Katalog

Evrenle Zar Atmak m: Einstein K Einstein sankı butun ışle rı, taır buyu yardımıyla çozmuş gı bıydı 0, yaliuşunce deneyını keşfetmekle bunu bır sanat halıne getırdı atlen takan ıhzlen hayal edın bın lırken dığerı ışık luzma yakm bır lyor " 19 yılındakı mucızeden berı gelmıs geçmış en unlu bılım adadı ulkesı olan Almanya'da duş leslenen bır kışı oldu Bır Yahudı ^ral, humanıst ve enternasyona hzm taraftarı olarak nasyonalıst lerın ve Samı karşıtldrının nefretını kazandı Einstein ın "Antırolaovıte Kuramı Lımıted Şırketı' dedıgı kıskanç Alman fızıkçıler de ona karşıydılar Ozellıkle Amerıkd ya gıttıkten sonra onun sesı, artık çok guçlu çok duyulur ve her zaman ılgı gosterılır olmuştu O, bunu Sıyonızmı ve pasıfızmı yaymak ıçın kullandı 1939 yılında Franklin D. Roosevelt'e uranyum bombasının yapıl ması ıçın gızlı bır mektup yazdı Bu arada tıpkı dıgeı ılahlar gıbı, onunla ılgüı de soylenceler vardı okulda matematıgının kotu oldugu gıbı (ama bu dogru degüdı) kıtabı açıp daha once kı tap aralıgı olarak bıraktıgı 1500 çekı bulması gıbı (belkı de gunluk meselelere ka fası gerçekten ermıyordu) çoraplarınd yakalanna ve terlıklerıne dıkkat etmemesı ya da adresını hatırlayamaması gıbı 112 Mercer Sokagı Prmceton N ] Einstein, 1955 yılında burada oldu Kuanfum Mekanıgının tuhaf paradoksları nı asla kabul etmedı Atom alü parçacıklann neden ve eüanın kurallanna uya mayacagı ya da bır parçacıgı gozlemenın, evrenın yansı kadar uzaklıkta olan baska bır parçacıgın doğasını belırle meye yaraydcdgı fıkırlerıne ' Tahammul edılemez' dedı Asla basaramadı, ancak yıne de 'Bırleşık Alan Kuramı'nı' oluşturmak ıçın ugraştı Kendı deyışıyle "gençlıkte çok acı verıcı olan, ama yetışkınlık donemınde harıka olan bır yalnızlıgın ıçınde' yaşadı Einstein ın beynı Prınceton Hasta nesı'nden patolog Dr Thomas Harvey ın formaldehıt dolu kavanozunun ıçınde onlarca yıl kaldı Hıç kamse Freud'un Stravinski ya da Joyce un beynı nı ıncelemeye yeltenmemıştı bıle Ama 1980'lıyıllarda Emsteın ın beynındekı grı maddeyı bazı norobıyologlar ınceledı Ne mı bulduldr' Hıçbır şey Bu yalruzca bır beyındı, ama plastık bır dorduncu bovu tu hayal etmış eterı yok etmış bızımutlak uzam ve zdmanm zıncırlerınden kurtar mış, zar atan bır tannya ınanmayı reddet mıs bır beyın Emsteın'la, bu yuzyıl eskı evren goruşunu ve her şeyı onceden bılen tanrıyı bır kenara bırakü Her şey, ar tık, eskı Neurtoncu dunyadakı kadar ke sın ve onceden belırlenebılır degıldı Einstein ın tanrısı bır saatçı degıldı, ancak aklın dogada vucut bulmuş halıydı Bu tanrı eylemlerımızı kontrol etmıyordu ya da onlan yargılamıyordu Einstein ın Evrenınde fızık artık daha ozgurdu ve dolayısıyla bi7 de daha ozgurduk Işte, şımdı bu dunyada yaşıyoruz Kuantum teorlıl sağduyuyu alt üst etti Kuantum teorisl ntler önt sürmttyor kl ifik huzmeslnin tltrefen tlektromanyetlk blr dalga olduğunu ve kurfun benzeri parf<Kiklardan olıiftuğunu; radyoaktlf boıunma glbl olaylann nederulz yert gerçekkftlğlnl; parçaaklann blr yerden blr yert me kanda hareket etmeden glttlğlnl, ço* kUfllk ölçeklerdekl dünyanın parçaaklardan oluftuğunu. Einstein her ne ka dar "Tann zar atmaz" dedh/se de atom altı dlyann en bü ytik özelllğl onceden tahmln edllemez olaylaria dolu olma sıdır. Kuantum Mekanlğl olmasaydı, laser, atom bombaıı ve yan lletkenler gellftlrllemezdl Organlk moleküllerin ba j/f Ifleylflerlnl blle anlayamazdık GOflU, ancak sezglye korfi gelen bu teorlnln mlmarlan, yuzyılın en paıiak zekâlanydı. Max Planck Alman Fızıkçı, enerjinm an cak kuçuk paketler halınde soğurulup yayılabıleceğını onerdı Bu paketler ya da "kuanta", ısıtılan nesnelenn sıcaklıklarma gore farklı renklerde parlamasını açıklamamıza yarayan tek yoldu Tıpkı Einstein gıbı Planck da neden olduğu devrıme ınanmadı Kuanta'nın yalnızca enerjinın nasıl ışlendığının bır kanıtı ol duğuna ınandı Ama enerjinm sureksız olabıleceğıne