Katalog

Ocak 2000 tarıhlı CBT'dekı Eınsteın'm nıtelıklerıra anlatan yazınızda 'Eınsteın gıbı beymler, duşunurier yeryuzune ender gelıyor' sapta masını yaptıktan sonra "Acaba yüzyüın insanlan diyebilecegimiz çapta düşünürlerin doğum sıkhklan ile zaman ve genel nüfus arasında bir ilişki, bir orantı var mıdır?" sorusunu soruyorsunuz Yanıt Evet zdman ıie bir ılışkı var bunu da flziğin gelisme süreci belırlıyor Fızıkte, ' Eınsteın ın yaptıgı bu yuk büım"den altı tane var Nevvton'un 1687 de Maxwellın 1864'te Eınsteın'ın 19051915'te, Heısenberg ve Schrodınger'ın 1925 26'da Feynman Schvvınger ve Tomonaga'nın 194850 de ve VVeınberg ve Salam ın 1968de yaptıkları altı buyuk sentez ' Buyuk bılım' yapıcımn gelecegını onceden haber veren, fîzıgın bir buyuk senteze "gebe" olmasıdır Oncekı sentezlerın sonucu olan yasalar yenı dpnel verılen açıklayamaz du rumdadırlar fızık 'bunakn"da da denır Arıstoteles'ten sonra fizıgın altı kez "bunalıma" gırmış gorunmesı ashnda ınsanın dogayı an lama surecının dogal bir sonucudur Ikı sentez arasındakı donemo çözttznleme süreci dıyebüırız, bu sureçte ınsan dogayı deneyle sorgular bu sorgulamaların sonuçları belırlı bir duzeye ulaşın ca birleştirme (sentez) gerçekleşır Sentez deneyın sonuçlanna dayanarak aklın yaptıgı kuram sal bir sıçramadır Sentezın urunu olan yenı doga yasası oncekı kavramların bir kısrmnı degıştırır eskı yasaların geçerhlık sınırlannı yenıden belırler anlaşılamayan ya da çelışır gorunen denel ya saları anlaşılır duruma getırır Goruluyor kı buyuk bılım sadece yapıcının bpynınden yanı aklından kaynaklanmıyor, bılımın çozumlenıe donemının olgunlaşmasını ızlıyor Şımdı sıra yukarıdakı altı sentezın gerçekleşfıgı cografyayı anlamaya geldı Neden ilk iki sentez İngiltere'de, onn izleyen iki sentez Alman kültürlü ülkelerde ve son iki sentez ABD ve Japonya'da gerçeklesti? Bu sorunun cevabı bıze büımsel araştırma ıle felsefe, sıyaset, ekonomı, vb arasındakı objektıf bağlantı yı verecektır Felsefeyle olan ılışkı açısından şu saptamayı yapabüırız Buyuk sentezler felsefenın her ıkı kolunun en ust duzeye ulaştıgı toplumlarda gerçekleşır Ornegın, In gılterede Francıs Bacon (15611626), Thomas Hobbes (15881679) vejohn Locke (16321704) materyalıst felsefeyı donemın en ust duzeyıne ulaşürdıktan sonra Isaac Newton (16421728) fızıgın ılk sentezını gerçekleştırır ve tumune bir tepkı olarak da George Berkeley (16851753) ıdealıst felsefeyı donemın en ust duzeyıne ulaştınr Benzer bıçımde, Almanyada G W Frıedrıch ve Hegel (1770 1831) ıdealıst felsefeyı ve Karl Marx (18181883) materyalıst felsefeyı donemın en ust duzeyıne çıkardıktan sonra, i Einstein'lar ne kadar sıklıkla doğuyon 15 Eınsteın (1879 1955), Heısenberg (19011976) ve Schrodınger (18871961) gorelıhk ve kuantum sentezleruıı gerçekleştırırleı Bu orneklere Eskı Yunan ı da ekleyebılırız yalnız bir farkla O donemde pasıf gozlemlerın sonuçları akılla açıklanmaya çalışılmaktadır