Katalog

gunden kâgıtkalem testlerının agırkkta ol duğundan ve egıtıme yeraden şekıl verme gereklüıgınden (ogrencı merkezh egıüm) hareket ederek, ük çalışmasında bırbırınden gorece bagımsız 7 zeka onermıştır dıl ıle ügılı, rnantıksal matematıksel uzamsal muzık ıle ılgüı bedensel devmım tfe ılgüı kı şıler drası ve ıçkışısel zekâlar Son zamanlarda, bu zekâlara 'ruhsal" (spırıtual), "varoluşsal" ve "doğacı" zekâyı da ekleyen Gardner'a gore, bu zekâlar daha da çoğaltdabılır 3 aşamalı zekâ yana zekâ ıle zekı davranmayı etküeyen fak torlerın metodolojık olarak bırbırme kanşü rüdıgına ılışkın eleştırüer de yapümıştır (Erkuş, 1998) * Zekâ konusundakı dığer onerüer arasında sosyal zeka (Cantor ve Kıhlstrom 1987) pratik zekâ (VVagner ve Stern berg 1991) uç tabakah model <CarroU 1993) sayüabüır Bütün bunlar arasında yeni olan ne? Butun bu 'yenı' gelışmelere baküdıgında, ya eskının yenıden "cılalarup" tekrar one surulduö^u ya da Tataphgımızdakı bazı başka htapların da bulundugunun yenı far kında olundugu" şeklınde bır ozetlemeye gıdüebılır a) Çoklu zekâlar goruşu yenı degüdır Yukarıda da kısaca açıklandıgı gıbı çoklu zekâlar goruşu Thurstone Thorndıke ve Guılford (hatta genış açıdan bakılırsa Spear man) tarafından ortaya atılmış eskı bır goruştur b) Aşamah zekâlar goruşu yenı degıldır Vernonun hıyerarşık modeh çok eskıdır, yenı olan major ve mınoı bazı yetenek Jerın tanımlanmasıdır c) Sosyal zekâ goruşu yenı degüdır Uzerınde pek çalışamamış olmasına rağ men sosyal zekâ kışüer arası dışkılerı kont Sternberg ın üçaşamalı zekâ kuranu (1997a) geleneksel testier tdrdfından da olçulen "analitik" zekâ okul ve ış başa rısıru geleneksel testierden daha ıyı yorda dıgını savundugu "pratik" (uygulamaya yonelık) zekâ ve "yaratıcı" zekâyı kapsar Uçdşarnalı olma esprısı Sternberg ve arkadaşlarmın gelıştırdıgı uç tur çoktan seçmelı (sozel, sayısal ve fıgurel) ve uç açık uçlu maddeden oluşan testten elde ettıklen puanlarla geleneksel testierden elde edılen puanlarm korelasyonlanndan kaynaklan maktadır Anahtık bolum geleneksel testle rın sonuçlarıyla çok yuksek daha sonra yaratıcı ve en son pratik bolum gıderek azalan korelasyonlar gostermıştır Sternberg'e gore yaratıcı zekâ analitik zekâdan farklıdır ancak, yaratıcı zekâ, varhgı açıkça gosterü mekten çok, bır "aday' zekâdır Sternberg'ın (1997a) bır başka yazısında zekâ herhangı bır çevresel bağlamı seçme, bıçımlendurne ve uyum ıçın gereklı olan zıhınsel yetenekler olarak tanımlanmaktadır Ona goıe bır de ' oz zıhınsel sureçler' vardır kı onlar a) problemın varlıgının farkında olma b) problemın dogasını tanıma c) problemı çozmek ıçın bır stratejı oluştur ma, d) probleme ıhşkın bügıyı zıhınsel olarak temsıl etme e) problemı çozmek ıçın gereklı zıhınsel kaynakları harekete geçırme, I) probleme ıhşkın çozumu kurgulama (mo nıtorıng) ve g) probleme ıhşkın çozumu