Katalog

Uykuda öğrenip anımsıyoruz Cece uykulan, belleğimizi oluşturuyor; bellekte, olaylar arasmda ilişkiler kuruluyor, sorunlar çözülüyor, yanıtlar bulunuyor ve ertesi gün "bulduk" oluyoruz!, ıçbır problemı çozememenın verdıgı gergınlıkle ydtdgmıza yattıgınız ve sabah uydndıgınızda sorulannızın revaplannı buldugunuz oldu mu 9 Ka fanızddkı problem yolda gordugunuz bıruıın ısmını ha tırlamaya çalışrnak ya da butun gun boyunca çozmeye çalıştıgınız bır maternatık problemı olabıhr Sabah uyan dıgınızda daha kolay çozebümenı/ın ve hatırlamarazın sebebını dun çok yorgun olmaıııza rrıı baglıyorsunuz? Büım ınsanlan ruyalar ve bellek arasında baglantı oldugunu ve gun boyunca beynımızde toplddıgımız anıların uyku sırasındd bırleştırerek pekıstırdıgını soyluyor Harvard Medıcal School'dan norobılımcı Robert Stickgold, heı gece yaşadıgımız derın uyku ve daha hafıf olan ruyah uyku perıyotlarınuı bellek oluşumunda çok gereklı oldugunu soyluyor Yeteneklennmızı gelıştırmek ıçın sadece fazla pratık yapmanız gerektıgını duşunuyorsanız uykunun oynadıgı rolu ogrenmek sızı şasırtdbılır Bır şeyı ogrenmek ve anlamak tum gece boyunca suren bır ışlem Stırkgold uykunun ogrenmek ıçın seçıl rruş bır zaman oldugunu ve ogrenme ışlemının bır bolumunun uyku olmaksızın gerçekleşemeyecegını soylu yor H Ogrenmenın ozelhkle REM (Rapıd Eye Movement hızlı goz hareketlerı) uykusu dıye adlandınlan ve ruyanın en çok goruldugu hafîf uyku ıle ılgısı kuruluyor La boratuvar farelennın gunlennı yenı şeyler "ogrenprpk geçırdıklerınde daha fazla REM uy kusu yaşadıkları goruluyor REM uykusundan yok sun farelcrın ıse la" bırentlerde dıgerlerıne oranla daha kotu olduklarını goı uyoruz lnsanlarda ruya ve ogrenme arasındakı baglantıyı açıga çıkarabılrnek ne yazık kı fa relerdekı kadar kolay degıl Israıl VVeızmann Instıtute of Scıence'den Avi Karni, uyguladıgı bır dızı deneyde deneklerın bılgısayar ekranının ortasındakı bır harfe bakarken gen planın ya tay mı yoksa dıkey mı yerleştırüdıgını soylemesını ıstı yor Deneyımsız bır goz ıçın deney 100 mılısanıye suru yor, performansın uygulama sırasında gelışmedıgı go rulmuş Fakat denekler gece uyuduktan sonra ıkıncı gun deneyı tekrarladıklarındd sadece 15 mılısanıye sur muş Karru, gece uyku sırasında deneklerı REM uykusuna her gınste uyandınrsa deneydekı ıkıncı gunku gehsme gozlenmıyor ve boylece REM uykusunun ogrenme de onemlı faktorlerden bın oldugu so nucuna vanlıyor Stıckgold, REM'ın tek faktor olup olmadıgını merak edıyor REM'ın engellenmesı tum ogrerıme olayını degıl de ogrenmedekı basamaklardan bırını engellıyor olabılır mP Stıckgold, uyguladıgı aynı deneyde bu sefer de neklerın REM uykusunu engellemek yerıne ne kadar REM uykusu uyuduk larına ve bunun ogrenme uzerındekı etkısıne baktı Eger ogrenmp REM uykusunda gerçekleşıyorsa uzun REM uykusu yaşayan deneklerın daha ıyı ogrenmesı gerekıyor Deneylen sonu cunda Stıckgold en ıyı ogrenenlerın uyku boyunca en uzun REM uykusu yasayanlar degıl uykunun son ıkı sa dtınde en fazla REM uykusu ve uyku nun ılk ıkı