Katalog

"Kaç milyar dolaıiık insan kaybettik" 17 Ağustos depreminde ölenlere "ekonomik değer" açısından bir bakış.... Mehmet Emin Karaaslan getırılen degere "beşen sermaye" denılıyor^ Beşerı sermaye yaklaşımı eşıtlıkçı bır yaklaşım degüdır Daha çok beşen sermaye bırıktırmış olon dığer bır deyışle egıtım deneyım duzeyı daha yuksek, bır kışı nın gelır akışı daha yuksek olacagından onun yaşamına bıçılen ekonomik bedel dıgerlerıne gore daha yuksek olacaktır Ornegın çocuklann ekonomik degerı yoktur çunku henuz ışgucu pıyasasında bulunmamışlardır Eznekli yaşhlar da değersızdır çunku ne kadar egıtımlı ve tecnıbelı olurlarsa olsunlar aktıf çalışma yıllaıı artık gende kalmıştır, yanı beşen sermaye stoklannı kullanıp tuketmışlerdır, bedensel ve zıhınsel ozuru olanlar daha az değerlıdır çunku deger uretme ve para kazanma guçlerı gorecelı olarak ortalamadan daha duşuktur I nsan yaşamına deger bıçmek en zor, en çetrefıllı ışlerden bındır Eger yapılabılırse bu degerı parasal olarak ıfade etmek ve pıyasa olçutune vurmak moral sorurılan da beraberınde getırıyor Hangımız gonul rahat lıgıyla kabul edebilırız kendı yaşamHnıza bıçılecek boyle bır deger olçusunu, hangımi7 bır başkasına bıçılen degerden daha aşagıda olmayı kaldırabılırız "Sen benım ıçın çok değerlı bır dostsun' ıfadesırıın samımıyetınde en kuçuk bır parasal ıma yoktur belkı, ama "O kaç paralık adamkı1' serzenışınde bıraz vardır Çogumuz bu porasal degerlemeyı gayrı ahlakı büe bulabüırız Belkı de bu ne denlerle ekonomıstler yaşayan ınsanlann yaşamına para sal bır deger bıçmekten sakmırlar Bunu yaptıkları zamdnldr çoğu Batı ulkelerınde oldugu gıbı ya sıgorta şırketlerıne danışmanlık, ya mahkemelerde büırkışılık, ya da bu yazıda oldugu gıbı dogal bır afetın neden oldugu top lam maddı kaybın bır parçası olarak olen ınsanla nn yaşamına ekonomik bır deger tahmını yaptık )KURYAZAR lan zamanlardır kalacagı zorluklan telafı etmeye çalışmak doğal bır adalet duygusunun uzantısı olsa gerektır Bu noktada beşerı sermaye" kavramı kaybedılen kazançlan hesaplamakta kullanışlı bır yaklaşım olarak karşımıza çıkıyor Bazı ıstısnalar olmakla beraber, ınsanlar egıtımlerıne, ış deneyımlerıne gelecekte bır getın bekledıklerı ıçm yatınm yapar VP bu rıedenle ozverıde bulunurlar Hepımızm beklentısı şuphesız bu ozverının hasadını bıçecek kadar uzun bır sure yaşamaktır Hıç kımse doğal bır afet veya bır başkasının neden oldugu bır kaza sonucu vakıtsızce olecegını duşunmez Yaşamını bu şekılde kaybeden bırı ıçın o yatınm ve ozverı beklenen getırıyı saglayamadan harcanmış sokaga aülmış demektır Yıne de sonradan (ex post), yaşamını kaybeden kışının ozverı ve yatınmlarından aktıf ekonomik yaşamı suresınce bır gelır akışı olaıak bekledıgı nemanm bu gunku degerlerle olçulebılen bır mah portresını çıkarmak pekalâ olasıdır Bu yaklaşımla parasal hale OLMAYAN I »4,140 132,665 Beşeri sermaye kaybı Bu yazıda yukanda tarüşılan beşerı sermaye kavramını kullanarak 17 Agustos depremının yol açügı beşerı sermaye kaybını tahmın etmeye çalıştık 17 Agustos dep remının ekonomıde yarartıgı toplam maddı kaybı tahmın etmek uzere gıderek daha detaylı çahşmalar şuphesız kı yapılıyor ve yapılacak Ancak bıldıgımız kadanyla dogrudan beşerı sermaye kaybını hedef alan bır çalışma yok Başbakanlık krız merkezının 12 10 1999 tarıhlı açıklamasına gore depremde 15,837 kışı yaşamını kaybetmış, 43,953 kışı de yaralanrruştır Beşerı sermaye kaybı tahmınını sadece depremde yaşamını yıtıren yurttaşlar ıçın yaptık çunku yaralüarla ılgılı saglıklı tahmınler yapmak ol dukça zor Ozelhkle depremın psıkolojık etkılennden dolayı veya yaralı aıle fertlerıne bakmakla yukumlu yuıttaşlann ugradıklan ışgucu kaybını parasallaştırmak ıçın daha aynntılı verüere gereksınım var Bu nedenlerle ve yıne de bırçok sorgulanabılır varsayım uzerıne dayanan bu çalışma bır başlangıç noktası olarak alınmalı ve yalnızca 17 Agustos depremı ıçm yaptıgımız beşerı sermaye kaybı tahmını (1 5 mılyar dolar cıvarında) bır alt sırur olarak değerlendınlerek olenlerle ügüı demografık ve