değerlendır medır Bu zıhınsel sureçlerı uygulamak alandan alana gudulenmeye, durumdan duruma ve kulturden kulture degışebüır kapsayacak bır tanımlama, bu nedenle çok zordur belkı de olanaksızdır Ote yandan, konuya hangı açıdan yaklaşüdıgı da zekâ tanımlarımızı etkılemektedır Yıne bu analojı yapmak gerekırse, zekâyı kutuphanemızdekı tum kıtaplara benzetebıkrız Bu kıtapla n, renklerıne hacımlerıne ıçerıklerme vb 'ne gore farklı farklı sınıflayabılır ayrı bır kutuphane tanımına ulaşabüırız Kısacası zekâ tanımlan konusu dıpsız bu kuyuya benzetüebüır, oysa malzememız aynıdır herşey bılışumzde (cognıtıon) olup bıtmektedır (bıyolojık temelı ve sonradan edınüenlerle bırlıkte) Bu konuda Sternberg'ın (1997a) 'zeka "zekı davıanış've'test edılerı zekâ1 ayırımı anlamlı gorunmektedrr Zekâ kutuphanemız ıse zekıdavraraş o kutuphanedeka kıtaplann hangılerırun kul lanabüdıgının gozlenmesıdır Zekayı, ama çevıeye uyum yapmada ama problem çozmede ama okul başarımızda gozlenebüır şekle burundururuz Yanı ışımıze yarayan kıtapları ya da ıçındekılerı uygun zaman ve yerde gerekügınde kullanınz bu kutupha nedekı kıtaplardan hangıleruu daha ıyı bıldı gımız ve yaşamımızda daha ıyı kullandıgımız konusunda bıreysel farklüıklarımız var dır Kunuruz sozel kunımız sayısal yeteneklere daha fazla sahıbızdır yonlendırmek güoı) etmeknr Olçumlerunızm geçerhgı (valıdıty) burada yatmaktadır Bu bıreysel farkhlıklan esnek ve olabüdıgınce genış bır bıçımde saptamak onerrüı avantajlar saglayacak gorunmekte dır Onerımız "DinamikEtkilefimsel Bir Model"dır Sternberg e gore (1997a) 'olçulen zekânın egıtım ve ış başansı uzermdekı etkısı kısmen bızun bazı yeteneklen değerlendırmeye almamızdan dığerlerını almamamızdan olabüır ış ve okuldakı gereklüüc lerle kışüeruı yetenek oruntulerı eşleştıgınde performans çok daha yuksek olabıhr Bu bakımdan tek puan yerıne bu"eye ozgu yeteneklerm bır profüını çıkarmak (kı, bu go nış de ashnda yenı degüdu) çok daha zenguı bügı verebüu Dogrudan zekânın ne oldugund odaklaşmak yerıne bıreyın dunımunu ve başarısını etkıleyebılecek tum ozeüüdermın bu: resmını elde edebümek çok daha doyumlu sonuçlar verebüu Ozel hkle psıkometrıde çok daha dalak olçme anlayışlannın (Ortuk OzeUıkler gıbı) gehşmesıyle ve bügısayar teknolojısuıdekı üerlemelerle bu yetenekler ya da ozellıkler ran|i dmamüc bu şeküde surekh yenüenebüu ve gelıştuTİebüır gorunmektedır DınamıkEtkıleşunsel Model onerısı daha once ayrıntüı bu şeküde ele alınmış (Erkuş 1998) olup geuştoümeyı ve gorgul olarak suıanmayı beklemektedu" Sınanması ıçm de yenıden zekâyı tanımlamak ve olçme araçları gehş tırmek gerekmemektedu varolan ve kullanümakta olan çok sayıdakı olçme aracının alt testleruıden eklektık bu" bıçımde oluşturulacak bır olçme bataryası, başlangıç ola rak yeterh gorunmektedır Boyle bır onerının ışlevselhgı one çıkardığı da açüctu: (*) Uzm