Katalog

Tsunami: Katil dalgalar Tsunami denilen dev dalgaları şimdilik durdurmak, önünü almak mümkün değil. Ancak son yıllarda meydana gelen Tsunami felaketlerinden çok şey öğrenildi. Görüldü ki, önlem alındığı takdirde can kaybı büyük ölçüde önlenebiliyor. uneş batalı 12 dakıka olmuş, karanlık yavaş yavaş Papua Yenı Gıne'nırı kuzey kjyıldrına çokmeye bdşldmıştı Tarıh 17Temrnuz 1998'ıgosterıyordu Bısmarck Denızı ve Sıssano Lagun'u arasında yer alan bu sakın doga parçasında yaşayan masum koyluler, yaklaşmakta olan korkunç felaketten habersız, kulubelenne çekılmış yatmaya hazırlamyordu Oysa topragın dermlıklerınde, tahta kulubelerın metrelerce altında, muazzam bır kuvvet yülardır smsı sınsı gucunu pekıştırıyor, dışan çıkacagı gunu bekhyordu Işte bu bınkmış enerjı 7 1 buyuklugunde bır deprem şeklınde kendını gosterdı Ana deprem 30 kılometre uzunlugundakı kıyı şendının altıru ustune getırırken, okyanus tabanında da kı rılmalara yol açtı Normal olarak duz duran denız yuzeyı anı bır kabanşla, korkunç bır tsunami oluşturdu G John Sanawe, ızlerumlerını Papua Yenı Gıne Unıversıtesı'nden Hngh Daviese şoyle aktardı "Once denız kabardı Daha sonra sulann 30 metre kadar yukseklıkten yağmur şeklınde yağdıgını gordum Bu arada uzaklarda bır yerlerde gok gurluyormuşcasına, tuhaf sesler duydum Bu sesler gıderek azaldı ve kaybolmaya yuz tuttu Ancak denız normal sevıyesının alüna çekıldı 4 ya da 5 dakıkabk bır sessızlıkten sonra alçak tan uçan bır jet uçagının çıkarttıgı seslere benzer bır gumburtu koptu O anda ılk tsunami dalgasının yaklaşmakta oldugunu fark ettım Bu 3 ya da 4 metre yukseklıgındeydı Eve dogru kaçmaya çalıştım, ancak dalga benı yakaladı Ikıncı ve daha buyuk bır dal ga tum koyu yerlebır ederken benı kıyıdan bır kılometre ıçerdekı mangrov ağaçlanna dogru ftrlattı" Dıger koyluler Sanawe kadar şanslı degıldı Bazılarının vucuduna kırılmış mangrov dallan saplanırken, bazılan enka zın alünda can verdı Enkazın altından canlı çıkanlardan 30'unun kollan ve bacakları kangren nedenıyle kesüdı Yardım gelınceye dek tımsahlar ve vahşı kopekler cesetlerın pek çogunu parçaladı Bu nedenle olu sayısı hıçbır zaman net olarak tespıt edılemedı Son behrlemelere gore tsunami, 230'u çocuk olmak uzere 2 200'den fazla koylunun olumune yol açtı 15 metreye kadar çıkan dalgaldr, and şoktan 15 dakıka sonra ortaya çıkmıştı Kıyıları yerlebır eden bu feldket, koylulerı gafıl avladı Kaldı kı boyle sıg ve dar bır kumluk arazıde kaçacak guvenlı bır yer de yoktu Papua Yenı Gıne'yı vuran tsunamıler dunyanın en guçlu ddlgaları Merkezı Colorado'da bulunan Amerıkan Jeofızık Verı Merkezı ve Novosıbırsk Tsunami Laboratuvan'ndan büım adamlarının kaydettıgı tsu namıler genellıkle Buyuk Okyanus'ta oluş maktadır Bunlann da yuzde 86'sını denızaltı depremlerı yaratıyor Bu depremler, tektonık plakalann şıddetlı bır şekılde bırbırıne çarptıgı Pasıfik Çevresı dolaylarında oluşuyor 1990 yılından bu yana 10 tsunami 4 000 can kaybına yol açtı Küresel haberleşme agı gelıştıkçe dunyanın dortbır yanındakı tsunamıler hakkında bılgı sahıbı olmamız kolaylaşıyor Ne var kı