sigortası, Afet Yönetimi ve Imar Murat Balamir (*) epremlerde ugranan zararlan karşılayabılecek olçekte bır kaynak yaratmak uzere Aralık ayının son gunlermde 587 sayılı Kanun Hukmunde Kararname üe Zorunlu Deprem Sigortası' yururluge gırdı Taşmmaz başına 2030 mılyon TL odemeler üe yüda yaklaşık 150 tnlyon TL toplanabüecegı kestırılmekte, bununla her on yüda bır Izmıt yıkımı şıddeünde bır afet yaşansa büe ugranüan zararların karşüanabüecegı ongorulmektedır Boylece taşınmaz sahıbı hane halklan artırüan emlak ve temızhk vergılen ıle deprem ek vergılennın yanı sıra bır de zorunlu sıgorta üe karşı karşıyadırlar Asü onemlı olan, bu gırışımın ulke ımar sıstemı ve afel yoneümı ılkelenyle hıçbır baglanü kurulmaksızın yapılmasıdır D BUYUK OLÇEKLERDE KAYNAK Afet yonetımı hem afet oncesı hem de sonrası ıçın hazırlıklı olma çalışmalannı kapsar Turkıyede bu an lamda bır afet yonetım sıstemı yoktur Mevcut yasa ve uygulamalar yalnızca afet sonrası yara sarma stratejısı kapsamında yontemler belırler Bu anlayışla Devlet kayıpları karşüamak uzere parasal desteklerde bulunur, kredı verır konut saglar, vergı bagışıklıgı tanır kamu bankalanna olan borçlan erteler ya da süer Afetlere karşı guverüık artirma ve sağlamlaşürma yatırımlannın can ve mal kaybını buyuk olçude onledıgı açıkça bılınse de, afet oncesınde bu amaca yonehk bır kaynak oluşturacak sıyası ıradeyı bulmak zordur Oysa rısklı alanlannm genışlıgı kaçak yapüaşmanın yaygınlıgı denetımsız gelışme ve kullanım alışkanlıklan gıbı nedenlerden oturu Turkıye'dekı yerleşme ve yapüaşmanın saglamlaştınlması ıçın ozellıkle buyuk kaynaklara gereksınme vardır Gunumuz hukumetı, bu yonde bır karar almış bulunmaktadır Ancak ongorulen bır dev kaynagın kurumlaştınlması, yoneümı ve kullanüması konularında eksık ve yanlışlar da bırlıkte gelmışür taşkın barıyerlen yapımı ya da deprem rısklenne karşı saglam yapı elde etme kural ve standartlarının uygulanması ıkına tur ışlere orneklerdır Bu kez agırlık kazanan uzmanlıklar mimvlık, mühendislik hizmetleridir. Yapı ve altyapı projelerı üe uygulamalannda yuksek standartlara başvurulması yapı stokunun sağlamlaştırüması gıbı ışler bunlara ornektir 3. Rlsklerin Paylasılması ancak uçuncu sıradadır Hk üa oncehge sahıp çalışmalar yapüdüctan sonra nskler azalulmışsa da butunuyle gıderüememıştır Bu durumda olası zararların toplumda genış kesımlerce paylaşüması hedeflemr Konut ışyerı kredı kırayardımlan yurt ıçı ve yurt dışı bagışlar afetzedeler dışındaJa mukelleflere ek yukumlıüukler ve vergüer paylaşma mekanızmalandır Yapı 'sigortası' da bunlardan bındır Bu uygulamalar buyuk olçude mali yönetün ve isletme uzmarüık alanına gırer Afet oncesı ve sonrası kullanım ıçın yeterlı duzeyde kaynak oluşturma kaynak sacjlayanlar arasın makta Kurum'un, valüık beledıye ve tapu sıcü mudurluklerı kayıtlarından yararlanarak sıgorta yukumlulerını saptaması beklenmektedır Prım odeme duzeylerı üe temınat ve tarıfeler yapüann 'Yuzolçumu Inşaat Sınüi ve Kalıtesı Arazı Ozellıklen Deprem Rısh' gıbı unsurlar gozonune alınarak belırlenecek bunlarla ügüı talımat ve komısyonlar Musteşarlıgın baglı oldugu Bakanlıkça saptanacaktır Buyuk olçekh bu kaynagın yaraülmasıyla Devleun 'afetler mevzuatı' kapsamındakı sorumluluklan kaldırümıştır Aynca yukumluler yapüannda yaptüdan degısüdüderden sorumlu tutulmakta ve bu degışıklıklenn yol açtıgı zararlar kadar tazmınat haklanndan kaybetmektedırler Zarar goren sıgortalüara dagıtüacak hakedışler ve yonetım gıderlen dışında bu kaynak sermaye pıyasalannda fınansal bıçımlerde nemalandırümak uzere kullanümaktadır Muhasebe (1050) Fonlar (3346) Sayıştay (832) flıale (2886) Harcırah (6245) mevzuatının getirdıgı kısıtlama lardan ve her turlu vergıresımharçtan muaf Kurum alacaklanna gelınce Amme Alacaklan Tahsü Usul Hakkmda Kanun'dan (6183) yararlanmaktadır Ayrıca Kurum'un teknık ışlerı beşer yüük sureler üe bır 'Sıgorta veya Reasurans şırkenne Kurum Idarecısı sıfanyla yurutulmek uzere' venlebümekte Kurumca yerh ya da yabancı şırket ve danışmanlar çalıştınlabümektedır Duzenlemeye gore bıreylenn sıgorta yaptırma zorunlulugu 2000 yılı sonbaharında Devletın yukumlulugu ıse 2001 yüı bahannda yururluge gırmektedır ZORUNLU DEPREM SİGORTASININ YANLIŞLARI Kapsamlı bır tarüşmaya konu edümeden çıkanlan Kararname'nın ıçerdıgı yanbşlann burada ancak bır bolumune degınılmektedır 1. Amaçlananlarda Aykınhk: Rısk yonetımı açısından ancak uçuncu sırada olması yalnızca kaçınüa mayan (bakıye) rıskler ıçın bır paylaşım mekanızması olarak ışlev gormesı gereken sıgorta kurumu afetlerın yol açügı sorunlara kapsamlı bır çare gıbı sunulmaktadır Zorunlu sıgortanın 'kaynak yaratma' yanısıra yapı ve hatta ımar sıstemını 'terbıye ve denetleme' ışlevlen bulundugu varsayümaktadır Getınlen gerçekte bır sıgorta degıl v*rgllem«dır Oluşturulan kaynak, yıne yalnızca 'yara sarma'da kullanümaktadır Olası zararlan onceden kestınp onlemler almak yenne kaybedüen varhklan yenne koyma ışlemıne oncehk verümektedır Gen getinlemez ınsan kaynagı kayıplan ıse gormezden gelınmektedır Afet yonetimı açısından bu olçekte bır kaynagın yaratüması onem taşımakla bırlıkte kendı ıçınde bır hedef oluşturmaz Kaynak tamamlayıcı bır araç fınans ve gerçeklesürme gucudur Bu guce yon ve amaçlüık verecek olan ımar sıstemı ıçınde kurumlaştınlması gereken nsk planlamasıdır Başkaca hıçbır çaba gostermeksızın yalnızca 'kara gunler' ıçın bır sıgorta akçası oluşturmak toplumlan dırayetlı küamaz Oncelüdı olan kara gunlenn elden geldıgınce aydınlık kalmasına onceden kathda bulunmaktir Deneyımler tutarlüıkla gostermektedır kı afet zararlannı azaltma amaçlı onlemler malıyetlennın defalarca ustünde eden olan can ve malı kurtarmaktadır Oysa burada adeta amaçlanan "Planlar ve yapüar saglam olmasm kı yuksek rısk taşısınlar boylehkle pnmler de yuksek tutulabüsın1" duşuncesıdır Buradakı terslık Kapadokya'da örneklen oldugu gıbı kanserojen eleman ıçeren arazı uzennde yerleşık bır koyun yennın degıştırümesı ıçın gereken planlamayı yapmaktansa koy sakınlerıne hayat sigortası yaptırmalan koşulu üe amelıyat ve kefen parası saglama yaklaşımma benzeülebüır 2. Kurumlasmada Aykınlık: Getırüen duzenleme üe yapı stokunu ızlemcde yenı bır otorıte oluşturulmakta Planlama kurumu taşınmaz pıyasalannı yonlen AFET YONETIMININ ONCE1İK ILKELERI Afetlere karşı hazırlıklı olmak yalnızca afet sonrasındakı acıl yardım ışlerını yerıne getırmek ve karşılaşılan kayıplan yenne koyabılecek kaynaklara sahıp olmak degüdır Afet oncesınde rısklen kestırmek bu nsklerden kaçınmak kaçınüamaz nsklere karşı guverüık aröncı onlemlen almak butun bunlara karşın dogabüecek zararlann ıse dar bır kesunın ustune yıkalmasını onlemek ıçın onceden kaynak oluşturmak ve bu yukun elden geldıgınce genış bır kesım tarafmdan paylaşümasını saglamak gerekır Afet zararlannı azaltmak amaayla başvurulan nsk yoneumı oncehklennı şoyle ozetlemek olanakhdır 1. Risklerln Dışlanması bırıncü oncelığe sahıprır Bu kapsamda yerleşım bolgelen tehlıkeh alanla nn dışında tutulur tehlıkelı noktalardan uzaklaşılır zıncırleme etküere yol açabüecek kullanımlann bıraraya geünlmesı yasaklanır Bunlar rısk belırleme ve planlama hizmetlerl aracüıgıyla yenne getırüır Afet harıtalarının elde edılmesı plan hazırlama uygulama ve deneümı plan saglamlaştırma hızmetlen bu kapsamdadır 2. Risklerin Azaltılması ıkıncı sırada gelır Bu kapsamda rıskler ya kaynakta' bertaraf edüır ya da 'eth alanında dırenç artırıcı yontemlere başvurulur Bır havzanm ust bolumunde sel kapanlan yapüması ya da yapay çığ yaratüması gıbı gırışımler bırıncı tur ışlere 678/16 da ya da kullananlar arasında hakkanıyet gozetimı başlıca ugraşlardır Afet yonetımmde bu uç adırrüı sıralama akücı bır oncelıkler süsüesı oluşturur Ancak Turkıye'de zorunlu sıgorta sıstemıne gelmeden once yapümış olması gerekenlen gozardı etmış ve bu akücü sıralüıga kulak asmaksızın ışe sondan başlamış bulunuyoruz ZORUNLU SİGORTA NELER GETmiYOR? Duzerüemeye gore, tapuya kayıtlı tum ozel yapüar mesken buro, ücarethane gıbı 'bagımsız bolumler ve kamu elıyle yaptınlan meskenler Zorunlu Deprem Sı gortası konusudur Bunlar ıçın ıskan ıznınden ya da fiüı kullanımın başlamasından sonra bır ay ıçınde sıgorta yaptınlacaktır Sigortası yapümamış ve prımı odenmemış taşınmazlann tapu ışlemlen yapümayacaktır Koy yerleşık alanlanndakı yapüar ve kamu bınalan bu kapsam dışındadır Bu ışlerı yurutmek uzere Hazıne Musteşarhgı'na baglı Dogal Afet Sıgortalan Kurumu oluşturul