Katalog

ıne Kaypak eyaşam Tanol TURKOClu <[email protected] Kuşaklar arası çaüşma, içeriği değişse de kavram olarak değişmeden kuşaktan kuşağa aktırüan toplumsal bır ozellik olarak yeryüzu kulturunun temel taşlanndan birisini oluşturmakta. Ister zamanı ister mekânı değiştirin, farklı yaş gruplanndaki insanlar arasında bir "itiş kakış" hep var. Çanşmanın temelinde eski kuşağın onemli kabul etti'ği değerlere yenilerin yeterince değer vermemesi yatar. Intemet adında birleşen sanal külturun bu sureçteki olumlu ya da olumsuz etkileri nelerdir? nabilmektedir. Neden? Çünku kendilerini bağh hissettiklen maddi ya da manevi kavram, değer ya da nesneleri azdır (duzenli bir gelir, aile, vb). Oysa ilerlemiş kuşaklar, eğer başarılı bir hayat izlemışlerse, hayatta vazgeçemeyecekleri şeylere sahip olmuşlar demekür (az ya da çok). Kimisi ailesinden vazgeçemez, kimisi pahalı hobilerinden. Insan vazgeçemeyeceği şeylere sahip olmaya başladığında tutuculuğu da aynı oranda baş gösterecektir. Bir risk alınacaksa o değerlere zarar gelmeden sonuçlanmasından emin olmadan adım atılmaz. Oysa genç her an gemüerini yakmaya hazırdır. Riski gozu kapalı alır. Ekonomi bir yandan deneme yanılma surecine girdikçe bir yandan da gençleşmekte. Gençleştikçe de yuksek risk alanlann bu arenadaki sayısı artmakta. Bu kaotik durum ekonomi gibi hassas dengeler uzerine kurulmuş sistemleri bir anda alaşağı edebilir (keza bunu dunya bolgesel olarak, kriz adında görmekte). Burada da dengeyi yaşh kurtlar sağlamakta. Nasü? Gençlerin fikirlerine sermayelen ile ortak olarak. Onlar uzaya doğru uçmaya çahştkça, onlan atmosferden dışan çıkarmamaya çalışarak. Ekonomi bu hale gelince doğal olarak yeryüzu kulturunun ötekd tüm maddi ya da manevi temelli ögeleri de etkilenmektedir. Bu etkilenme eski kuşaklar için "kötuye gitme", yenileri için ise "harika" şeklinde yorumlanabilir. Ben de doğal olarak kuşaklarustu kahp inanüırhğımı yitırmektense, kendi içimden geldigi gibi gozlediğimi soylemek isterim. MAKALENASIL YAZILIR(DI)? Oncelikle elektronik yaşamın temel ozelliklerine bir goz atalım, Basit bir örnek ile. Yirmi sene once eğer ben bir gazete makalesi yazıyor olsaydım, buyuk bir olasılıkla iki düzenekten birini kullanacaktım: Ya el yazısı ile ya da daktüo kullanarak. Oysa bugun bilgisayarla bu işi yapıyorum. Burada lojistik olarak ne gibi farkhlıklar var? El yazısı ya da daktüo, her iki alternatifte de yapüan bir hatanın değıştirilmesi ya da düzeltilmesi hem çok zor hem çok zahmetli hem de estetik açıdan çok kotu sonuç verebilecek niteliktedir. El yazısı örneğinde düzeltmek ya da degiştirmek ustunü çizerek, kelimeleri daire içine alıp orada degil de burada olacak şekilde onlan oklarla kâğıt üzerinde yönlendirerek yapüabilir. Bu durumda kâgıdın görüntüsü hoş olmayacagından ya bu duruma katlanılır ya da metni temize çekmek gerekir. Daktiloda da durum benzerdir. Temelde her iki alternatif de lrişiye şu mesajı vermektedir: Attıgın adıma dikkat et! Geri donuşu zor bir