kıyı bolgelerınde nufus yogunlaştıkça, tsunamılerın yol açtıgı can kaybı da gıderek arüyor. yuzeyınde fark edüemeyecek kadar hafıf bır egım meydana getınr Japon dılınde tsunamı "korfez dalgası" anlamına gelmektedır Çunku açık denızde fark edümeyen tsunami, sıg byılarda yıkıcı yuksek dalgalar oluşturur Guçlu bır tsunamının etkısı çok uzaklardan da hıssedılır, kaynagındakı yıkıcı enerjıyı kılometrelerce otedekı sahıllere tdşır Hawau, Okyanusun ortasında yer aldıgı ıçın tsunami felaketıne en fazla maruz kalan ulke konumundadır 1895 yılından bu yana Havvaıı hyılannı bır duzıne tsunami vurdu En buyuk tsunami 1946 yılında 159 kışının olumune yol açan dalgaydı Soz konusu tsunamı 3 700 kılometre otede Alaska'nın Depremden ve tsunamıden kurtulan az sdyıdakı kıyı sakınlerınden bırı olan 0 4 12 Haziran 1993 yılında /aponya'mn C sonrası ortaya çıkan görüntü. Aleutıan Adalan dolaylarında dogmuştu Bı uzakkaynaklı tsunamıler bırdenbıre, once den haber vermeden vuı uı Ancak geçeı yıl Papua Yenı Gıne'yı vuran tsunamıleı gı bı yerel kaynaklı dalgalar da yüacı olabılı yor Bılım adamlanna gore olumlerın yuzdf 90'nı kaynagm 200 kılometrelık çapı ıçerı sınde meydana gelıyor Tsunamilerin fiziği Tsunamüen anlamak ıçın once bunlan ruzgârlann ve gelgıtlerın yarattıgı dalgalardan ayırt etmek gerekıyor Okyanuslar boyunca esen hdfıf ruzgârlar yuzeyde kuçuk ddlgaldnmalar yaratır Bu dalgalar yu zeyseldır, dolayısıyla bır dalgıç derın sular da en ufdk bır su hareketıne maruz kalmadan tehlıkesızce yuzebılır Sert ruzgârlar açık denızlerde 30 metre yuksekhgınde dalgaların oluşmasına neden olsalar da, bu dalgalar denızm derınlıklerını etkılemez Gunde ıkı kez yerkureyı ılerı gerı su puren gelgıtler, tsunamıler gıbı okyanus dı bıne ulaşan akıntılar oluşturur Ne var kı tsunamıler gelgıtlerden farklı olarak, dyın ve guneşın yerçekımıne baglı okrdk gelışmez Tsunamüen yaratan çogunlukld denı zaltı depremlerıdu seyıekoldiakda volka nık patlanıalaı, goktaşı çarpması veya sual tındakı toprak kaymaları tsunamüere yol açar Okyanusun derınlıklermde saatte 700 kılometre hızla yol alan tsunami Boemg 747'lerle yanşabılır Boyle korkunç bır*hıza sahıp olan tsundmıler derın denızlerde tehlıke yaratmaz Tek bır ddlga bırkaç metıe yukseklıge çıkarken, uzurüugu açık denız lerde 750 küometreye ulaşır Bu da denız 653/12 Tsunami evreleri Nereden kdvridkldndıgına bakılmdk sızın tsundmıler ust uste bınen ancak ymc de bırbırınden bagımsız uç fızıksel evre den geçer Bırıncısı 'jenerasyon olu şum"dur Bu ışlemde bır kuvvet su sutunu nu kanştırır Ikıncısı propagasyon yayıl ma" evresıdır Bu aşamada dalga kaynagıı yakınlarındakı derın sulardan sıg sdhıllen dogru hareket eder Nıhaı olarak 'sel tu fan" denilen evrede karalar sular altmd, kahr Bunların ıçınde hakkında en fazla bıl gı edınılen evre propagasyon'dur Oluşun ve sel evrelerının bılgısayardd sımulasyoı modellerını tasarlamak zordur Oysa bı tdhmındp bulunmak ıçın bılgısdydi sımulas yonu çok onemlı bu aıaçtıı Oluşum aşamasında denız tabanın dakı harekotlor denız yuzeyınm şeklmı bo zarak tsunamılerın oluşumıına zemın hazır