Katalog

dırme ve denetleme çabalarında yetküı bır rakıp ıle daha karşı karşıya bırakılmakta denetım gorevı ozel bır otorıteye teslım edılmektodır Mımar, muhendıs, plancı vb teknık elemanlar ıse, ımar sıs temı ıçınde kamu adına degıl sıgorta ıçın çalışır konuma ıülmektedırler Oysa Sıgorta'nm gereksınme duydugu bügüer dogrudan planlama kurumunun elındekı venlerdır Sıgorta, yalnızca dogru kurgulanmıs bır ımar ve denetım sıstemı altında tamamlayıcı bır ıslev ustlenebılır Oluşturulacak kaynagın onemlı bır bolumunun afet harıtalannın yapüması, ımar planlannda rısk yoneümı yontemlerının gelıştırılmesı, afet rısklı alanlann ıyüeşürılmesı, kamu yapılarının saglamlaştınlması kamuoyu bılgılendırme, yapı deneumı gıbı ıslerde ımar sıstemı kapsamında afet oncesı donemler ıçınde kullanılması gerekır 3. Sonuçlarda Aykınlık: Afetleı açısmdan asü soıunu oluşturan kaçak stok ıçın sıgoıta bu yaptınm oluşturma yacak tersme kentleşme mabyetlerını ve kaçak yapılaşma egılımlennı artıracaktır Tapu ışlemlerı yapıldıktan sonra prım odemekten kdçırnldcaktır Kaçak yapüaşmaya karşı dırenılemez, populıst polıükacılık gıderüemez ıken 'yara s a ı ma zıhnıyeü egemen ıken, sıgorta yap tırmayanlara karşı kamu sorumlulugu nun kaldınldıgı savı ınandmcı degıldır Hıçbır hukumet afet sonrasında sıgortasızlara "ne halınız varsa gorun" dıyemeyecektır Rısklerın kaynagını kurutmak yerıne sonuçlanna ılışkm yuzeysel on lemler alınmakla dısıplın kurulamaya cak, sıgorta terbıye edıcı bır rol ustlene meyecektır Bu durumda kaynagı herkesten toplayıp afet bolgelerınde ımar ozurlu yapüann sahıplerıne aktarmak toplumsal adalet açısmdan da sorgulanacaktır 4. tdeolojide Aykınlık: Getırı len duzenleme son yüJarda orneklerı artmış bulunan ayncalıklı kamu kurumlarına bır tane daha eklemektedır Bu bol paralı, rısk tacırı 'Yupı' kurum aracüıgı üe, yurt ıçınde yaraülan bır dev kaynak, uluslararası sermaye pıyasalannm ınış çıkıslanna emanet edılmekte, Kurum ve 'vekılı'ne dıledıgınce yabancı uzman ve kuruluş ıle ış gorme yetkısı verılmektedır Afetlere karşı dırencı artıracak yaürım ve ıyıleşürmeler yerine, afet sonuçlarının tazmınını ongoren, sıstemdekı rısklen ortadan kaldırmaktansa rısk almayı ozendıren bu yaklaşım 'kaderci toplum' kulturunu beslemektedır Bu yolla 'planlama olmasa da olur' zıhnıyenne hızmet edılmekte, ımar sısteminin sıgortaya donuşturulmesı saglanmakta, planlamanın sosyal hedeflen gundemden uzaklaştırılmaktadır Taraf/taraftarlığın dayanılmaz gizi Mahmut Sert de kullanılması (5) bu baglamda kentın toplumsal uzamı ıle koşut taraftar profilını nıtelıgı üe dogrudan ügüı gozukmektedır K azanmak 'çağdaş" yaşamın her alanında oldugu gıbı fut bolda da onemlı ve son derece teatral ozellık taşır "Mors tua, vıta measana olum, bana hayat" (1) Buızınga'ya gore, rasyonalleşen araçsal bır akla gore duzen lenen modern (kapıtakst) dunyada, olumune cıddıye ahnan oyun, oyun olma ozellıgını yıtrrmış bır olgudur Modern spor karşılaşmalan oyunu "ışe' donuşturmuş, seyırcının hazzına tabı kümıs ve bız zat seyırcıyı de kor bır edılgenlık konumuna gerüetmıştır ( ) Kazanma, zafer elde etme hırsı on plana çıkmış, antrenorler oyunculan vahşı, seyırcüen de kuduz fanaüklere donuşturmuşlerdır (2) Televızyonlarda ızledıgımız "futbol teroru" yanında, lstanbul'da uç buyukler arasındakı "derbı" maçlarını ızlemeye gelenlenn uzerınden çıkan doner bıçaklan, kesıcıdelıcı