yoldasın ı Bir de elektronik versiyona bakalım. Herhangi bir kelime ya da fumcede hata mı yaptım. Hemen bilgisayarda bunu değiştiririm. Bu tür değişiklikleri diledigim kadar yapabilirim. Çünku yapması çok kolay ve zahmetsizdir. Metin son haline geldiginde de yazıcıdan çıktısını ahrım. Temiz bir kopya ! Bu model ne tür bir mesaj veriyor: Daha çok yazmaktan çekinme. Sürekli yaz; üret. Çunku eğer bir sorun olursa geriye donup değiştirmesi çok kolay. Aynca sonuç da estetik açıdan her zaman güzel olacak. Bu her ne kadar çok basit bir oraek gibi görünse de eyaşamın ozünde yer alan temel bir ozellik oldugundan onun pek çok uygulamasında kolayca gozlemleyebiliriz. Ekonomiye bakm! Son iki yüdır ekonomiyi deneme yanılma ekonomisi diye adlandırmıyor muyuz? Yeni kurulan ve dot.com denilen Intemet üzerindeki sanal şirketlerin mantar gibi çogalması ve benzer bir n/me ile mantar hızında yok olup gıtmesi sizce farklı bir olgu mu? Dene, yanü. Başanrsan tarihe geçersin. Başaramazsan geri dönup bır daha denemek zor değil. Süreci tekrarlarsın. Yeter ki enerjin olsun! Bu analojiye bir başka açıdan yaklaşahm. Daha genç kuşaklar daha gozu kara davra719/20 HIZ = KAYPAKLAŞMA Bence elektronikleşme beraberinde kaypaklaşmayı da getirmekte, Ya da şu şekilde tümcemi değiştireyim: Eyaşam toplumsal ve bireysel yaşamın kaypaklaşmasını daha da ivmelendırmekte. Kaypaklaşmayı yaşamın hızının artması olarak daha popüler ve zararsız deyimlerin ıçine de yerleştirebüiriz (her ne kadar bu tür içi boşalülmış deyimler tehlike arz etse de), Eyaşamın diğer öteki öncullerinden (gazete, elektrik, radyo, sinema, otomobil, televızyon vb) tek bir farkı var. Şimdiye kadarkilerin tamamıfizikseldunyada idi ve bu dunyanın kurallanna tâbii idi. Tek farklan hızı arürma ivmelen idi. Şimdiki (elektronikleşme) bir yandan hızı arürma ivmesı ıtibariyle sureci inanılmaz boyutlara taşıyorsa (Internet dunyasmda buna Jtipi büyüme diyorum) bir yandan da yepyeni bir dunya yaratıyor. Sanal dunya! Bu dünyanın konmuş herhangi bir kuralı yok kd, referans noktası olarak kabul edilip ona göre ölçme yapüsın! Daha hangi değerin kazanıp hangisinin kaybedecegi dahi belli degil. Şimdiye dek otomobil ile karada hoz rekorlan kırmaya çalışırken bir anda birisi uçak ile ustumuzden geçip bizi de arkasından surukluyor. Doğal olarak er ya da geç arabayı terk edip uçağa atlayacağız. Tıpkı daha önce yürurken arabayı keşfedenler yanımızdan geçerken arabaya atladığımız gibi. yor. Bazı siteler fatura adresinızı de boyle saklar VE her defasında tekrar girmek zorunda CIA World Factbook ABD Hükumetmın Merkalmazsınız. kezi Haberalma Kuruluşunun Agustos 1962'de yayınlanan bir urünu. Halka açık şek "Kurabiyelerin" okuma yazma işlemleri norlı 1972de yayınlanan Factbookda şaşırtcı mal olarak kullanıcı farkında olmadan gerçekmiktarda coğrafya, insanlar, hükümet ve yüz leşır. Işletim sisteminize bagh olarak değışik lerce ülkenin ekonomisi hakkında bilgiler var. yerlerde saklanan bu dosyalar Netscape'de Belki siz de kendınıze rastlayabüirsiniz! Bir C:\Program Fıles\Netscape\Users\ dizininde goz atmak isterseniz adres şöyle: "cookies.txt" adıyla, Netscape for Macinhttp.