ınanmadı Werner Heisenberg 1925 yılında, Heısenberg, parçacıklann kuantum davranışlannı açıklayıp olçebılecek bır teknık buldu En çok "Belırsızlık llkesıyle" tanınır Bır parçaağı gozlemlemek onu etkıleyeceğı ıçın (yanı ışık lotonları ona çarpacağı ıçın), bır parçaciğın momentumunu ne kadar hassas olçersenız, onun konumunu o kadar az kesınlıkle olçebılırsınız Niels Bohr Bohr, kuantum ılkelerını atomun yapısına uygulayan ılk kışıydı Çekırdeğın yanındakı elektronların, belırlı konumlarda yer aldığını ve konumlarını yalnızca "kuantum sıçrayışlanyla" değıştırdıklerını anladı Bohr, daha sonra, maddenın ve enerjinm aynı zamanda parçaaklar ve dalgalar olduğunu ılerı suren "Kopenhag Okulunun" bır savunucusu oldu Richard Feynmon Belkı de yırmıncı yuzyılın ortalarındakı en buyuk dzıkçıydı Freeman Dyson'a gore "yan dahı yan soytarıydı" Kuantum mekanığını, pratık olarak kullanabılecek bır matematıksel araç halıne getırdı Einstein'in Görelilik Kuramı Gorelılık ışıgın boş uzayda duz bır çızgı uzerınde hareket ettıgını ve vakum ortamda daıma aynı hızla gıttıgını ılerı su ruyor Bu basıt ıddıalar gerçeklıgı algılayışımızı değıştıren ve sagduyumuza (common sense) aykırı gelen bırçok sonuç doguruyor Ama bu olgn, defalarca deneylerle ispatlandı. James Cleieck Az kısdltılmış metm Turgut Curer Kavnak 29Maıt 1999Tıme Q ^ Marie Curie: llklerin kadını Polonya doğumlu Marıe Curıe yırmıncı yuzyılın en buyuk bılım ınsanlarından bın olarak kabul edılıyor Bu cesur kadın, Parıs'te bılımsel karıyerını surdurmek ıçın evını çok erken yasta terk ettı Bır fc Görelilik ve uzu Cenel Görelilik Uzam Zaman Bozulması Cenel Corelilik Kuramı lulu. ıııman. tıpkı uzunlıık. <je ni\lik ve derinlik gibi bir boyııt olarak ele ulınır Yaıti. uııım zaman olarak ele alınan dort bayutlıı bir tvren. timtein. kutlviekiminin tjercekten uzam zaman btıkııl mi'ii oUlugtınıı kanıtlamaya <,alı^tı hık. uzam ıııman konturlarını izleyerek duz bir bat uzerinde hareket vtti (jiıuleıt bir ıuk huzmeıi de uıam lamun la birliktc htı kuletekti rmrtJttktttrrw iftrrrmrak 1919 da olçuldu ve Eimtein ı haklı ukarttı hareket etmedlğl Içln, onun yer aldığı referans noktanna gö,mı ifik huzmeslne kavuşmak Içln hareket edecektir. Bu da ifik tuş glbl görUnmeslne yol açacaktır. Ama, ışık hızı her zaman 0, trenin boyunun kısaldığını ölçecektlr. Bu etklnln blr kıanı, Ha hızlı iflemesiyle açıklanablllr. Ancak, tren gerçekten de btihızına yaklaftıkça, uzunluğu srfıra doğru yaklafiyor. 1 ^ H °luian on yorgılarla mucadele ederm. ''WM ken, Sorbonne'da ılk okuyan ve ders veren kadın oldu Nobel Odulunu alan ılk kadın oldu ve daha sonra ıkıncısını de aldı Kanserden korunma, kanser teşhısı ve tedavısı alanlannda bır oncuydu Bazen laboratuvar sıcaklığı nın altıya dustuğu, ılkel kosullarda çalışan Curıe'ler yuksek de recede radyoaktlf olan polonyum ve radyumu ayırarak 1903 Nobel Fızık Odulunu aldılar Radyumun keşfı, bılım adamlarının yıllarca kabul ettığı bırçok kurama ve maddenın bılesımıyle ılgılı kohne dusuncelere karsı geldı Bu, bılımın bırçok dalında uygulama alanlan yarattı yerbılımde yas tayını teknıklerınde, mıkrobıyoloııde ve modern genetıkte, meteoroloııde, kımyada ve fızıkte Radyumun kanser tedavısınde kullanılması devrımseldı Ama dığer taraftan, bu elementın kesfı, bır nukleer eneqı kaynağı olarak kullamlmasına ve nıhayet atom bombasının ortaya çıkmasına neden oldu Marıe Cune hayatını bılıme adamiftı Gençlığmı, yetıs kınlık yıllannın çoğunu feda ettı Eşı, Pıerre unlu kesıflennden uç yıl sonra tra/ık bıçımde olduruldu Ama o keder ıçınde bıle olsa kendını arastırmalarına verdı ve 1911 Nobel Kımya Odulunu aldı Durup dınlenmeden kanserden korunma ve kanser tedavısı konuları uzerınde çalıstı 7 934 yılında losemıden oldu Parıs'te kurulmasına yardım ettığı Radyum Enstıtusu'ne onun adı venldı W^" "Iflri ' '" tac 1 ve y^ a ana °' mos/ nedenıyle 631/13