Katalog

Zamanı" değiştiren ad 2O.yüzyılda atom parçalandı, insanın şifresi çözüldü, canlılar kopyalandı; plastik, radar gibi buluşlar hayatı değiştirdi; TV, bilgisayar, atom, uçak, roket, uydular başka bir dünya yarattı; mantık, düşünce, psikoloji, dil, uzay ve zaman üzerine olağanüstü düşünceler gelişti. Büyük düşünürler çağı bitti mi? Einstein'la başlıyoruz, devamı gelecek... ınstem gıbı zekı' ' Sankı Eınsteın mubarek1" "Bunun ıçın Eınsteın olmaya gerek yok" Bunldr Einstein'la ılgılı lısanımıza gırmış sadece bırkaç soz lçınde bulun dugumuz yıızyıl ıçerısınde, hıçbır bılım adamı Eınsteın kadar, zekâ, 1 0 kavramlarıyla boylesıne ozdeşleştırümedı Sankı hepımız ınsanlık olarak ıkıye aynlmışız gıbı konuşu yoruz Eınsteın ve dıger herkes Sadece uzerınde duşunerek, Evren'ın temel ozellıklennı keşfettı Çagımızdakı bırçok bılımsel mıhenk taşının uzerınde onun parmak ızlerı var Atom bombası, uzay yolculukları, elektronık Ona, 1905 yılında, Isvıçre Bern patent burosunda çalışırken mısafır oluyoruz bınlerce fotografında karşılaştıgımız, kafasını beyaz bır halenın sardıgı üahı bırını degıl, kendıne guvenen, yırmı altı yaşında, dalgalı saçlı, ırı gozlu bırını goruyoruz Aynı yıl, Eınsteın boş zamanlarında yazdıgı, dunyayı sarsan uç makale yayımlddı Hemde Annalen dcr Physık adiı saygırı dergının tek bır sayısında (şımdı bu sayıya paha bıçdemıyor) Unlu fızıkçı Louis de Broglie bun lar ıçın şoyle dıyordu "Gece karanlıgında, büınmeyen koskoca bır bolgenın uzerını, anıden kasa sureh ancak guçlu bı çımde aydınlatan ışaret üşeklerı gıbi" Bunlardan bır tanesı, ışığın hem dalgalar halınde yol aldıgını hem de parçacıklardan oluştugunu soyleyen şaşırücı goruşu onerıyordu Dıgen, tamamen hayalı olarak, bır sıvı ıçerısındekı molekullerın mıkroskobık hareketlerını açıga çıkartıyordu Bu da, onlann gerçek boyutıınun olçulmesıne ve varlıklannın ıspat edılmesıne ımkan sağlıyordu (yuzyılın başlangıcmda, bazı bılırn adamları hâlâ atomların varlıgından şuphelıydıler) Uçuncuyle ılgılı Eınsteın, arka daşına şoyle yazrruştı ' uzam ve zamanm kuramını degıştırıyor' dıyordu Işte bu, 'Rolatıvıteydı (Gorelılık)" Newtoncu dunya goruşu, yıkümak uzereydı Herkes, etere, yanı uze rınde ışıgın yol aldıgı ve tum evren de arka planda bulurıan bır rnaddeye ınanıyordu Ama bunun deneysel kanıtı neredeydı? Hıçbır yerde, Eınsteın bunun farkına varmıştı Eınsteın ' uzam (me kân) ve zamanın ' elmdlar ve armutlar ol madıgını gormuştu Aksıne, bunların bır bırlerınden aynlmayan sıkı dostlar oldugunu anladı ' Bundan boyle uzam da zaman da tek başlarına kuçuk golgeler ol maya mahkum oldular" dıyordu, Eınsteın ın bır ogretmenı ve rolatıvıtenın ılk savunucularından olan Hermann Minkowski: ve ancak bu ıkısınm bır araya getırılmesı bagımsız bır gerçeklıgı koru yabılır' Artık bunları "zamanuzam" olarak bırhkte aruyoruz Aynı şekılde, madde ve enerjiyı de, zaten E=mc2, adlı unlu formul de bunu soyluyor Rölativite çılgınlığı Bunların hepsı, halk ıçın olduğu kadar bılım adamları ıçın de sarsıcı, dev rımsel ve garıp bıçımde oldukça çekıcıydı 1919 yüındaia guneş tutulması, Ingılız astronom Arthur Eddington a rolatıvıtenın temel olarak ongordugu şeyı kanıtlama şansını verrruştı Yüdızlardan bıze ulasan ışık, guneşın kutleçekımı nedenıyle olçulebılecek duzeyde sapabüır Evet, ışıgın da bır kutlesı vardı Gazeteler ve populer dergüerın hepsı çüdırdı Bır yılda, 100'den fazla rolatıvıteyle ılgılı kıtap yayımlandı Rolatıvıtenın yaygın olarak kullanılan adı, tamamen bılımdışı nedenlerle ınsanları coşturdu Igrenç bır savaşın yaralannın sanldıgı bu yenı çagda, her yerde orıjınallık, yenılık arayan ınsanlar, "mutlakçılıgın' ıse yaramadıgını gorduler Her şey, her şeye gore gorecelı olarak degerlendırümek zorundaydı Her şey kavramı ınsanlıgın gozunde gıttıkçe dışarıya, gezegenlere, yıldızlard, galaksılere dogru hızla genışlıyordu U Mart 1879 yılında Ulm, Almanyu'da doğdu 1902 isviçre'deki patent buıosundu çalıyvaya ba^ladı 1905 O/el Rölativite Kuramını da ıçeren, teohk fi/ikle ılgili liç makale yayımladı 1916 Cenel Rolativite(Görelilik) Kuramını önerdi; ve bu uç yıl sonıv iipatlandı. 1922 Nobel Fizik odulunu aldı 1933 Pıinceton'a qoç ctti. 1939 Roosevelt'i atom bombası yupımıya /orladı 1955 18 Nibanda uykusundayken nldu 1 Şlmdi aynı ada nln Içerlslnde, tre hareket eden ışığı yor. Işığın hızını v> ne kadar siireti tarafa vardığmı ı sa, bu adam uzunluğunu öl Görelilik ve zaman A Özel Görelilik (Rölativite) Kuramı Sablt duran bir göılemclye göre, hareket halindekl bir taat, sablt duran bir saate nazaran daha yavaş llerler. Trende yolculuk eden gözlemd, ampulun ve aynanın hareketslz olduğunu düfünuyor. 1) Trenle yolculuk eden gözlemd, ışık huzmelerinln tavandan yere ve tekrar yukanya doğru ne kadar sürede hareket ettlğlnl ölçüyor. Onun bakış açısma göre, ışık yalnızca bir asağı bir yukan hareket edlyor. 2) Trenl dışandan Izleyen, Eimteln, ampulün ve aynanın yana doğru hareket et tlğlnl gözlüyor; ifik çapraz bir yol A Elnsteln'ın gözlem noktasından, ışık mesl lleriye doğru hareket edlyor. ışığın hızı dalma sablt olduğu Içln, o dl saatiyle, aynı olayın daha uzun manda gerçekleştlğlni ölçt ftsından sonuna w ' * Vfff1*' ^ " • * t ^ ' • MH fflV**" 2) Bnst re, trenı huzmesı aynı kaı onun sa züluyor. Ama,dışandan bakan blrl, ışık huzmeslnln ve buna ek olarak trenln hareketlnl gözlemlh/or. 631/12