aletler, taş ve sopalar, tardftarların takım fdnaüklıgının de otesınde bır ruh halı gelışürdıklerını gostenyor Ahnan pohsıye onlemler sonucunda bu tur aletlenn stadyumlara gırışı buyuk olçude engellenmışse de maç ıçınde herhangı bır şeye kızan taraftarların kollanndakı saatlerını elleıındekı cep telefonlanm hatta ayakkabılanm alana rakıp fut bolculara hakeme frrlattıkları hemen heı ' derbı' de gozlemledıgımız durumlardır Bu olumsuz davranışları 'Futbol Iküdarı nın Turkıye dekı toplumsal uzanımının nasü bır zemınde oluştuguna kısaca bakarak, sağüklı bır noktaya taşıyabılme olanagı bulunabılır Yıne bu çerçevede, futbol dunyasındakı aktorlenn yogun olarak bulundugu Istanbul'dakı futbol taraftarlıgının nıtekklen belırlenebdır Bümdıgı gıbı Osmanh Imparatorlugu defterını kapatan Turkıye Cumhurıyetı, çagdaşlaşma yolunda sanayıleşmeyı kendıne hedef seçmış, ama bunu tam gerçekleşuremedıgı ıçın sanayüeşmeye dayanan modern kentleşme yerıne goçlere dayanan çarpık bır kentleşme surecı yaşamış ve çarpık kentleşme sonucunda kentler gecekondu kentlerme donuşup arabesk bır kulturu ortaya çıkarmışür Kent nufusunun % 70'e yakınının gecekondularda oturması ve kent nufusunda belırleyıcı bır agırlıga sahıp olması, arabesk kulturle kent kulturunun etkıleşımıyle sonuçlanmış ve ortaya "goçmen urben' kulturu denılebılecek bır sentez çıkmıştır (3) Tbplumsal ıkhdarın denetleme duzeneklerı, ıktıdarın akışkan ve her bıçıme gırebden şeküsız yapısal/ışlevsel ozellıklennı bu yenı yaşam bıçımıne uydurmuştur Bu uyum duzeneklerının spor/futbol dlanındakı uygulamalan, tnbunlerdekı taraftar profîlme anlamlı açıklamalar geürebılır Turk futbolunun, "uç buyuklen" sezon açılış torenlerınde Ibrahım Tatiıses, Emrah, Mahsun Kırmızıgul, Ibrahım Erkal ve Coşkun Sabah gıbı arabesk muzıgın "ılâhlan"na konserler verdınp taraftarlanna "eglencelı bır futbol ızlencesı" sunarlar Sezon ıçınde ıse stadyumlarda çogunlukla gunun moda arabesk muzık parçaları çahnır ve taraftarların dışanda yogun olarak kendı mekânlannda yaşadıgıatmosfer, stadyum ıçınde de oluşturulur Taraftarlar bu atmosfen kentte yaşamanın dayatugı zorunluluklann (4) baskısını duymadan doya doya aşarlar her turlu tepkalenm avaz avaz gosterırler, ornegın şarkıların sozlerını bıraz degışürerek kendı takımlaıının şaıkısı yapıp varlıklannı o takunın taraftan olarak haykınrlar Gunumuzun unlu arabesk şarkıcısı Alışan'ın "Var ya" şarkısının sozlerı, adını daglara yazarım var ya, gozumu kırpmam yakanm var ya, aşkına omrumu adanm var ya, degıştınlıp, var ya tekrarlannın yerıne "CımBom", "Kartal" konmuştur Futbolun yarattıgı bu "olaganustu" atmosferde onlara dogrudan dayatlan bır kent kulturu yoktur Bu noktada kent kulturunun sporfutbol dolayımıyla centılmen/sportmen seyırcı soylemlenyle ustu ortulu bıçımde dayaülması soz konusuysa da taraftar olmak, bu dayatmalan gozardı etmeye ve dırenme oluşturmaya olanak saglayabılmektedır "Arabesk eğlence'nın futbol alanında yogun bıçım TaraftarlarOyuncu Özdeşleşmesi Futbolun dunya çapında ılgı gormesınde, oyunun kendı ozellıklerınden ve toplumsal degışım ıle donuşumlerden kaynaklanan çeşıtlı nedenlerle bırlıkte, gunluk yaşamla olan benzeşımının "toplumdakı merkezı degerlerı yogunlaşmış bıçımde gorunur kılmasının (6) onemı buyuktur Eş deyışle bır futbol karşılaşmasında yaşam üışküen, yogunlastırılrraş bıçımdedır Kazanıp kazanmadıgınızı