sddtındp en fazla 'ydvaş dal qalı uyku" (en derın uyku aşdması) goııılen denekler oldugunu buldu Bu bulgu ogrenmenın ıkı farklı fdzı (bırı yavaş dalgalı uyku dıgeı ı REM uyku unda) oldugunu onerıyordu Dk ıkı sa at ve son ıkı saat arasındakı uykuların tıpı ogrenme uzerınde etküı degıldı Bu uyku sırasında ogrenmenın de bır zaman lımıtı var Stıckgold un deneklerı ılk performansın akşamında uyutulmazsa daha sonrakı gunlerde normal uyumalanna ragrnerı ogrenme gerçekleşmıyor Stıckgold, performansın ardından 24 saat ıçınde uyu mazsak ogrenemedıgımızı soyluyor Uyku, buyuk bır ıhtımalle tum ogrenme şekıllerı ıçın gereklı koşul degıl Ancak ozellıkle prosedurel bel lek yanı ne' degıl 'nasıl ogrendıgımızı ıçeren bellek soz konusu oldugunda uyku çok onemlı Stıckgold, bazı şeylerın gerçekleştıgı anda ogrenılebılecegını dusunuyor Ornegın bır telefon numarasını ogrendıkten 50 sanıye sonrd hatırlamıyorsanız uykunun sıze pek faydası olmayacaktır Ancak, eger bır pıyano parçasını ogren meye çahsıyorsanız bu parçayı bır kenara koyup bır sonrakı gun tekrar denedıgınızde daha ıyı çaldıgınızı goreceksınız Nısan 1998'de Cognıtıve Neuroscıence Socıety'nın VVashıngton'dakı toplantısında Stickgold ve meslektaşları Ttetrıs oyunu ogrenmeye çalışan ınsanlann ruyacık'larını açıkladılar Deneklerın buyuk bır kısmı uykuya dalarken Ttetrıs bloklannın goruntulerını gorduklerını soyluyor Ornegın deneklerden bırı ruyalannda çok sık en fazla problem yaşadıgı Tetrıs parçdsını gordugunu, bır dıgerı boşluklan doldurmak ıçın en fazla ıhtıyaç duydugu parçayı gordugunu soyluyor Tetrısı çocukken de oynamış olan bır denek ruyasında yenı oynadıgı sıyahbeyaz ve sessız versıyonunu degıl, çocukken oynadıgı renklı ve muzıklı verMvonunu gordugunu açıklıyor Bu, beynın eskı hafıza ıle yenı ogrenılen tecrubelerı bırleştırmeye çalışügının bır ışaretı Kayak kaymayı bısıklete bınmeyı ya da kano kullanmdyı ogrenmeye çalışan ve gunlerını pratıkle geçıren ınsdnldr da uykularında tecrubelerının goruntulerını gorduklerını soyluyorlar Bu goruntulerın uykunun hangı bolumunde goruldugu tam olarak bılınmıyor Trent Unıversıty den Carlyle Smith Stıckgold un bır nedensonuç ılışkısı degıl bır korplasyon buldugunu soyluyor Smıth bır adım daha ılerı gıderek, kısa dalgab uyku ıle REM uykusunu sırayla boztuak ogrenme uzerındekı bıreysel etküerının bulunması geıektıgmı duşunuyor Bunu ınceleyen Smıth REM ve REM sız uykunun bır bolumunun onemlı oldugunu bulmuş Testte denek ler labırent tarzı bır çızımde çüaş yolunu çızmeye çalıstılar Bır grup, goruntuyu dynadan gorebılırken dığen normal şekılde gordugu goruntu uzerme çızım yapıyordu Deney sonucunda ayna grubunun REM uykusuna ıhüyacı oldugu ve dıger uyku bolumlerının ogrenmeyı etkılemedıgı, normal gorduklerı labırente çızım yapanlann ıse hafif REM sız uykuya (Stage II) ıhtıyacı oldugu gorulmuş Smıth daha once ogrenümıs bılgılen basıt marıfet gereknren olaylarla bırleşnrmek ıçın hafif REM'sız uyku gerekugı, ancak yepyenı bır ışı ogrenırkan REM uykusuna ıhtıyaç oldugu sonucuna vanyor 667/4