//www.odci gov/cia/publicatıons/factbook tosh'da System, Preferences alt klasorunde "MagıcCookie" içinde, Internet Explorer for Windows'da C:\Windows\Cookies dizininde HIZLI YAZMA YAZILIMI her bir site için ayn dosyalar halınde, Internet Internet'ten ucretsiz alacağınız bir yaalımla Explorer for Mac'de System, Preferences klabilgisayarda yazı yazma yeteneginizi geliştire sorunde Explorer klasörünun Cache alt klasobilirsiniz. lOparmakyazmaklahemhızıruzar runde "cookies.txt" adıyla saklanır Bu dosyatacak hem de tum parmaklara benzer miktar lan incelerseniz hıç gıtmediğınız web sayfalada yuk geleceği için bilgisayar kuUanımıyla il nnın isimlerini de görebilirsiruz. Tipik bır cogili kas hastalıklannın gelişmesi riskini azalta oky dosyasında o kaydı yazan sitenin adı, caksınız Yazarlar ve potansiyel yazarlar bir "domaın" adınız yani eposta adresinizde @ baksın. Adresi şöyle: http.//l,digi işaretinden sonra gelen kısım, o siteyi ziyaret tal.cnet.com/cgibinl/llo?yâOOMIIFQuOEoOu etme tarih ve saatinız, işletim sisteminiz, web tarayıcınız ve o sitede bakrraş oldugunuz sayNE KADAR SAĞUKLISINIZ? falar gibi bilgiler olur Ancak bır "cookie" dosyasında, o sitede doldurdugunuz bır forma Internet'te bır teste katılarak sağlık durumuaçık olarak yazma durumunuz dışında, adımz, nuz hakkında genel bilgi edinebilirsiniz. Heeposta adresiniz, telefon numaranız saklanaalthOuotient testı VVellMed doctorlan tarafinmaz. Cooky yazılım teknolojisindeki emniyet dan hazırlanmış bir test. VVellMed sitesine yeunsurları web sayfası işletıcisinın, başka sıtenı kullarucı olarak kaydolmanızdan sonra Helerin yaratügı "cooky" dosyalanna ve genel althQuotient'ı tıklamanız gerekiyor. Burada olarak diskinizdeki dosyalara bakmasına izin bazı sorulara yanıt vermenizden sonra bir puvermez. Ancak bu özellıgin işe yaraması çogu an alıyor ve kendi yaşınız ve cinsinizdekilerin zaman web tarayıcılannın son surümlerini kulortalamasını görüyorsunuz. Daha sonra size lanmakla geçerli oluyor. bir rapor veriliyor ve saglık konulu rıskleriniz "Cooky" dosyalannda saklanan bu bilgiler(varsa) belirtüip ve bu riskleri minimurna inden çok, gıttigıniz sitelerin kaydedilmesi izledirme konusunda tavsiyeler sunuluyor. niyor olmanız sıkıcıdır. DoubleClick gibi reklam siteleri pek çok başka siteye pano yerleşPOSTA KODLARI tirmiş olduklanndan insanlann Webde gezinPosta kodlarını bulabileceğiniz bir Web sayfa me alışkanlıklan konusunda bilgi toplama posı var. http://dir.yahoo,com/Reference/Pos tansiyellen var. Bu bilgi kotu niyetli ellerde tal Information adresinde Avustralya, Çin, Ka olunca zarar verebilir. nada, Almanya, Ingiltere ve ABD'deki posta kodlanna bakabilirsiniz. Burada zip kodlan Eğer "cooky" dosyalannın kişisel gızlüiğiruzi arası uzaklığı hesaplama ve ilgili bölgelerdeki tehdit ettiğini düşunüyor ve onlann