an layabılmek ıçın yaşamdakı kadar uzun sure beklemeye gerek yoktur, en geç karşılaşma sonrası sonuç ogrenılebüıı Bu gerılım ve heyecanın oluşma koşullan ıle hedeflen spor genelmde yogunlaşma ıle üınulendırılebılır Yogunlaşmanın oyuncu ve ızleyıcı uzerındekı etkısı farküyrraş gıbı gorunurse de bu farklüık son çozumleme de bırbırıyle ortuşerek ozdeşleşme noktasını oluştunır Yogunlaşmanın oyuncu uzerınde yarattıgı gerılım ve baskı onun başarım duzeyını etküeyecegınden alınacak sonuca etkısı bakımından oyuncu ıçın buyuk onem kazanır Dığer yandan hedeflenen amaca ulaşmada, oyuncunun başanm duzeyının çok sayıda etmene baglı olması ve bu etmenlerın onceden hesaplanabüme zorlu gu ızleyıcı' ıçın de buyuk bır gerılım ve heyecan yaraür Işte bu nokta yanı ızleyıcı/tardftaı ıle oyuncunun aynı geııüm/heyecan bdglamında bulundugu an ozdeşleşmeyı ortaya çıkartır Farklı konumda olan ızleyıcı ve oyuncu aynı sonucu ıstemelerı çıkarldrı bağlamında yaşadıklan geıüım ve heyecanm yogunlugu oranmda ozdeşleşırler (7) Kurt ve Atayman sporcularla ızleyıcderın motıvasyonldnnın fdrklılıgınd dıkkau çekeıler Sporcu motıvasyonunda statu edınımı un sahıbı olmak para kazanmak ve yaşamını guvenceye almak onemlı bır etkenken, ızleyıcı motıvasyonunda, ıçınde bulunulan katmandakı toplumsal ve ekonomık etmenlerle bu etmenlerın yarattıgı ruhsal durum belırleyıcıdır (8) Bu farkhhklar ozdeşleşme surecını etkılemez tersıne ozdeşleşme motıvasyon beklenü farklılıklarını ortadan kaldınr "Başa n" bu bırlıktelıgın temelıdır ve "başan kazananın otekı karşısında un saglamasına olanak verır (10) Kazanarak otekıne kdrşı elde edılen ustunluk, oyunun sınırlan ıle beürlı olsa da bu sınırların dışın da "genel' bır nıtelığe donuşur ve bu nedenle kazanmak oyunu kazanmanın otesınde saygınlık ve onur edınmek anlammı yuklenır dahası kazanılan bıreysel başan o kışının aıt oldugu gruba ak tanlabüır (11) Bu baglamda taraftaroyuncu ozdeşleşmesı seyırlık sporun/futbolun vazgeçılmez nıtehklennden bırı olarak degerlendınlebüır Belkı de "taraf" olmanın dayanılmaz gızı buradadır (1)R Horak WReıteı T Bora FutbülveKultuıu ÜeüşımYayınldrı 1993 s 41 (2) M Kurt V Atayman, T Kurultay Arenada Shovve, Sorun Yaymlan, Istanbul 1997 s 126 (3) Aynntılı bılgı ıçın bkz Alı Akay KONUMLAR Baglam Yayınlan, Istan bul 1991 (4) Başka lstanbul Yok1 denUerek kent kulturunun kentsel yaşam bıçı mının goçmen urbenler ınkınden [arklıligı her fusdttd gunluk gazeteıerdekı kankdtuı ve ya/üardaıı tıyatıo oyunldiı ve TV ıle smemd ulmlerıne kadar lnsanımızdan MAnzaralar başlıgı allında vurgulanır C3) Maçlann oynandıCp stadyumlann çevrelennde ycı alan bayrak fotma satıcılan koftecıler kaset satıcılan gezıcı çay satıolan mevsımme gore meyve satırılan VP stat yakınlanndala apartman bahçelerıne dek otopark hızmetı veren degnekçıler goçmenurben"ın futbol dunyasında yaratügı ınformpl ışler olarak dıkkatı çekmektedır (6) Chrısüan Bromberger Stadyumdah Kent bkz (1) Horak Reıter Bora s 41 (7) Bkz (2) Kurt Atayman Kurultay, s 73 74 (8) A g e s 74 (9) A g e s 74 (lO)JohanHuızınga HomoLudens Çev Mphmet Alı Kılıçbay Aynntı Yayınlan, Istanbul 1995, s 72 ( l l ) A g e s 72 zenleme, kunu adına yapılan her türlü planlamayı yok etmeyi hedef büen küreselci 'yenl sağ' ideolojisine uyumlu bir yaklaşun sergilemektedlr. (*) Doç Dr, ODTU Afet Yonetımı Merkezı Bu nıtelıklerıyle soz konusu dü 678/17