Psk Mersm Unıversıtesı Psıkolojı Bolurnu Ogreüm GorevLsı Kaynaldar Brody N (1997) lntellıqence schooluıg aııd socıety A/ııencan PsychologRt î? 1046 1050 Cantor N veKıhhtıom ] F (1987) loaalın tellıgence The cogıutıve iidiis ol pcrsonalıty In P Shaver (Ed Revıew of personalıty dnd socıal psychology 6 15 34) CA BevprlyHılls Carroll J B (1993) Hunıan cognıtıve ahıhües A survey of factor anahtıc studıo, New Yoık Camh rıdge Unv Press Danıel M H (1997) Intellıgence Testıng Status and trends Ameııcan Psycholognt 52(10) 1038 1045 Davıes M Stankov L ve Roberti R D (1998) Emotıon.ıl lntellıgpnce In search of an eluM ve constıuct Joumal o! Ppımnalıty and Socıal Psycholog 75(4) 989 1015 Erkuş A (1998) Golerridnın duygusdl /ek,ı goruşıınun psıkometrık açıdan eleştırısı ve Dınanıık Etkıleşımsel Model onerısı Tıırk Psıkoloıı Yazılan 1(1) 31 40 Gardner H (1993) Multıple mlcllıgcn os The theory ın ptacUce New York Basıc Books Goloman D (199S) Emotıonal ıntelhgence New York Bdiıt.ım Books Salovey P ve Mayer J D (1990) Fmotıonal ıntellıgence Imagmatıon Cognıtıon and Pcısonahly 9 18 r )?ll Savdşır I VP Ş.ilıın N (1988) VVerhsler Ço cuklar Içın Zeky Olçegı (WIbf K) Ank MFB Bisı mevı Stembprg R J (1985) BeyondlO AüıaıdiK theory of huııiM mtcllıgcncp NevvYork Cambrıdge Unv Press Sternberg R J (1996) Successful mtellıgen ce How prdctır îl and creatıve ıntellıgence determı ne success ın lıfe New Yoık Sımon and Schus ter Sternberg R J (1997a") The concept of ıntel lıgence and ıts rolp ın lıfelong learnıng and success Amencan Psychologct H2(10) 1030 1037 Sternberg R J (19'Hb) Intollıgonce and lıfe long İParnıng Amerıcan Psycholoqıst B?(10) 1111 1139 Toker F Kuzqun Y Cebe N ve U<,kunk ıya B (1968) Zeka kuı ıml ıı ı Ank MEB Talım ve Terbıyp Daıresı Araştırnıa ve Dogerlpndırmp Burosu VVagner R K veStuınbcıg R ] (1991) Tacıt Knowledge Inventory for Maıidgeıs San AntoıiKj PX Psyrhologıcal Corporatıon 635/19 Zekâ niçin ölçülüyor? Zekayı olçme çabalarımızm temehnde bıreyın guçluluklerıru ve zayıflıklarını saptayıp ona gore egıtım ve tedavı saglama yetenekle ruıe uygun bu: ışe/okula yerleştırme gelecektekı performansuıı yordŞama (predıctıon) gıbı amaçlar yatar Ancak açıktır kı, ozeUıkle bıreym o ankı ve gelecektekı performansı nın tek yordayıcısı zekâ degıldır daha pek çok (hattd sınırsız sayıda) degışken vardır OzeUüde zekâ konusundakı eleşnrüer, zekânın başanyı yordamada yetersız kaldığına odaklanmaktadır Brody'nın de (1997) dıkkat çektıgı gıbı, ashnda burada ıhşkı ıkı yonludur eşıthğe aıle sosyoekonomık kaynaklar ve genetık unsurlar gıbı baş ka degışkenler de dahüdır Bunları goz ardı ederek ozeUıkle sayılara olan Amerikan düskünlüğünün geleneksel test sonuçlanna çok fazla bel baglamasıru (testlen bır araç olmaktan çıkarıp amaç halıne getıren) temel alarak 'geçmışı yok saymak psıko metrıyı çıkmaz bu sokağa