Katalog

Uyku araftırmalannda kullanılan kobay: Bağışıklık ilsteml gecelerl ml gtiçlenlyor? •Tansıyon değerı • Bacak kaslannın hareken • Uyku sırasında çıkanlan sesler (horlayanlarda) • Penısın durumu TecrubeL bır doktor tum bu venlerı bır buçuk saat ıçınde değerlendırebüır Ancak daha komplıke durumlann teşhıs edılmesı haftalarca surebüıyor. Sağlıklı uyku ı: Karmafik dunımlarda deneyler hattalana sUnblllyor. 1er can, gece ve gündüz arasında 3İr seçim yapar Gecelenn neredeyse gunduz kadar aydınlık oldugu ÎO yy'ın sonlarında uyku bozukluklannın hızla artmış oldu^u uzmanlar tarafından da kabul edılmesme ragmen rahatnzlıgın geçmısı aslında çok eskılere dayanıyor Eskı Yunan /azolannda uyuyan tannlarla bırlıkte betımlenen haşhaş iemetlerı ve halk tarafindan kullanılan afyon daha o zamanarda büe ınsanlann uykusuzluk çekügını gostennıyor mu' runanlı duşunur Jbristoteles MO 350 yılında "Uyku ve jyanma" ve "Ruyalar uzerıne" adlı yapıtlannda uykusuzluk 3orununun kalbın sogumasıyla ıhntilı oldugunu soylerken, naşhaş, adamkoku, şarap ve delıce otu gıbı o zamanlann gozde uyku ılaçlannın da aslında uykusuzlugu gıdermekten çok baş agnsına sebep verdıgını vuıgulamış Bugun çok sayıdd "uyku teorısı" var, oyle kı uykusuzlar bu teorıyı "sayarak" uyuyabüırler * Dunyamızda dort mılyar yıldan bu yana gece ve gunduz penyodık olarak yaşanmaya devam etmekte "Tum canlılar evrım boyunca bu ıkı dunyadan bırını tercıh ederek yaşamlannı surdurmektedıı" dıyor Amerıkalı uyku araşürmacısı Thomas Wehr. Metabolızmanın kımyasal reaksıyonu ışığa ve karanlıga goıe farklı olarak duzenlenmekte Kullanılmayan zarridnlaı ıçın dınlenme en ıyı yaşam stratejısı olarak kabul edılmekte * Dıger bu teorıye gore uyku anında mumkun oldugu kadar az kaloıı harcanmakta Bu sıcakkanlı kuçuk canlılar ıçın onemlı Çunku yuksek sıcaklık daha çok kalorı kaybı demek Bu yuzden smcaplar gunde 15 saat uyurken 51ler yalntzca 4 saat uykuyla yetınebüıyorlar * Araştırmalara gore uykusuzlugun nedenlerınden bırı de beyın hucreleıındekı kalon sarfıyatıyla ılgüı Büındıgı gıbı sınır hucrelerının uyku halının dışında yogun mıktarda glıkojen şekere ıhtıyaçlan vardır Ancak gunduzlerı farklı gorevlerı olan hucreler yeterlı glıkojenı ancak uyku saatlerınde depolayabüıyorlar Uyku aynı zamanda bağışıklık sıstemının guçlenmesı ıçın de gereklıdır Ozellıkle gecölerı daha aköf olan hıpofız ve bobrekustu bezlerı uyku üe korunabılmektedır Haftalarca uykusuz kalan faıeler ornegın aşırı yorgunluk veya açlıktan değü bağışıklık sıstemının çokmesınden dolayı olurler • Geçmış gunlerdekı gereksız bılgılerın süınmesı ve yenı bılgılere yer kazandırüması belkı de beyındekı sınır hucrelerı tarafından gerçekleşünlmektedır Bunun ıçın de uykuya ıhtıyaç vardır Ne var kı bu teon henuz kanıtlanamamıştır Araştırmalar ne diyor? Amerıkalı bıyolog Cralg Helleı e gore c u ü ü a n n neden uyuduklan sorusu modern bıyolojının en buyuk bümecelerınden bırıdır Paradoksal olarak elektrık enerjısı uyku duzenını bozan ılk etkenlerden bınydı 20'k yülann ortalannda psıkıyatri profesoru Hans Berger beyınde gece ve gunduz ureülen rrunık elektrık akımlarım keşfetmışti Bu elektroansefalogram (EEG) sayesmde beynı ve sınır hucrelennı çalısma sırasında ızlemek mumkun olmuştur Amerıkalı bılım adamları 1953 yüında uyku halındekı ınsanın goz hareketlenyle "Rapıd Eye Movement" (REM) ruyalar arasındakı bağlanüyı kurarak bır adım daha once geçtüer Goz kaslannın elektnksel hareketlerıne gore sagüklı bır yetışkm gecede ıkı da uç kez bol ruyalı "REM uykusuna" dalmakta yanı toplam 100 dakıka. Somnologların gelıştırdıklen yontemlerle uyku sırasında takıp edüen aşamalaı, normal uyku suresı ve hastalıga varan uyku bolunmelerı hak kında onemlı bılgıler edınıldı Uykusuzluk testlerı sonucunda elde edüen verder ıse şunlar • Beyın dalgalannın EEG olçumlerı • REM verüerı • Kandakı oksıjen yogunlugu • Karbondıoksıt mıktdrı • Nefes alıp ver me sırasında kullanılan Saglıklı bır uyku ıçın her şeyden onemhsı hareketsızbk sabıtelik uygun vucut pozısyonu geçra uyuklama halınden farklı olarak derın uyuklama hak ve uyandırıcı etkenlere karşı duyarlıhk gıbı krıterlenn yenne getırılmesı gerekmektedır Ancak bunlara uymayan canlılar da yok degıl Bazı goçmen kuş turlen uçuş sırasında uyayabüırler Denızayısı yalnızca beynının yansıyla uyur Yüanlann gozlen uyku sırasında kapanmaz Leylek ve flamıngolar ıse tek ayak uzennde uyurlar Insanlarda hastalık olarak tanımlanabılecek uyku bozukluklan dort gruba aynlır Uykuya dalma problemı ve derın uyku pozısyonuna gırememe durumu, hareketlı ayaklar ("Restless legs"), anı uyku nobetı bıçımınde ortaya çıkan Narkolepsı, uyku esnasmda, solugun dınmesı (Apnoe sendromu) Bunlarla bırlıkte ayrıca uyurgezerlık diş gıcırdamave gün boyu yorgunluk gıbı rahatsızhklar da ortaya çıkmakta •ı, geceleri yatagı ıslatma, karanlık korkusu, kâbus Organizmanın zaman mekanizmasına karşı direnmek tehlikeli Gecelen ıyı uyuyamamaktan şıkâyet eden kışüerm Uyuyan flamlngolar: Bazı hayvanlar uçarken, bazılanysa tek ayak ilzerinde uyurlar. 674/13