genrdiği kolaylıklar olmadan yaşamayı tercih ediyorsanufusu oğrenme olanağı da var nız, onlan önlemenın çeşitli yollan var. Hem Netscape hem Internet Explorer kullanıcılara İNTERNET'İN TARİHİ bu dosyalan kontrol etme yollan sunuyor. ISOC taraundan hazırlanan bir sayfada InterNetscape Communicator'da Edit/Preferennet teknolojısinın gelişim tarihi var. Bir çok yaces/Advanced'i seçin. Orada "cooky" uygulazının, donaram, yazılım ve Intemet teknolojüemasını kabul etme, reddetme veya uyan merıni geliştirenler tarafindan yazılmış oldugu sajı isteme seçeneklen var. Bir başka seçenek sayfa şu adreste. http://www,isoc.org/internetbilgileri yalrazca orijinal sunucuya geri gonderilen "cooky"leri kabul etme anlamında "Accept only cookies that get sent back to İNTERNET KURABİYELERİ originating server" var. Bu seçenek Doubleclick gibi 3parti reklam sitelerinrn her sıteden "COOKIES" ulaşıp sizden bilgi almasını önlemeye yarar. Intemet'te dolaşırken ara sıra içinde "cooky" MS Internet Explorer'da Tbols/Internet Op(ya da "cookie") sözcügü geçen mesajlar tions/Security/Custom Level11 seçerek benzer alabılirsiniz. Turkçesi "kurabiye" olan bu sözkontrollere ulaşabüırsiniz. Her tarayıcıda cük siz Intemet'te dolaşırken arka planda bil"Warn before accepting cookies" kutusunu gisayannıza yüklenen bazı dosyalar için kullaişaretlerseniz yalnızca güvendiğiniz sitelernılıyor. Gezdiginiz sayfalann Web sunuculan den gelen "cooky" uygulamasını kabul etme bu dosyalara sizinle ilgili bilgileri saklıyorlar. şansınız olur, çünku hep sizden onay istenir. "Cooky" dosyalannın okunması ancak onu Bir başka çözüm, "cooky" dosyalannı yalnızkaydeden tara&ndan yapüabiliyor. Bu dosyaca okunabilir yapmaktır. Boylece yeni lar çogu zaman Web gezinizi size ozel, size "cooky" yazmalan oluşmaz. Bu durumda yine daha uygun hale getirmek; boylece sizı memInternet üzeri abşveriş gibi işler yaparsınız nun etmek amacıyla kullanılıyor; ama sizinle ama, Yahoo gibi sitelerde bilgilerinizi her ilgili ozel bilgiler toplamalan anlamında gizlidefasından yeniden yazmanız gerehr. Daha lik kurallarıran ihlaline ortam hazarlıyorlar. akülıca bir çözüm Eger Internet uzeri Bazı siteler bazı bolümlenne geçmeden önce gezinizde sizden bilgi toplanmasını engelbir kullanıcı adı ve şifresi yaratmanızı isterler. lemekte kararhysanız, Anonymizer web siteKuşkusuz bunlan ammsamak zorunda olmak sine (www.anonymizer.com) gıdın ve bunun sıkradır. Web "kurabiyeleri" kanalıyla bazı yoUannı ogrenip cooky göndericileri öfkeden arama motorlannda tercihlerimz saklanır. hçüdırnn. Daha fazla bilgi için: ternet uzeri alışverişlerde bir alısvenş dosyahttp://home.netscape.com/newssı turulması ve kullanıcının almaya karar verref/std/cookie spec.htmj meden önce işaretlediklerinin buraya yerleştihnp://www.cookiecentral.com rilmesi ve bir abşveriş turunun ortasında çıhttp://www.epic.org karsa tekrar ayni yere gittiginde kaldıgı noktadan başlayabilmesini bu "kurabiyeler" sağhNezihe Bahar CIA WORLD FACTBOOK