dogayı sorgulayan deney ve ınductıon yontemlen henuz bulunmamıştır Bümçlı deneyı fızıge ılk kez Galıle (15641642) ve Kepler (1571 1630) tek tek deneylerden genel yasaya geçışı sagldyan ınductıon yontemını de Francıs Bacon bılıme katarlar Işte gunun mutevazı olanaklarıyla Demokrıtos (460370) atom modelını sezınler ve mateı yalıst felsefeyı en ust duzeyıne çıkarır Platon (428 348) da ıdealızmı en ust duzeyıne çıkarır Arıstoteles (384322) bu ıkı tutarlı felsefeden hareket ederek seçmecı bir felsefe kurar Bılımının ve felsefesının Newton'a kadar ıkı bın yü yaşamasının bir nedenı de bu seçmecüıgıdır Eskı Yunan, Ingılız ve Alman orneklerınde gordugumuz ıkı temel felsefenın donemlerının en ust duzeyıne ulaşmaları, sadece duşuncenın ulaştıgı sınırsız ozgurlugu gostermekle kalmaz, toplumun evrenı ve kendını anlama çabasındakı cıddüıgı kanıtlar Bılım de ancak boyle bir ortamda gelışebılır Burada hemen şu soru akla gelır Acaba toplumun hangi kesimi bilim ve felsefeye gereksinim duyar? Bu sorunun yanıtı bızı bıhmın sıyaset VP ekonomıyle ılışkısme gotunır Bu mektubun sınırlannı aşacak nıtelıkte olan yanıtı çok kısa bıçımde ozetlemeye çakşacagım Eskı Yunan bılımı felsefesı ve demokrasısı tacır ve zanaatkar kesımın toprak arıstokrasısıne karşı ık tıdar savaşımının urunlerıdır Yunan tuccan oylesıne guçlenır kı, once Atına împaratorlugu'nu (MO 449) sonra Buyuk Iskender Imparatorlugu'nu (MO 323) kurar ve bu sonuncunun yıkıhşından sonra da Yunan bılım ve felsefesını (Helenızm'ı) Orta Asyadan Roma'ya kadar Hırıstıyan duşuncesının egemenlıgıne degın yaşatır Avrupada da Re naıssance ve Reforme hareketleıı ve onlaıı izleyen 1648 Ingılız ve 1789 Fransız demokratık devrımlen de toplumun tacır, zanaatkar ve daha sonra sanayıcı kesımlerıran toprak anstokrasısıne karşı ıktıdar savdşımlarının sonuçlarıdır Fransada Calvıncılerle Katohkler arasmdakı dın savaşları (1562 1598) aslında tuccaı ve zanaatkarlarla toprak arıstokrasısı arasındakı ıktıdar savaşıdır 1789 da arıs tokrasının yenılgısıyle sonuçlanacak olan bu savaş sure sınce Fransız felsefesı ügınç bir yol ızleı Dın sdvaşlarının hemen sonunda Descartes (1596 1650) ıdealızmı zırvesıne çıkarır, duşuncelen hem Fransa'yı hem Avrupa'yı etkı ler, Spınoza (1632 1677), Leıbnız (16461716) Kant (17241804) ve Hegel (17701831) Descaıtes'ınızleyıcüen sayüırlar Gassendı (15921655) ıse Demokrıtos un ato mızmının temsılcısıdır ve duşuncelerını Nevvton takdırle ızler Fransız toplumunun degışme egılımmı sezen 18 yuzyü aydınlan Descartes'ın felsefesmın toplumu degış tırmeye elverışlı olmadıgını anlayıp Ingılız empırıstmateryalıst felsefesını ıthal ederleı ve bu felsefeden amaçlaıına uyan mekdnıstrridtprydlıst bir felsefe kurarlar Ansıklopedıcüer olarak adlandırılan bu fılozoflar Avrupa aydınlanma fılozoflarının Fransız kolunu oluştururlar Boylece Fransa, Descartes tan ıkıyuz yıl sonra materyalıst bir felsefeye kavuşur ve Ingılız