ekonomik venler kesınleştıkçe bu rakam duzeltılmelıdır ^ Yandakı tablolarda Devlet Istatıstık Enstıtusunun Kasım 1994 Istıhdam ve Ucret Yapısı anket sonuçlannı kullanarak yaptıgımız hesaplamalar ve tahmını sonuçlar yer alıyor Daha kdpsamlı ve detaylı bır çalışma ıçın yaşamını kaybedenlerın yas, cınsıyet, egıtım, meslek, kazanç gıbı kışısel ozellıklerıne aıt verılenn toplanması ve beşerı sermaye kaybının bır tahmınden çok, bır hesaplama uzerıne oturması gerekıyor Marmara Bolgesı'ndekı nufusun degışık egıtım kategorılenndekı oranlannı temel aldık Rısk alma, gırışımcüık, kışıye ozgu sanatsal ve sportıf yetenekler her zaman egıtımın bır fonksıyonu degıldır ve beşen sermayenın bır parçası olması gerekır Bu tahmını çalışmada onlan kaybedıyoruz Insanlan gece yansı ve uykuda yakalayan 17 Agustos depremının yaş ve egıtım durumu ıübanyla 'adıl' davrandıgı ve nufus dagılımı ıçınden tarafsız bır seçme yaprnış oldugu varsayımıyla başladık Tablo I'ın ıkıncı sutununda Marmara Bolgesı'ndekı nufusun egıtım durumuna gore oranları yer alıyor Aynı tablonun uçuncu sutununda bu egıtım kategonlermde yer alan kışılerın 1994 yılı ıtıbanyla ortalama brut kazançlan yer alıyor Bu ıkı sutun da DE'nın Kasım 1994 Istıhdam ve Ucret Yapısı anketı'ndekı Tablo 27den hesaplanrruştır Depremının egıtım durumuna gore tarafeızlıgı varsayımı altında yaşamını kaybeden 15 837 kışının Marmara Bol gesı nufusundan rasgele bır ornekleme oldugu varsayımı altında ıkıncı.surundakı oranlann bu orneğe de uygulanabılecegı kabul edılır Yme bu durumda dorduncu sutun depremde yaşamını kaybedenlerın egıtım durumlarına gore dagılımını gosteren tahmını bır projeksıyondur Egıom durumlarına gore dagılımda en yuksek tahmın ılk ortaokul ve dengı okullardan mezun olan kışılere aıt olup 10,343 kışıdır Tablo Il'de olenlerın yaş durumuna ve egıtım duı umurıa gore dagılımı tarafsız seçme vdrsdyımı altında gosterılmektedır Tablo III kalan aktıf yaşama ve 667/9 LKORTA OKUL VE )ENGt ,tSE 55 16 Sorulacak sorular 162,381 Şu soruları sormaya başladıysak ıster ıste 7 237,033 •EKNİK LtSE mez ekonomıstler gıbı duşunmeye bdşlamışız 7 525,862 'UKSEK OKUL demekiır Insan yaşamını bır başkası yuzunden, 50,916 1 ÜLlNMEYEN ve bazen kendıne aıt en kuçuk bır hata veya ıhmal OPLAM 100 olmaksızın (trafık kazası ış kazası, ışkence, dep [ablol rem, radyasyon ve benzerı yakm çevredekı kırlı lıkten dogan zehırlenme, ÖLENLERİN YAŞ GRUBUNA GÖRE DAĞILIM1: yanlış hastalık teşhısı vb) 9 kaybetmışse ne yapılabılır 7 17 J6 Bır ınsan oldugunde, 2 55 175 Î23 OKURYAZAR toplum, ekonomik bır kayOLMAYAN nak olarak, olen kışıde sak72 5734 13 552 931 1820 tl İLKORTA OKUL VE lı bulunan beşerı sermaye 3ENGİ stokunu kaybetmış olmaz 159 18 1214 10 123 789 JSE D mı 9 Uzuntu ve gozyaşı bır 1 »2 13 !9 101 «63 rEKNİK LİSE 9 tarafa, gende kalan aıle bı!4 74 502 544 13 ) 3 VÜKSEK OKUL reylerı ve bırıncı derecede 0 5 9 36 11 1 1 yakınlar o sermaye stoku3İLİNMEYEN 1530 6164 6980 M4 129 145 43 nun onlara saglamış oldugu rOPLAM gelırden mahrum kalmaz Tablo: 2 lar mı? Bu kayıplann da teKALAN AKTİF YAŞAMA GÖRE ORTALAMA YILLIK BRÜT KAZANÇ lafi edüebılır, hesaplanabı lır dıger maddı kayıplar gı ÜZERİNDEN KAYBOLAN BEŞERİ bı hesaplanabılmesı gerek SERMAYE MİKTARI (1994 1000 TL): mez mı 9 Haksız yere hukum gıyıp yaşamının bır127309,962 171,826,037 112,208,928 »03,732,894 7,289389 OKURYAZAR kaç yılını tutuklu olarak geOLMAYAN çırdıkten sonra suçsuzlugu 123*3354,802 5394,167,901 230,519,358 3,284,900,853 1,075,252,938 ortaya çıkmış bırının mane İLKORTA OKUL VE DENGİ vı zararı olmasa bıle en 1,928,628,687 1,281,647^42 760,008,829 1,926,144,826 D azmdan kaybettığı o yülar LİSE 260,765,077 792,588,589 2,975,836,278 1,097,958,21i ıçın maddı zarannm telafı TEKNİK LİSE 0 edılmesı gerekmez mP (] 1,773,277,862 3 796,843,159 4,1)93,630^10 YÜKSEK OKUL Ote yandan yıne ço B l L İ N M E Y t N " 188,959,881 ğumuz kabul edeı ız kı ge4,433,184,721 237,808,948 24,793,859,505 10,850,784,4l| 7,951,615,430 TOPLAM nde kalanların gelıı kaybından dolayı karşı karşıya Tablo: 3