surukleyecektır 4* OzeUıkle "duygusal zekâ' goruşune temel ahnan bu "red" fiknnın metodolojık bır hata yapılmasına (korelasyonel dışküer den nedensorıuç ılışkısı çıkarmak gıbı) yol açtıgı gomlmektedır (Erkuş 1998) Kutuphanemızdekı kıtaplan bakış açımıza gore yaptığuTuz sınıflamalarla tanunlamaya çalışmak çok zor olduguna ve bu kıtapları nıcehk ve nıtelık açısından kullanma kapasıtelerımız bu:buunızden farklı oldugu na gore (geleneksel çahşmalara getırüen en haklı yan olan) 'tek puan' olçumlerı (g'nın olup olmaması bır yana) pek kuUanışh olmayacaktır Duygusal zekâ * Son yıllarıfl en buyuk sansasyonel atüırnını ıse 'duygusal zekâ' goruşu (Salovey ve Mayer 1990 Goleman 1995) yapmıştır Salovey ve Mayer'ın duygusal yetenekler smıflamdsı a) kendı duygulannı bıl ıne tanıma b) duygulannı yonetme, c) kendıkendını guduleme d) başkalarının duy gularının farkında ohna ve e) üışküerı kont rol etme şeklındedu Daha sonra Goleman (1995) bu ye tenekler uzerıne olumlu duşunme ve kışıler arası ılışküerde başarüı olma (Gardner'dan) yeteneklerını eklemıştır Golernan'ın goru şu en zekı oldnımızırı bıle guçlu duyguları na yonılebılpcegı dolayısıyla yuksek 10 ya sahıp olmamızın pratik yaşamda başarüı olacagımız anlamına gelmeyecegı" tezıne dayanmaktadır 'Duygusal zekâ" goruşune gorgul(empırıcal) kanıt bulunamamış one suru lenlerm daha çok kışılık faktorlerı oldugu one surulmuştur (Davıes Stankov ve Ro berts 1998) "Duyguların 7Pka olması' bır rol edebılme anlamında Thorndıke tarafından one surulmuştur d) Duygular zekâ degü duyuşsal (affectıve) ozeUıklerdır 'Duygulan kontrol et me' dığer yetenekler gıbı zekâyı oluşturan yeteneklerden sadecebuıdır Kışılık ozellık lermm kışuıın zekâsını kullanabılmesını etküedıgını ve bu nedenle bu ozellıkleı ın de dıkkate alınmasının gerektıgı ıse ılk VVechs ler'e aıttır Karıkaturıze edüerek orneklendırüecek olunursa son koparılan nrtına, ulkemız dekı Muazzez Ersoy, Ajda Pekkan gıbı sanatçüann eskı parçalan tekidi pıyasaya surmelerıne benzetılebüır Elbette kı bu fırtınanın ıçınde kııçuk de olsa ılerlemeler yok degıldır ancak ozu ne yazık kı bu şekılde ozetlenebüır Guılford'lar Thurstorıe lar za manında şımdıkı gıbı ctkılı ıletışım araçları 1 yoktu hepsı o kadar Zeka doguştan getırüen (bıyolojık norofızyolojık evrım surecıyle) ve sonradan (çevre) edınılen yetenekleı toplamıdır Dı ger başka ozellıklerımız gıbı zekâ konusun da da ortak gehşımsel ozellıklerımız oldugu gıbı bızı bır bu ımızden farklı küan ozellıklerımız de mevcuttur Zekayı ne kalıtımsal ne de çevresel etkenlerden sıyrüarak açıklayabılu ız Soz ko nusu potansıyelımızı o kadar çeşıtlı şekülerde e,eıgüeyebıhri7 kı hemen hemen tumunu Farklılığı saptamak önemli Onemlıolan bıreyın durumurıudogıu ve başkaldrından farkhlıgıru guvenüır bır şe küde saptamak ve bu duruma uygun hare ket (tedavıe<3ıtım vermek bır ışe okula