devrımınden yuz yü sonra da kendı devrımmı yapar Işte bu koşullarda Fransız büımı 18 yuzyılda onemlı bir gelışme gosterır, elektıık, mıknatıslık ve optıkte yapılan buluşlar fızıgı ıkmcı buyuk sentezıne ydklaştırır Ama sentez Fransa yerıne Ingılterede gerçekleşır Bakın nasıP 1789 Devrımı'nın oncusu olan burjuvazı devrımden sonra sagdan saldıran kralcılar ve soldan saldıran ışçılerle ba şa çıkamayacak kadar guçsuzdur bu nedenle devnmın ılkelermden vazgeçer onun yerme Auguste Comte'un (17981857) sundugu devrımden pışmanlık felsefesı olan pozıtıvızme sanhr Fransız fızıgı, Pıerre Duhem (18611916) ve Henrı Poıncare'nın (18541912) aracılıgı ıle Ernst Mach'ın (1838 1916) yenı pozıtıvızmının egemenlıgı altına gırer ve matematıkleşır Boylece Fransa yanştan çekılır ve fızıgın Nevvton sonrası çozumleme surecı lngütere de Thomas Young (1773 1829) ve Mıchael Faraday'ın (17911867) denel yasalanyla tamamlanır Faraday'ın ınductıon yasası Maxwell'e ıkmcı sentezı, Eınsteın'a da ozel gorehlık sentezını üham eder. Saygüarımla, ,«•••„ , ,. • . > , Burhan Cahit Unal Emekh Oğretmen Mersin Universitesi'nde neler oluyor? Cumhunyet gazetesının 5 2 2000 tarıhlı Bılım Teknık ekmde "Oral Çahslar'a açık bir soru" başlığıyla çıkan Celâl Şengör un yazısı, Oral Ça lışlar ın Mersin Unıversıtesı'ndekı ogretım uyesı tasfıyesıne de^ınen makalesınde adı geçen Tttrker Özsayar'm akademık laşılığınde karşılıgrnı bulan bir dızı eleştırel ahkâm ıçermektedır Turkıye nın genel akademık ortamını ügılendııen ve bir koşe yazısından çok Yuksek Oğretım'den soıumlu mercıye yonelık bir raporu andıran bir yazıdakı goruş ve saptdmaların Sayın Şengor'un tanıdıgı ve meslektaşı okiugu dnlaşılan Sayın Ozsayar m yer den yeıe vurulmdsı ıçm kullrfnılmış olması ne ya zık kı anılan yazının büımsel nesnellık arayışmdan çok kışısel duzeyde bir hesaplaşmayı amaçladıgı ızlenımıne yol açmaktadır Sayın C Şengor, yazısmın tek amacı oldugunu, bunun da kamuoyu onunde tarüşılmasını temm amacıyla T Özsayar'm kendı sıyantometrık venlermı umuma duyurması olduğunu belırtmektedır Pekı 9 nıçın Mersin dekı akademık tasfıyelerın ısabetını gostermek ıçm mf Mersin'dekı tasfiye hareketı sa dece Sayın Ozsayar'a yonelık olmadıgına gore Sayın Şengor'un karrıuoyunu Sn Ozsayar'ın 'yeter sızlığı' konuaundd bılgılendırmek ıstegını neye 9 bağlamalıyız Hımmetı kendmden menkul bir ınfaz memurlugu hevesıne mı Dergınız okurlarının boylesıne ragbet edecegını duşunur rnusunuz Sa 9 yın Bursalı Büebüdıgım kadar, sıradan terbıye, profesyonellık ve bunun yanı sıra, entelektuel efendınk", ulkede geçerlı olan akademık performans eleştırısının, ustelık alenı teşhır yoluyla gunluk gazetelerde, tekü şahıslara ındırgenmesıne cevaz vermez Tersme bılım adamlarının meslekı mahrernıyetlerıne gıren aralarındakı ' nıtelıklılrk ' çekışmelerını kendılerıne sakldmalannı ve top luma bu ust çıtadan seslenmelerını gerektırır Onem ve ısrarla Prof. Dr. Ayda Arel 6/4/16 9